Kim Quang Minh Tối Thắng Vương Kinh Sớ

Quyển thứ hai

Đời Đường, Tam Tạng pháp sư Nghĩa Tịnh vâng chiếu dịch kinh

Dịch kinh sa-môn Huệ Chiểu soạn sớ

金光明最勝王經疏

卷第二

唐三藏法師義淨奉制譯

翻經沙門慧沼撰

Chuyển ngữ: Bửu Quang Tự đệ tử Như Hòa

Giảo chánh: Đức Phong và Huệ Trang

Phần 3

5.2.4.1.3. Phật Thích Ca trần thuật Ngài thường an ổn

5.2.4.1.3.1. Ngài Diệu Tràng đến chỗ đức Phật

(Kinh) Nhĩ thời, Diệu Tràng Bồ Tát Ma Ha Tát dữ vô lượng bách thiên Bồ Tát, cập vô lượng ức na-dữu-đa bách thiên chúng sanh câu, cộng vãng nghệ Thứu Phong sơn trung Thích Ca Mâu Ni Như Lai, Chánh Biến Tri sở, đảnh lễ Phật túc, tại nhất diện lập.

(經)爾時妙幢菩薩摩訶薩與無量百千菩薩，及無量億那庾多百千眾生俱，共往詣鷲峯山中釋迦牟尼如來、正遍知所，頂禮佛足，在一面立。

(Kinh: Lúc bấy giờ, Diệu Tràng Bồ Tát Ma Ha Tát và vô lượng trăm ngàn Bồ Tát, cùng với vô lượng ức na-dữu-đa trăm ngàn chúng sanh, cùng đi đến chỗ Thích Ca Mâu Ni Như Lai Chánh Biến Tri trong núi Thứu Phong, đảnh lễ dưới chân Phật, đứng qua một bên).

Tán rằng: Phật Thích Ca tự trần thuật Ngài thường an ổn. Phần này gồm bốn đoạn:

- Một, ngài Diệu Tràng đến chỗ Phật.

- Hai, [ngài Diệu Tràng] khải bạch điều đã được nghe.

- Ba, bốn vị Phật thỉnh [Phật Thích Ca] trần thuật.

- Bốn, Phật Thích Ca giảng nói.

Đây là đoạn thứ nhất.

5.2.4.1.3.2. Khải bạch điều đã được nghe

(Kinh) Thời Diệu Tràng Bồ Tát dĩ như thượng sự, cụ bạch Thế Tôn.

(經)時妙幢菩薩以如上事具白世尊。

(Kinh: Khi đó, Diệu Tràng Bồ Tát thưa trọn vẹn chuyện trên đây với đức Thế Tôn).

Tán rằng: Khải bạch điều đã được nghe.

5.2.4.1.3.3. Bốn vị Phật thỉnh Phật Thích Ca trần thuật

5.2.4.1.3.3.1. Bốn vị Phật cùng đến chỗ Phật Thích Ca

(Kinh) Thời tứ Như Lai diệc nghệ Thứu Phong, chí Thích Ca Mâu Ni Phật sở, các tùy bổn phương, tựu tòa nhi tọa.

(經)時四如來亦詣鷲峯至釋迦牟尼佛所，各隨本方就座而坐。

(Kinh: Khi đó, bốn vị Như Lai cũng tới Thứu Phong, đến chỗ Thích Ca Mâu Ni Phật, mỗi vị theo đúng phương vị của chính mình mà đến ngồi nơi tòa).

Tán rằng: Bốn Phật thỉnh cầu trần thuật. Kinh văn được chia thành ba phần:

- Một, bốn vị Phật cùng đến.

- Hai, sai sứ đến [chỗ Phật Thích Ca] trần thuật lời thỉnh cầu.

- Ba, sứ giả thưa thỉnh.

Đây chính là tiểu đoạn thứ nhất.

Hỏi: Khi bốn vị Phật sắp đến thất của Diệu Tràng, cái thất ấy bỗng hiện ra các tòa. Đến núi, [kinh văn] chẳng nói “biến hiện ra tòa ngồi”, xếp đặt bốn vị Phật như thế nào?

Đáp: Ở đây, phải là do Phật Thích Ca biến ra tòa, kinh văn lược đi chẳng nói.

Hỏi: Vì sao tới thất của ngài Diệu Tràng thì bốn vị Phật tự biến, tới Linh Sơn thì do Phật Thích Ca biến?

Đáp: Người căn cơ thấp hơn chẳng thể suy lường được bậc trên; do vậy, bốn đức Phật tự biến. Phật Thích Ca có thể biết bốn vị Phật sẽ tới, cho nên biến ra pháp tòa để các Ngài an tọa.

5.2.4.1.3.3.2. Sai sứ giả đến chỗ Phật Thích Ca trần thuật lời thỉnh cầu

(Kinh) Cáo thị giả Bồ Tát ngôn: “Thiện nam tử! Nhữ kim khả nghệ Thích Ca Mâu Ni Phật sở, vị ngã trí vấn: - Thiểu bệnh, thiểu não, khởi cư khinh lợi, an lạc hạnh phủ?”

(經)告侍者菩薩言：善男子！汝今可詣釋迦牟尼佛所，為我致問：少病少惱，起居輕利，安樂行不？

(Kinh: Bảo thị giả Bồ Tát rằng: - Thiện nam tử! Ông nay hãy nên đến chỗ Thích Ca Mâu Ni Phật, vì ta thưa hỏi: “Ít bệnh, ít não, đi đứng nhẹ nhàng, được an lạc hay không?”)

Tán rằng: Điều thứ hai, sai sứ giả sang thưa thỉnh, có ba ý: Một là hỏi chung, hai là trần thuật lời thỉnh cầu, ba là tùy hỷ. Đây là ý thứ nhất.

(Kinh) Phục tác thị ngôn: - Thiện tai! Thiện tai! Thích Ca Mâu Ni Như Lai kim khả diễn thuyết Kim Quang Minh kinh thậm thâm pháp yếu, vị dục nhiêu ích nhất thiết chúng sanh, trừ khử cơ cẩn, linh đắc an lạc, ngã đương tùy hỷ.

(經)復作是言：善哉善哉！釋迦牟尼如來今可演說金光明經甚深法要，為欲饒益一切眾生，除去饑饉令得安樂。我當隨喜。

(Kinh: Lại nói như thế này: - Lành thay! Lành thay! Thích Ca Mâu Ni Như Lai nay có thể diễn nói pháp yếu rất sâu là kinh Kim Quang Minh, vì muốn lợi ích hết thảy chúng sanh, trừ bỏ đói kém, khiến [cho chúng sanh] được an vui, ta sẽ tùy hỷ).

Tán rằng: Trần thuật lời thỉnh cầu và tùy hỷ.

5.2.4.1.3.3.3. Sứ giả thỉnh cầu

(Kinh) Thời bỉ thị giả các nghệ Thích Ca Mâu Ni Phật sở, đảnh lễ song túc, khước trụ nhất diện, câu bạch Phật ngôn: - Bỉ Thiên Nhân Sư trí vấn vô lượng: Thiểu bệnh, thiểu não, khởi cư khinh lợi, an lạc hạnh phủ? Phục tác thị ngôn: - Thiện tai! Thiện tai! Thích Ca Mâu Ni Như Lai kim khả diễn thuyết Kim Quang Minh kinh thậm thâm pháp yếu, vị dục lợi ích nhất thiết chúng sanh, trừ khử cơ cẩn, linh đắc an lạc.

(經)時彼侍者各詣釋迦牟尼佛所，頂禮雙足，却住一面，俱白佛言：彼天人師致問無量：少病少惱，起居輕利，安樂行不？復作是言：善哉善哉！釋迦牟尼如來今可演說金光明經甚深法要，為欲利益一切眾生，除去饑饉令得安樂。

(Kinh: Khi đó, các vị thị giả đều đến chỗ Thích Ca Mâu Ni Phật, đảnh lễ dưới hai chân Ngài, đứng qua một bên, cùng bạch Phật rằng: - Đấng Thiên Nhân Sư kia hỏi thăm đức Vô Lượng: “Ít bệnh, ít não, đi đứng nhẹ nhàng, có được an lạc hay không?” Lại nói lời này: “Lành thay! Lành thay! Thích Ca Mâu Ni Như Lai nay có thể diễn nói pháp yếu rất sâu là kinh Kim Quang Minh, vì muốn lợi ích hết thảy chúng sanh, trừ khử đói kém, khiến cho họ được an lạc”).

Tán rằng: Sứ giả truyền đạt lời được sai khiến.

5.2.4.1.3.4. Phật Thích Ca giảng nói

5.2.4.1.3.4.1. Tán thán

(Kinh) Nhĩ thời, Thích Ca Mâu Ni Như Lai, Ứng Chánh Đẳng Giác, cáo bỉ thị giả chư Bồ Tát ngôn: - Thiện tai! Thiện tai! Bỉ tứ Như Lai nãi năng vị chư chúng sanh nhiêu ích an lạc, khuyến thỉnh ư ngã tuyên dương chánh pháp.

(經)爾時釋迦牟尼如來、應正等覺告彼侍者諸菩薩言：善哉善哉！彼四如來乃能為諸眾生饒益安樂，勸請於我宣揚正法。

(Kinh: Lúc bấy giờ, Thích Ca Mâu Ni Như Lai, Ứng Chánh Đẳng Giác bảo các vị thị giả Bồ Tát ấy rằng: - Lành thay! Lành thay! Bốn đức Như Lai ấy có thể vì lợi ích, an lạc các chúng sanh mà khuyến thỉnh ta tuyên dương chánh pháp).

Tán rằng: Phật Thích Ca sẽ thuyết pháp. Kinh văn chia thành hai phần: Một là tán thán, hai là trần thuật. Đoạn này là tán thán.

5.2.4.1.3.4.2. Trần thuật

(Kinh) Nhĩ thời, Thế Tôn nhi thuyết tụng viết: - Ngã thường tại Thứu Sơn, tuyên thuyết thử kinh bảo, thành tựu chúng sanh cố, thị hiện bát Niết Bàn.

(經)爾時世尊而說頌曰：我常在鷲山，宣說此經寶，成就眾生故，示現般涅槃。

(Kinh: Lúc bấy giờ, đức Thế Tôn bèn nói kệ tụng rằng: - Ta thường ở núi Thứu, tuyên nói kinh báu này, do thành tựu chúng sanh, thị hiện nhập Niết Bàn).

Tán rằng: Sau đó là trần thuật. Kinh văn được chia thành hai đoạn:

- Hai câu đầu chỉ rõ Pháp Thân và Báo Thân thường hằng. Dùng Báo Thân để hiển lộ Pháp Thân, trong Báo Pháp Độ (cõi trụ xứ của Pháp Thân và Báo Thân) tại Linh Sơn, không dựa vào nơi chốn mà hiển lộ.

- Hai câu sau nói rõ sự diệt độ của Hóa Thân.

(Kinh) Phàm phu khởi ngã kiến, bất tín ngã sở thuyết, vị thành tựu bỉ cố, thị hiện bát Niết Bàn.

(經)凡夫起邪見，不信我所說；為成就彼故，示現般涅槃。

(Kinh: Phàm phu dấy ngã kiến, chẳng tin lời ta nói, vì để thành tựu họ, thị hiện nhập Niết Bàn).

Tán rằng: Bài kệ tụng cuối cùng kết lại sự diệt độ của Hóa Thân, nói “vì chúng sanh” nhằm vạch rõ “chẳng phải vì Bồ Tát”.

5.2.4.1.4. Ngài Hỷ Kiến lại kết thành giáo nghĩa về sự bất diệt [của Như Lai]

5.2.4.1.4.1. Kiều Trần Như thị hiện dấu tích mong cầu

(Kinh) Thời, đại hội trung hữu Bà-la-môn tánh Kiều Trần Như, danh viết Pháp Sư Thọ Ký, dữ vô lượng bách thiên Bà-la-môn chúng cúng dường Phật dĩ.

(經)時大會中有婆羅門姓憍陳如，名曰法師授記，與無量百千婆羅門眾供養佛已。

(Kinh: Khi đó, trong đại hội có Bà-la-môn họ Kiều Trần Như, tên là Pháp Sư Thọ Ký, cùng với vô lượng trăm ngàn các Bà-la-môn cúng dường đức Phật xong).

Tán rằng: [Đây là] phần thứ tư, ngài Hỷ Kiến lại kết thành giáo nghĩa về sự bất diệt. Kinh văn chia làm tám đoạn:

- Một, Kiều Trần Như thị hiện dấu tích mong cầu.

- Hai, Như Lai thị hiện phương tiện bằng cách im lặng.

- Ba, đức Phật gia hộ khiến cho Hỷ Kiến gạn hỏi.

- Bốn, Kiều Trần Như trả lời bằng ước mong có được xá-lợi

- Năm, Hỷ Kiến riêng nêu bày sự tu phước.

- Sáu, Kiều Trần Như lại cố ý cầu thỉnh.

- Bảy, Hỷ Kiến đáp “chẳng thể được”.

- Tám, Kiều Trần Như lãnh ngộ, hiểu lẽ thường trụ.

Trong đoạn này, người vấn đáp và pháp được nói giống như trong quyển thứ tư của kinh Đại Phương Đẳng Vô Tướng Đại Vân[1]. Trong kinh ấy, người có thể khải thỉnh tên là Thiện Đức, người có thể giải đáp là Nhất Thiết Chúng Sanh Nhạo Kiến, và nói túc duyên, chuyện sẽ gặp gỡ trong mai sau, danh tự xưa và nay. Vì thế, kinh ấy chép: “Nhĩ thời, Thiện Đức thỉnh nguyện, Thế Tôn bất đáp. Thời chúng trung hữu Lê Xa Tử, danh viết Nhất Thiết Chúng Sanh Nhạo Kiến, ngữ Thiện Đức vân: ‘Như Lai mặc nhiên, dĩ bất hứa đáp. Ngã kim đương đáp, tùy nghi trí vấn’. Vấn ngôn: - Nhược năng cúng dường Như Lai xá-lợi như giới tử hứa, phước báo ưng đắc Đao Lợi Thiên Chúa” (Lúc bấy giờ, Thiện Đức thỉnh nguyện, đức Thế Tôn chẳng đáp. Khi đó, trong đại chúng có một vị Lê Xa Tử, tên là Nhất Thiết Chúng Sanh Nhạo Kiến, bảo Thiện Đức rằng: “Như Lai im lặng chẳng chấp thuận trả lời. Tôi nay sẽ đáp, ông hãy tùy theo lòng nghi mà nêu câu hỏi”. [Thiện Đức hỏi rằng]: “Nếu có thể cúng dường xá-lợi của Như Lai chừng bằng hạt cải, phước báo đáng được làm chúa cõi trời Đao Lợi”). Lê Xa Tử bèn vì Thiện Đức nói Như Lai từng có mười hai bài kệ, [so với kinh Kim Quang Minh này thì] thiếu hai bài kệ [về thí dụ] “cây Thiệm Bộ có thể sanh ra quả Đa La” và phần kết hợp thí dụ [trong các bài tụng ấy] với pháp. Những bài kệ khác là: “Mao tác tăng-già-lê, đông nhật năng tiêu băng, thử duyên thố giác thê, tại thượng nhi thực nguyệt. Giả sử dăng năng ẩm, chung thạch thuần hảo tửu, mê hoang nhi đam túy. Giả sử cức thích diệp, châu biến phú tam thiên. Giả sử tiểu châu thuyền, năng tải Tu Di sơn, độ ư đại hải thủy” (lông làm tăng-già-lê, ngày đông băng tiêu tan, chuột nương theo sừng thỏ, leo thang để ăn trăng. Giả sử ruồi uống được, nhũ đá ủ rượu ngon, mê đắm say bét nhè. Giả sử gai ghim lá, phủ trọn khắp tam thiên. Giả sử chiếc thuyền bé, chở nổi núi Tu Di, có thể vượt biển cả).

Khi đó, trong đại chúng, có một thiên nữ tên là Tịnh Quang, hỏi đức Thế Tôn rằng: “Hai vị hiền nhân như thế từ chỗ nào đến? Kính mong hãy diễn nói cho!” Đức Phật dạy: “Quá khứ vô lượng A-tăng-kỳ kiếp, nhĩ thời, hữu Phật hiệu Đồng Tánh Đăng. Kỳ địa quảng bác, tung quảng lục vạn bát thiên do-tuần, hữu thất vạn bát thiên đại thành. Nhĩ thời, đại thành danh viết Bảo Tụ, tức thị kim chi Vương Xá thành dã. Thời, Đồng Tánh Đăng Phật thuyết Đại Vân kinh. Thời bỉ thành trung hữu vương danh Đại Tinh Tấn Long Vương. Vương hữu phu nhân, danh viết Hộ Pháp. Hữu nhất đại thần, danh Pháp Lâm Thụ đại thần, bạch Phật: ‘Như Lai xá-lợi vi khả đắc phủ?’ Thế Tôn bất đáp. Nhĩ thời, đại vương vị chánh pháp cố, dữ cộng đại thần luận giảng xá-lợi. Phật hữu đệ tử danh Ma Ha Nam, tâm sanh hoan hỷ, Thế Tôn tán thán. Vương văn tán dĩ, hoan hỷ phát nguyện: ‘Nguyện ư đương lai Thích Ca chánh pháp diệt thời, ư trung xuất gia, vị chánh pháp cố, bất tích thân mạng’. Đại thần diệc nguyện: ‘Thích Ca pháp trung tác đại quốc vương, trì Như Lai pháp’. Phu nhân diệc nguyện: ‘Thích Ca pháp trung năng phục tà kiến’. Thời Ma Ha Nam nguyện: - Như vi bỉ Phật tác đại đệ tử” (Vô lượng A-tăng-kỳ kiếp trong quá khứ, lúc bấy giờ, có Phật hiệu là Đồng Tánh Đăng. Cõi đất rộng lớn, ngang dọc sáu vạn tám ngàn do-tuần, có bảy vạn tám ngàn thành lớn. Lúc bấy giờ, có thành lớn tên là Bảo Tụ, tức là thành Vương Xá hiện nay. Khi đó, Đồng Tánh Đăng Phật nói kinh Đại Vân; lúc ấy, trong thành đó có vua tên là Đại Tinh Tấn Long Vương. Vua có phu nhân tên là Hộ Pháp. Có một vị đại thần tên là Pháp Lâm Thụ đại thần, bạch với Phật: “Có thể đạt được xá-lợi của Như Lai hay không?” Đức Thế Tôn chẳng trả lời. Lúc bấy giờ, do vì chánh pháp, đại vương cùng với đại thần giảng luận xá-lợi. Phật có đệ tử tên là Ma Ha Nam, tâm sanh hoan hỷ, đức Thế Tôn tán thán. Vua nghe tán thán xong, hoan hỷ phát nguyện: “Nguyện trong tương lai, khi chánh pháp của Phật Thích Ca diệt, con sẽ xuất gia trong đó, do vì chánh pháp mà chẳng tiếc thân mạng”. Đại thần cũng nguyện: “Làm đại quốc vương trong pháp của Phật Thích Ca, gìn giữ pháp của Như Lai”. Phu nhân cũng nguyện: “Con có thể hàng phục tà kiến trong pháp của Phật Thích Ca”. Khi đó, Ma Ha Nam nguyện: “Con sẽ làm đại đệ tử của đức Phật ấy”).

Đức Phật bảo thiên nữ: “Như thị tứ nhân, kim ư ngã thế, vị pháp trọng nhậm, bất đản kim nhật, phương ư vị lai, phục đương hộ trì ngã chi chánh pháp. Thiên nữ! Nhĩ thời, đại thần, kim Thiện Đức Bà-la-môn thị. Thị Bà-la-môn, ngã diệt độ hậu bách nhị thập niên, vương Diêm Phù Đề, tự A Thúc Ca, trụ Bà Lê Phất La thành trung, tánh Vô Da Thị, đắc chuyển luân vương sở hữu phước đức nhị phần chi nhất. Thời, vương phu nhân, tức nhữ thiên nữ thị. Nhữ đắc tạm văn, kim đắc trị ngã. Xả thị thiên hình, tức dĩ nữ thân, đương vương quốc độ, đắc chuyển luân vương sở. Vương lãnh xứ tứ phần chi nhất, giáo hóa sở thuộc thọ trì Ngũ Giới, hộ chánh pháp, tồi ngoại đạo. Nhĩ thời vương giả, kim Nhất Thiết Chúng Sanh Hỷ Kiến Lê Xa Tử thị, thâm đạt chánh pháp, năng khai diệu nghĩa, hộ pháp vô tổn. Thời Ma Ha Nam, kim tức Đại Vân Mật Tạng Bồ Tát thị, đắc ngã chân thân nhị phần chi nhất, tri ân, báo ân, hộ trì chánh pháp, thâm nghĩa vô trệ” (Bốn người như thế, nay trong đời của ta, giữ trách nhiệm trọng yếu nơi pháp, không chỉ ngày nay, mà còn trong vị lai, sẽ lại hộ trì chánh pháp của ta. Này thiên nữ! Đại thần lúc bấy giờ nay là Bà-la-môn Thiện Đức. Vị Bà-la-môn ấy sau khi ta diệt độ một trăm hai mươi năm, sẽ làm vua cõi Diêm Phù Đề, tên là A Thúc Ca, trụ trong thành Bà Lê Phất La, họ là Vô Da Thị, đạt được một nửa phước đức mà Chuyển Luân Vương vốn có. Phu nhân của nhà vua khi đó, chính là thiên nữ ngươi vậy. Ngươi được tạm nghe, nay được gặp ta, bỏ thân trời này, liền dùng thân nữ để làm vua trong quốc độ, thống lãnh một phần tư xứ sở cai trị của chuyển luân vương, giáo hóa thần dân thọ trì Ngũ Giới, hộ trì chánh pháp, dẹp tan ngoại đạo. Nhà vua thuở ấy nay là Nhất Thiết Chúng Sanh Hỷ Kiến Lê Xa Tử, thông đạt sâu xa chánh pháp, có thể khơi mở diệu nghĩa, hộ trì chánh pháp chẳng tổn hại. Ma Ha Nam thuở đó nay là Đại Vân Mật Tạng Bồ Tát, được một phần hai chân thân của ta, biết ân, báo ân, hộ trì chánh pháp, chẳng vướng mắc nơi nghĩa sâu).

Đoạn thứ nhất (Kiều Trần Như thị hiện dấu tích) gồm ba ý:

- Một, Kiều Trần Như đến chỗ đức Phật cúng dường.

- Hai, nghe nói Phật sẽ nhập diệt bèn bi ai.

- Ba, nêu bày công đức của Phật để làm nguyên do cầu nguyện.

Đoạn chánh kinh này thuộc ý thứ nhất, gồm bốn ý:

- Một, nêu ra thời và nơi chốn.

- Hai, nêu ra tên họ [của người cầu thỉnh].

- Ba, nói về những người có căn tánh cùng hàng [với Kiều Trần Như].

- Bốn, trần thuật sự cúng dường.

Nói “Pháp Sư Thọ Ký” thì Pháp Sư là Phật, trao thọ ký cho vị [Bà-la-môn ấy] nhằm tỏ lộ đức hạnh lẫn phẩm vị của ông ta đều thù thắng, cho nên đặt tên như vậy. Trong địa vị Thập Hồi Hướng, hễ thuộc vào địa vị ấy thì được Pháp Sư thọ ký. Do đó, bậc trụ tại Linh Sơn đã là hóa Phật, do có thể đối trước căn cơ ấy để thỉnh cầu [đức Phật giảng giải] thì [ngài Kiều Trần Như] phải là bậc địa tiền (chưa chứng Sơ Địa, nhưng đã thuộc vào Tam Hiền). Lại có thể hiểu là Ngài đã nhập Thập Địa.

Bản dịch của ngài Chân Đế ghi: “Phật thân như thị, như Như Lai thuyết như thị chi nghĩa, ngã dĩ văn tri, vị thỉnh Như Lai quảng khai phân biệt chân thật chi nghĩa, cố cầu xá-lợi, khai phương tiện môn” (Thân Phật như thế, đối với các nghĩa do Như Lai đã nói như thế ấy, con đã nghe biết, vì thỉnh Như Lai rộng khơi mở, phân biệt nghĩa chân thật, cho nên con cố ý cầu xá-lợi, hòng mở ra môn phương tiện). Đã nói “con đã nghe biết”, rõ ràng là đã ngộ, chỉ vì lợi lạc [chúng sanh] mà [thị hiện] thuộc địa vị ấy.

“Thỉnh cúng dường”: Đại Trang Nghiêm Luận nêu ra mười đại nguyện, dùng hết thảy các thứ cúng dường [để dâng lên] hết thảy chư Phật. Cúng dường có ba điều:

- Một, [đối tượng được cúng dường là] hết thảy chư Phật chẳng sót.

- Hai, [thực hiện sự] cúng dường chẳng sót.

- Ba, cung kính chẳng sót.

Cúng dường lại có ba cách:

- Một, lợi cúng dường, tức là [cúng dường] y phục v.v…

- Hai, kính cúng dường, tức là [cúng dường] bằng hương, hoa.

- Ba, cúng dường bằng cách tu hành, tức là tu Tín, Giới v.v… để cúng dường.

Lại theo phẩm Bồ Đề Địa của Du Già Sư Địa Luận, có mười loại cúng dường, nhưng ba cách [cúng dường trên đây] đã gồm trọn. “Kính cúng dường chẳng thừa sót” cũng có ba loại:

- Một là hầu hạ cung kính.

- Hai là đón, đưa cung kính.

- Ba là tu hành cung kính.

Cúng dường được nói trong chánh kinh ở đây có đủ cả ba nghĩa trên đây, do một vị Phật chính là hết thảy các vị Phật.

(Kinh) Văn Thế Tôn thuyết nhập Bát Niết Bàn, thế lệ giao lưu.

(經)聞世尊說入般涅槃，涕淚交流。

(Kinh: Nghe đức Thế Tôn nói sẽ nhập Niết Bàn, nước mắt đầm đìa).

Tán rằng: Nghe nói đức Phật sẽ nhập diệt liền bi ai. Đây chính là nghe nói “thị hiện nhập Niết Bàn trong phần trước cũng là tướng thị hiện”; do cho rằng đức Phật sắp nhập Niết Bàn, cho nên ngài Kiều Trần Như thị hiện ứa lệ. Như quyển thứ nhất của kinh Niết Bàn đã nói các tướng buồn khổ v.v… Từ mũi chảy ra thì là Thế (涕), từ mắt tuôn ra là Lệ (淚). Hai thứ ấy chảy quẩn quanh, quyện vào nhau [gọi là “thế lệ giao lưu”].

(Kinh) Tiền lễ Phật túc, bạch ngôn: - Thế Tôn! Nhược thật Như Lai ư chúng sanh hữu đại từ bi, lân mẫn lợi ích, linh đắc an lạc, do như phụ mẫu dư vô đẳng giả.

(經)前禮佛足，白言：世尊！若實如來於諸眾生有大慈悲，憐愍利益令得安樂，猶如父母餘無等者。

(Kinh: Đối trước đức Phật, lễ dưới chân Ngài, bạch rằng: - Bạch Thế Tôn! Nếu quả thật Như Lai đối với chúng sanh có lòng đại từ bi, thương xót, lợi ích, khiến cho họ được an lạc, ví như cha mẹ chẳng hề khác gì).

Tán rằng: Điều thứ ba là nêu ra công đức của Phật để làm nguyên do cho lời cầu nguyện. Trong ấy, chia thành ba phần:

- Một, quy hướng, chân thành kính lễ.

- Hai, trần thuật những điều Phật có thể thực hiện để làm nguyên do cho sự cầu thỉnh.

- Ba, chánh thức nêu ra tâm nguyện mong cầu.

Đối trước đức Phật, lễ dưới chân Ngài chính là quy hướng, chân thành kính lễ. Từ “nhược thật Như Lai” (nếu Như Lai quả thật) trở đi, trần thuật “đức Phật có các năng lực” để làm nguyên do cho lời nguyện thỉnh pháp. Trong ấy, có hai ý:

- Một, nêu rõ đức Thế Tôn có lòng Từ, thương xót, lợi ích [chúng sanh].

- Hai, nêu rõ: Do đức Thế Tôn Tam Đức đều trọn đủ, cho nên trần thuật lời thỉnh cầu.

Kinh văn ở đây thuộc ý thứ nhất, gồm hai điều: Một là nói về pháp, hai là thí dụ. Do đại từ, cho nên thương xót ban vui. Do đại bi, cho nên xót thương dẹp khổ cho họ. Theo quyển bốn mươi bảy của Du Già Sư Địa Luận thì chỗ nương vào để xót thương gồm có năm loại:

- Một, hữu tình đang chịu khổ.

- Hai, hữu tình ác hạnh.

- Ba, hữu tình buông lung,

- Bốn, hữu tình tà hạnh.

- Năm, hữu tình thuận theo tùy miên[2] phiền não.

Tám nạn v.v… là “đang chịu khổ”. Chẳng vâng theo luật nghi là “ác hạnh”. Đắm nhiễm cảnh giới là “buông lung”. Nương theo các kiến giải hư vọng và ác thuyết để xuất gia thì là “tà hạnh”. Đối với phiền não, [cũng suy luận tương tự] sẽ biết. Nói “đại từ bi” tức là như quyển thứ chín trong bộ Nhiếp Luận của ngài Vô Tánh đã chép: “Ở đây nói là Đại là do đã chứng viên mãn tư lương phước trí, khiến cho thoát khỏi ba nỗi khổ. Đó là hành tướng. Hữu tình trong hai giới (Dục Giới và Sắc Giới) là cái để duyên vào, do tâm bình đẳng đối với các hữu tình, chắc chắn chẳng có ai hơn được nổi. Do vậy, khiến cho họ đạt được lợi ích an lạc”. “Lợi ích an lạc” là cái quả thế gian và xuất thế gian. Phước và trí tùy theo lẽ đáng nên mà tương ứng với cái quả ấy chẳng sai chạy! Hoặc có thể hiểu: “Lợi” chính là mười lợi, “lạc” là năm thứ lạc.

“Lân mẫn” (thương xót) lại có bảy loại:

- Một là vô úy.

- Hai là như lý.

- Ba là không mệt mỏi.

- Bốn là vô cầu.

- Năm là vô nhiễm.

- Sáu là rộng lớn.

- Bảy là bình đẳng.

Chẳng vì sợ kẻ đó mà thương xót, [đó là “vô úy”]. Nương theo giáo pháp chân chính là “như lý”. Luôn dấy tâm tạo lợi ích là “chẳng mệt mỏi”. Chẳng đợi họ cầu xin rồi mới thương xót thì là “vô cầu”. Chẳng có tâm ái nhiễm, cũng chẳng mong được báo đáp là “vô nhiễm”. Vì lợi ích hữu tình, thà xả thân mạng, chẳng gieo điều ác cho họ, nên gọi là “rộng lớn”. Đối với hữu tình giới [thương xót] chẳng có ngằn hạn thì gọi “thương xót bình đẳng”.

“Do như phụ mẫu” (giống như cha mẹ) là thí dụ. Trang Nghiêm Luận quyển mười hai viết: “Bồ Tát có bảy điều tương tự lợi ích: Một là giống như mẹ, hai là giống như cha, ba là giống như bạn lành, bốn là giống như bạn lữ cùng hạnh, năm là giống như tôi tớ mạnh mẽ, sáu là giống như A-xà-lê, bảy là giống như hòa thượng”. Ví như từ mẫu tạo năm nghiệp để lợi ích cho con: Một là mang thai, hai là sanh ra, ba là nuôi lớn, bốn là ngăn ngừa họa hại, năm là dạy nói. Năm nghiệp để Bồ Tát lợi lạc chúng sanh cũng thế:

- Một là tâm bình đẳng đối với chúng sanh.

- Hai là sanh ra địa vị thánh.

- Ba là trưởng dưỡng các căn lành.

- Bốn là phòng ngừa các hành vi ác.

- Năm là dạy tu tập đa văn.

Ví như từ phụ thực hiện năm điều lợi ích cho con:

- Một là gieo chủng tử.

- Hai là dạy tài khéo.

- Ba là cưới vợ cho con.

- Bốn là giao con cho bạn lành.

- Năm là dứt sạch nợ, chẳng khiến cho con phải đền trả sau này.

Năm nghiệp của Bồ Tát cũng thế:

- Một là khiến cho [chúng sanh] dấy lòng tin, dùng đó làm chủng tử của thánh thể.

- Hai là dạy họ học Giới Định tăng thượng, coi đó là tài khéo.

- Ba là khiến cho họ đạt được giải thoát, hỷ lạc, coi đó như cưới vợ cho con, coi pháp hỷ là vợ.

- Bốn là khuyến thỉnh chư Phật, coi như là bạn lành.

- Năm là ngăn chướng, coi như là dứt nợ.

Do các nghĩa ấy, không có kẻ nào khác có thể sánh bằng được!

(Kinh) Năng dữ thế gian tác quy y xứ, như tịnh mãn nguyệt.

(經)能與世間作歸依處，如淨滿月。

(Kinh: Có thể làm chỗ quy y cho thế gian, như vầng trăng tròn sạch).

Tán rằng: Đây là nói Phật trọn đủ Tam Đức. Câu này nói về Đoạn Đức, như Nguyệt Ái tam-muội trong kinh Niết Bàn có thể tạo sự thanh lương. Lại nữa, Thi La (Śīla, Giới) được cõi này dịch là Thanh Lương, “thanh lương” chính là Niết Bàn. Do Giới có thể làm cái nhân thanh lương cho Niết Bàn; cho nên gọi là “thanh lương”. Vì thế, dùng mặt trăng để sánh ví Đoạn Đức của Niết Bàn. Bởi vậy, có bài tụng như sau: “Pháp quy phân biệt, thánh quy Niết Bàn” (pháp quy vào phân biệt, thánh quy vào Niết Bàn). Thập Địa Luận nói: “Như chúng phong y mật” (như các con ong bu vào mật). “Dữ thế gian tác quy y xứ” (làm chỗ quy y thế gian) tức là Niết Bàn, Niết Bàn tức là Đoạn Đức.

(Kinh) Dĩ đại trí huệ năng vi chiếu minh, như nhật sơ xuất.

(經)以大智慧能為照明，如日初出。

(Kinh: Dùng đại trí huệ có thể chiếu sáng, như mặt trời mới mọc).

Tán rằng: [Câu này] hiển thị Trí Đức. Trí có thể phá tối tăm, như mặt trời mới mọc.

(Kinh) Phổ quán chúng sanh, ái vô thiên đảng, như La Hỗ La.

(經)普觀眾生，愛無偏黨如羅怙羅。

(Kinh: Quán trọn khắp chúng sanh, thương yêu chẳng thiên vị như [thương yêu] La Hỗ La[3]) .

Tán rằng: Hiển thị Ân Đức.

(Kinh) Duy nguyện Thế Tôn, thí ngã nhất nguyện.

(經)惟願世尊施我一願。

(Kinh: Kính mong đức Thế Tôn ban cho con một điều nguyện).

Tán rằng: Tâm nguyện mong cầu Phật. Phật có lòng từ bi, lại trọn đủ Tam Đức, có thể mãn nguyện cho con. Vì thế, nay con cầu nguyện.

5.2.4.1.4.2. Đức Thế Tôn phương tiện im lặng

(Kinh) Nhĩ thời, Thế Tôn mặc nhiên nhi chỉ.

(經)爾時世尊默然而止。

(Kinh: Lúc bấy giờ, đức Thế Tôn giữ im lặng).

Tán rằng: Phương tiện im lặng. Im lặng có năm ý nghĩa:

- Một là dứt trừ chê bai, sợ [có kẻ không hiểu, cho rằng] do được ca ngợi, [đức Phật] bèn thỏa nguyện kẻ khác.

- Hai là [vì căn cơ] “đáng nên nghe”.

- Ba là tránh mâu thuẫn. Trước đó đã nói “sẽ nhập Niết Bàn”, nay lại nói “thường chẳng nhập Niết Bàn”, mâu thuẫn với lời trước đó.

- Bốn là tỏ rõ Phật có đức hạnh cao cả. Trong hàng đệ tử mà còn có người có thể giải đáp lời hỏi, huống hồ Như Lai ư?

- Năm là để cho người khác trừ nghi [cho Kiều Trần Như], sẽ hơn hẳn các cách nói để làm chứng khác.

5.2.4.1.4.3. Đức Phật gia hộ khiến cho ngài Hỷ Kiến gạn hỏi

(Kinh) Phật oai lực cố, ư thử chúng trung, hữu Lê Xa Tỳ đồng tử, danh Nhất Thiết Chúng Sanh Hỷ Kiến.

(經)佛威力故，於此眾中有梨車毘童子名一切眾生喜見。

(Kinh: Do oai lực của Phật, trong đại chúng ấy có một đồng tử thuộc tộc Lê Xa Tỳ, tên là Nhất Thiết Chúng Sanh Hỷ Kiến).

Tán rằng: Điều thứ ba là đức Phật gia bị Hỷ Kiến gạn hỏi. Kinh văn được chia thành năm ý:

- Một, nêu ra nơi chốn [tức đồng tử Hỷ Kiến xuất thân từ thành Ly Xa).

- Hai, nói rõ tộc loại (đồng tử Hỷ Kiến thuộc tộc Ly Xa Tỳ).

- Ba, kể ra danh xưng (tên là Nhất Thiết Chúng Sanh Hỷ Kiến).

- Bốn, Hỷ Kiến thấy lời hỏi, liền biết tâm nguyện [của Kiều Trần Như].

- Năm, Hỷ Kiến có thể giải đáp.

Đoạn này gồm ba ý đầu tiên.

(Kinh) Ngữ Bà-la-môn Kiều Trần Như ngôn: “Đại Bà-la-môn! Nhữ kim tùng Phật dục khất hà nguyện? Ngã năng dữ nhữ!”

(經)語婆羅門憍陳如言：大婆羅門！汝今從佛欲乞何願？我能與汝。

(Kinh: Nói với Bà-la-môn Kiều Trần Như rằng: - Đại Bà-la-môn! Ông nay nuốn xin Phật điều nguyện gì? Tôi có thể cho ông!)

Tán rằng: [Chính là] hai ý sau [trong năm ý trên đây].

2.4.1.4.4. Kiều Trần Như đáp “mong cầu xá-lợi”

(Kinh) Bà-la-môn ngôn: - Đồng tử! Ngã dục cúng dường vô thượng Thế Tôn, kim tùng Như Lai, cầu thỉnh xá-lợi như giới tử hứa.

(經)婆羅門言：童子！我欲供養無上世尊，今從如來求請舍利如芥子許。

(Kinh: Bà-la-môn nói: - Này đồng tử! Tôi muốn cúng dường đức Thế Tôn vô thượng, nay từ Như Lai cầu thỉnh xá-lợi chừng bằng hạt cải).

Tán rằng: Điều thứ tư, Kiều Trần Như đáp “mong cầu xá-lợi”. Mong muốn hiển lộ lẽ chân thường [thì gọi là] “mong cầu xá-lợi”. Trong phần kinh văn đầu tiên, chia thành ba ý:

- Một, Kiều Trần Như đáp [lời gạn hỏi, nêu ra] ý nguyện.

- Hai, giả lập lời gạn hỏi bên ngoài.

- Ba, trả lời về nguyên do của lời nguyện.

Đây là ý thứ nhất.

(Kinh) Hà dĩ cố? Ngã tằng văn thuyết: “Nhược thiện nam tử, thiện nữ nhân đắc Phật xá-lợi như giới tử hứa, cung kính cúng dường, thị nhân đương sanh Tam Thập Tam Thiên, nhi vi Đế Thích”.

(經)何以故？我曾聞說：若善男子善女人得佛舍利如芥子許，恭敬供養，是人當生三十三天而為帝釋。

(Kinh: Vì sao vậy? Tôi từng nghe nói: “Nếu thiện nam tử, thiện nữ nhân có được xá-lợi của Phật chừng bằng hạt cải, cung kính cúng dường, người ấy sẽ được sanh về Tam Thập Tam Thiên làm Đế Thích”).

Tán rằng: Đây là phần kinh văn bao gồm hai ý sau. Nhờ vào sự ham muốn thô thiển, nông cạn để mong đáp lời Hỷ Kiến, hòng hiển lộ: “Do cái nhân thường hằng, sẽ đạt được cái quả thường hằng”. Như trong kinh Bồ Tát Xử Thai, kinh Vô Thượng Y, kinh Mật Tích Lực Sĩ, Tây Vực Truyện[4] v.v… đều nói cúng dường xá-lợi nhiều hay ít, và công đức [do cúng dường] v.v…

5.2.4.1.4.5. Hỷ Kiến riêng chỉ bày phước đức

(Kinh) Thị thời, đồng tử ngữ Bà-la-môn viết: - Nhược dục nguyện sanh Tam Thập Tam Thiên thọ thắng báo giả, ưng đương chí tâm thính thị Kim Quang Minh Tối Thắng Vương kinh.

(經)是時童子語婆羅門曰：若欲願生三十三天受勝報者，應當至心聽是金光明最勝王經。

(Kinh: Khi đó, đồng tử bảo Bà-la-môn rằng: - Nếu muốn nguyện sanh vào Tam Thập Tam Thiên, hưởng thụ quả báo thù thắng, hãy nên chí tâm nghe kinh Kim Quang Minh Tối Thắng Vương này).

Tán rằng: Hỷ Kiến riêng dạy phước môn, tức là để hiển lộ cái nhân “thường hằng”. Phần Trường Hàng giải đáp theo ngôn ngữ [bình phàm] (nói theo sự tướng), phần kệ tụng đáp theo Lý. Phần Trường Hàng có ba ý:

- Một, bảo [Kiều Trần Như] hãy nên nghe kinh này.

- Hai, giải thích nguyên do [vì sao nên nghe kinh này].

- Ba, kết lại đại lược.

Đoạn này chính là ý đầu tiên.

(Kinh) Ư chư kinh trung, tối vi thù thắng, nan giải, nan nhập, Thanh Văn, Độc Giác sở bất năng tri.

(經)於諸經中最為殊勝難解難入，聲聞獨覺所不能知。

(Kinh: Ở trong các kinh, [kinh này] thù thắng nhất, khó hiểu, khó nhập, Thanh Văn và Độc Giác chẳng thể biết được).

Tán rằng: Nêu rõ nguyên do, có hai ý:

- Một, chỉ rõ Nhị Thừa chẳng biết.

- Hai, [kinh này] có thể làm cái nhân thù thắng.

Đoạn này nói về ý nghĩa “[hàng Nhị Thừa] chẳng thể biết”, do nghe kinh này có thể là sanh nhân và liễu nhân của Pháp Thân và Báo Thân. Như trong luận Bát Nhã của Thiên Thân Bồ Tát đã nói: “Là liễu nhân của Pháp Thân, mà cũng là sanh nhân của các thân khác. Báo Thân chính là thân khác ngoài Pháp Thân, do nó có khởi đầu, cho nên là sanh nhân”. Đấy chính là diễn nói nhằm hiển lộ “lý, hạnh, quả”, nương theo điều được nói để khởi hạnh, bèn có thể chứng Pháp Thân. Vì vậy là liễu nhân và sanh nhân.

(Kinh) Thử kinh năng sanh vô lượng vô biên phước đức quả báo, nãi chí thành biện Vô Thượng Bồ Đề.

(經)此經能生無量無邊福德果報，乃至成辦無上菩提。

(Kinh: Kinh này có thể sanh ra vô lượng vô biên quả báo phước đức, cho đến thực hiện thành tựu Vô Thượng Bồ Đề).

Tán rằng: Có thể làm cái nhân thù thắng, có thể sanh ra quả báo là mười “vương nhân” (cái nhân tối thắng), hoàn thành (tu tập thành tựu) Bồ Đề là cái nhân của ba thân. [Nêu ra] quả báo thù thắng chân thật để khiến cho người hỏi (Kiều Trần Như) mong cầu.

(Kinh) Ngã kim vị nhữ lược thuyết kỳ sự.

(經)我今為汝略說其事。

(Kinh: Tôi nay sẽ vì ông nói đại lược chuyện ấy).

Tán rằng: Kết lại bằng cách hứa sẽ nói đại lược.

5.2.4.1.4.6. Ngài Kiều Trần Như thị hiện phương tiện cố ý thỉnh cầu lần nữa

(Kinh) Bà-la-môn ngôn: - Thiện tai đồng tử! Thử Kim Quang Minh thậm thâm tối thượng, nan giải, nan nhập, Thanh Văn, Độc Giác thượng bất năng tri.

(經)婆羅門言：善哉童子！此金光明甚深最上、難解難入，聲聞獨覺尚不能知。

(Kinh: Bà-la-môn nói: - Lành thay đồng tử! Kim Quang Minh này rất sâu, tối thượng, khó hiểu, khó nhập, Thanh Văn và Độc Giác còn chẳng thể biết).

Tán rằng: Kiều Trần Như thị hiện phương tiện, cố ý cầu lần nữa. Kinh văn chia thành ba phần:

- Một, tán thán kinh này sâu xa, mầu nhiệm, thù thắng, chẳng thể biết.

- Hai, trí của chúng ta nhỏ nhoi, chẳng thể nương theo kinh để tu tập được.

- Ba, ân cần cầu xá-lợi.

Đoạn này thuộc phần thứ nhất, nêu rõ: Lý Bồ Đề Niết Bàn nhị không (Ngã Không và Pháp Không) quá sâu, trừ hết sạch hai chướng (Sở Tri Chướng và Phiền Não Chướng), cho nên là vô thượng. Phàm phu khó hiểu Tỷ Trí, khó nhập Hiện Trí[5], hàng Nhị Thừa định tánh chẳng thể tiến nhập, ngộ giải. Do vậy, chẳng thể biết.

(Kinh) Hà huống ngã đẳng biên bỉ chi nhân, trí huệ vi thiển nhi năng giải liễu?

(經)何況我等邊鄙之人，智慧微淺而能解了？

(Kinh: Huống hồ chúng ta thuộc hạng người kém cỏi, chấp vào nhị biên, trí huệ ít ỏi, nông cạn, sao có thể hiểu rõ được?)

Tán rằng: Chúng ta trí ít, chẳng thể nương theo đó tu tập.

(Kinh) Thị cố, ngã kim cầu Phật xá-lợi như giới tử hứa, trì hoàn bổn xứ, trí bảo hàm trung, cung kính cúng dường, mạng chung chi hậu, đắc vi Đế Thích, thường thọ an lạc.

(經)是故我今求佛舍利如芥子許，持還本處置寶函中恭敬供養，命終之後得為帝釋，常受安樂。

(Kinh: Vì thế, nay tôi cầu xá-lợi của Phật chừng bằng hạt cải, đem về chỗ của mình, đặt trong hộp báu, cung kính cúng dường, sau khi mạng chung, được làm Đế Thích, thường hưởng an vui).

Tán rằng: Đây là ý sau cùng, ân cần cầu xá-lợi, chia thành hai ý nhỏ:

- Một, trần thuật điều mong cầu.

- Hai, gạn hỏi vì sao chẳng vì tôi mà xin?

Đoạn này là trần thuật ý mong cầu, nhằm tương ứng với lời giải đáp “[Như Lai] thường trụ, thật sự chẳng có xá-lợi” [của ngài Hỷ Kiến].

(Kinh) “Vân hà nhữ kim bất năng vị ngã tùng Minh Hạnh Túc cầu tư nhất nguyện?” Tác thị ngữ dĩ.

(經)云何汝今不能為我從明行足求斯一願？作是語已。

(Kinh: “Sao nay ông chẳng vì tôi cầu xin nguyện này nơi đấng Minh Hạnh Túc?” Nói lời ấy xong).

Tán rằng: Đây là gạn hỏi sao không xin xá-lợi nơi thân Phật cho tôi để tôi cúng dường, hòng đạt được cái quả thường lạc?

5.2.4.1.4.7. Hỷ Kiến đáp “chẳng thể được”

(Kinh) Nhĩ thời, đồng tử tức vị Bà-la-môn nhi thuyết tụng viết: - Hằng hà sử lưu thủy, khả sanh bạch liên hoa.

(經)爾時童子即為婆羅門而說頌曰：恒河駛流水，可生白蓮華。

(Kinh: Lúc bấy giờ, đồng tử liền vì Bà-la-môn nói bài tụng rằng: - Sông Hằng nước chảy xiết, sanh được hoa sen trắng).

Tán rằng: Hỷ Kiến đáp “chẳng thể được!” Đại ý của đoạn kinh văn này là xét theo nhân duyên, duy thức, vô tướng, và Chân Như, tức bốn loại Quán Môn, để nói “chẳng có xá-lợi”. Hoặc xét theo Tam Vô Tánh[6] Quán Môn để nói “chẳng có xá-lợi”, hoặc nương theo tam tánh (Biến Kế, Y Tha Khởi, Viên Thành Thật) để nói “không có xá-lợi”, hoặc xét tổng quát theo ba thân để nói “không có xá-lợi”, hoặc chỉ xét theo pháp [mà nói]: “Phải nên biết là không có [xá-lợi]”. Dụng ý là trừ tám món điên đảo[7] và tứ chướng[8], chỉ rõ “Bồ Đề và Niết Bàn trọn đủ Tứ Đức”. Vì thế, thọ lượng của ba thân đều chẳng có ngằn hạn. Do Kiều Trần Như giả hiện chấp trước “Phật từ cái nhân hữu lậu mà sanh”, giống như quả báo trong cõi đời “chết rồi lưu lại xương nơi thân”, phải là vô thường. Nay đáp là “không” do xét theo các đạo lý trên đây, khiến cho [thính chúng] ngộ giải những điều còn lại, biết “Phật thường trụ là an lạc chân thật”, xứng lý mà tu. Đó chính là bổn ý ở đây!

[Ngài Hỷ Kiến] có mười bốn bài tụng [sử dụng các thí dụ nói về chuyện “chẳng thể được”], chia thành bốn phần:

- Ba bài đầu nhằm nói: Do lìa tam tướng hữu lậu, cho nên chẳng có xá-lợi.

- Ba bài kế tiếp nói: Do Niết Bàn trọn đủ Tam Đức, cho nên chẳng có xá-lợi.

- Bốn bài kế tiếp nói bốn hạng người (Duyên Giác, Thanh Văn, ngoại đạo, Xiển Đề) có các chướng đều chẳng phải là chân thật, cho nên chẳng có xá-lợi.

- Bốn bài cuối cùng nói rõ thân chân thật trọn đủ Tứ Đức, cho nên chẳng có xá-lợi.

Đoạn [chánh kinh] này thuộc về phần thứ nhất. Nửa đầu bài tụng nói về tướng vô sanh của Pháp Thân. “Sông Hằng” sánh ví chân lý. Kinh Niết Bàn và luận Bảo Tánh đều dùng nước sông để sánh ví Chân Như. “Sử lưu” (nước chảy xiết) là sánh ví Như. Tự tánh chẳng có cấu nhiễm, tự tánh giải thoát, tự tánh trí huệ, chẳng giống như hữu vi có thể sanh ra các pháp. Do vậy, [trong tự tánh] chẳng có xá-lợi, giống như nước chảy xiết, hoa sen chẳng mọc được! Hoặc [có thể hiểu] là Tự Thọ Dụng Thân, do Đại Bi, Bát Nhã, Tín, và Định hợp thành, giống như nước chảy xiết liên tục đến tận đời vị lai. Vì thế, chẳng có xá-lợi! Chẳng giống như sự sanh diệt do Hoặc nghiệp hữu lậu tạo thành, sự sanh diệt ấy có thể lưu lại xương cốt nơi thân. Đây là xét theo Y Tha Tánh, chẳng phải là tự nhiên mà sanh, do phải nhờ vào các duyên [mà sanh khởi, cho nên gọi là Y Tha (nương vào các pháp khác)]. Thân vô lậu ấy [của Như Lai] chẳng do cái nhân hữu lậu [sanh khởi], cho nên chẳng thể có các thân máu thịt v.v…

“Bạch liên hoa” (hoa sen trắng), tiếng Phạn là Bôn Đồ Lợi Ca (Puṇḍarīka). Vì thế, kinh dịch theo lối cũ hay mới đều dịch là Ưu Bát La hoa (Utpala, hoa sen xanh), Câu Vật Đầu hoa (Kumuda, hoa sen vàng), Bà Đầu Ma hoa (Padma, hoa sen đỏ), và Bôn Đà Lợi hoa, lần lượt là bốn màu xanh, vàng, đỏ, trắng. Nhưng bản dịch cũ [của kinh này] ghi là Câu Vật (tức Câu Vật Đầu), bản này ghi là Bạch Liên Hoa. Do trong nước chảy xiết, [các loại hoa sen ấy] đều chẳng mọc được, cho nên kinh văn lấy một loại để nói cho tiện. Thấy nước phải nên sanh ra vật, nước chảy xiết thì [hoa sen] còn chẳng sanh trưởng được. Vô vi chẳng phải là sanh. Vô lậu chẳng phải nhiễm, trái nghịch với nhiễm pháp. Vì thế, chẳng có xá-lợi.

(Kinh) Hoàng điểu tác bạch hình, hắc ô biến vi xích.

(經)黃鳥作白形，黑烏變為赤。

(Kinh: Chim vàng biến thân trắng, quạ đen biến thành đỏ).

Tán rằng: Nói rõ chẳng có tướng biến đổi khác, cho nên chẳng có xá-lợi. “Hoàng điểu” (chim vàng anh, chim hoàng ly) trong bản dịch cũ ghi là Câu Chỉ La (Kokila), phương này dịch là “hoàng điểu”, đúng ra phải là “hoàng lệ lâu điểu” trong cõi này. Lại còn có thể hiểu là: Không có từ ngữ tương đương để phiên dịch [tên gọi loài chim này trong tiếng Phạn, nên tạm dùng chữ “hoàng điểu”]. Phương Tây có loại chim ấy, hình dạng như con nhồng, nhưng hình vóc nhỏ hơn hoàng điểu. Ví như Sắc Uẩn lão chẳng trọn khắp tam giới, Phần Đoạn lão chẳng trọn khắp địa vị vô lậu. Hình thể quạ to hơn, sánh ví Tứ Uẩn lão trọn khắp tam giới, sánh ví Biến Dịch lão trọn khắp các địa vị vô lậu. Đây là nói Pháp Thân lão và Báo Thân lão đều chẳng có. Vì thế, chẳng có xá-lợi.

(Kinh) Giả sử Thiệm Bộ thụ, khả sanh Đa La quả, Khiết Thụ La chi trung, năng xuất Am La diệp.

(經)假使贍部樹，可生多羅果；朅樹羅枝中，能出菴羅葉。

(Kinh: Giả sử cây Thiệm Bộ, sanh được trái Đa La. Nơi cành Khiết Thụ La, mọc được lá Am La).

Tán rằng: Nói rõ Pháp Thân, Báo Thân v.v… chẳng có tướng diệt, cho nên không có xá-lợi. “Cây Thiệm Bộ” (Jambū): Ở phía Bắc của châu [Nam Diêm Phù Đề], chỗ giáp ranh với biển cả, có nhiều loại cây này. Hạt cây cực to, cũng có thể ăn được. Phía dưới cây, trong biển có nhiều chất vàng tốt, cựu dịch [tên của loại vàng này thành] “Diêm Phù Đàn kim” là sai. Luận Du Già Sư Địa nói: “Vô Nhiệt Trì trắc hữu đại Thiệm Bộ thụ, thử châu nhân thụ nhi dĩ lập danh” (cạnh ao Vô Nhiệt có cây Thiệm Bộ to lớn, châu này do loại cây ấy mà đặt tên như vậy).

“Cây Đa La” (Tāla): [Tây Vực] Truyện nói cây to lớn, lá hẹp dài, tức là lá cây Bối Đa La (Pattra). Tây quốc viết trên loại lá này. “Khiết Thụ La” (Kharjūra, chà là) cũng chẳng được dịch nghĩa. Bản dịch cũ ghi là Khư Thọ La Thụ Tử, giống như loại thóc Cô (苽)[9] nơi đất Hán, bên trong có nhiều hạt nhỏ. Hạt to như tép tỏi, ăn vào ngon ngọt. [Tây Vực] Truyện nói về Tây Quốc như sau: Nước Ma Yết Đề (Magadha) có nhiều loại cây này, những nơi khác chẳng nhiều. Am La (Āmra, xoài. [Tây Vực] Truyện ghi là: “Phương này dịch là Cam Tử, có hạt nhỏ”). Các loài khác nhau như thế tuy có sanh diệt, vẫn chẳng hề có chuyện từ loại quả này đã diệt mà sanh ra loại quả khác; vô vi Pháp Thân sao có thể diệt trước để lưu lại xá-lợi ư? Nếu xét theo tự tánh Pháp Thân, Bát Nhã Luận viết: “Tam tướng do khác thể, lìa khỏi chúng thì là Như Lai”.

(Kinh) Tư đẳng hy hữu vật, hoặc dung khả chuyển biến. Thế Tôn chi xá-lợi, tất cánh bất khả đắc.

(經)斯等希有物，或容可轉變；世尊之舍利，畢竟不可得。

(Kinh: Các vật hy hữu ấy, họa chăng có chuyển biến. Xá-lợi của Thế Tôn, rốt ráo chẳng thể được!)

Tán rằng: Kết hợp [thí dụ] với pháp. Các thứ hữu vi ấy giả sử có thể chuyển biến, vì thế nói là “hoặc dung” (không chừng), “dung” hàm nghĩa “bất định”. Pháp Thân của Như Lai ắt là vô sanh diệt, chẳng lưu lại xá-lợi từ xương. Đối với Hóa Thân và Báo Thân, cứ chuẩn theo đó mà biết.

(Kinh) Giả sử dụng quy mao, chức thành thượng diệu phục, hàn thời khả phi trước, phương cầu Phật xá-lợi.

(經)假使用龜毛，織成上妙服，寒時可披著，方求佛舍利。

(Kinh: Giả sử dùng lông rùa, dệt thành áo thượng diệu, khi lạnh khoác, mặc được, mới cầu xá-lợi Phật).

Tán rằng: Ba bài tụng từ đây trở đi đều nói rõ: Do có đủ Tam Đức, cho nên chẳng có xá-lợi. Bài thứ nhất nói Bát Nhã chân thật do lìa hư vọng. Lông rùa vốn chẳng có, ví như Thật Tánh Bát Nhã chẳng có xương xẩu. Dệt thành áo đẹp đẽ, ví như do xá-lợi mà tu hạnh thù thắng. Lúc lạnh có thể đắp hay khoác, ví như lầm lạc, coi đó là thường quả (cái quả thường hằng). Nếu cái tâm so đo hư vọng, cho là chân thân của Phật thật sự có xương, thịt v.v… Thân hữu lậu như lông, “chấp có ngã để có thể nương theo mà tu tập, hòng đạt được thật quả” như áo; đấy chính là Biến Kế Vọng Chấp. Các vọng chính là chẳng có. Vì thế, xét theo sự thật, Tự Tánh Bát Nhã sẽ chẳng có xá-lợi. Hoặc có thể coi máu, thịt, gân, xương hợp thành Pháp Thân thì giống như dùng lông rùa gom góp thành y phục để có thể chống lạnh. Chuyện ấy đã chẳng có, cho nên không có xá-lợi, lìa khỏi tướng sanh trong phần trước.

(Kinh) Giả sử văn nhuế túc, khả sử thành lâu quán, kiên cố bất dao động, phương cầu Phật xá-lợi.

(經)假使蚊蚋足，可使成樓觀，堅固不搖動，方求佛舍利。

(Kinh: Giả sử chân muỗi, ruồi, có thể dựng lầu, quán, kiên cố, chẳng động lay, mới cầu Phật xá-lợi).

Tán rằng: Sánh ví Pháp Thân là pháp vi tế chân thật, chẳng thể đổi khác thành có xá-lợi máu thịt thô thiển, tức là “lìa dị tướng” như đã nói trong phần trước.

(Kinh) Giả sử thủy điệt trùng, khẩu trung sanh bạch xỉ, trưởng đại lợi như phong, phương cầu Phật xá-lợi.

(經)假使水蛭蟲，口中生白齒，長大利如鋒，方求佛舍利。

(Kinh: Giả sử con đỉa nước, trong miệng sanh răng trắng, mọc lớn bén như dao, mới cầu Phật xá-lợi).

Tán rằng: Sánh ví giải thoát tự tánh chẳng thể có pháp hữu lậu huyết nhục trói buộc, “như đỉa mọc răng” là bị trói buộc, trở ngại. Đã chẳng có sanh, cho nên chắc chắn chẳng có diệt, lìa diệt tướng nói trong phần trước. Hoặc là thoạt đầu sánh ví Chân Như nơi Địa Tiền, do chẳng bị khách trần nhuốm bẩn, cho nên chẳng sanh. Vì thế, kinh nói “bất sanh, bất diệt”. Chân Như nơi Thập Địa tuy phần nào đã lắng sạch, nhưng do chẳng phải là “chuyển nhiễm thành tịnh”, cho nên chẳng khác. Vì thế, kinh nói “chẳng tăng, chẳng giảm”. Chẳng phải là thuận theo công đức mà sanh tăng, chẳng thuận theo phiền não mà diệt giảm. Thí dụ sau nói về cái thân giải thoát thuộc đạo hậu (sau khi đã chứng đạo) đã lìa khỏi trói buộc, cho nên chẳng có xá-lợi. Lại có thể hiểu là ba bài tụng trước sánh ví tánh của sanh là vô tự tánh, ba bài tụng kế tiếp sánh ví tánh của tướng là vô tự tánh, tám bài kệ trong phần sau sánh ví tánh của thắng nghĩa là vô tự tánh, [tức là] theo thứ tự chính là ba tánh Y Tha, Biến Kế, và Viên Thành, hòng khiến cho [hành nhân] tu quán hạnh.

(Kinh) Giả sử trì thố giác, dụng thành ư thê đăng, khả thăng thượng thiên cung, phương cầu Phật xá-lợi.

(經)假使持兔角，用成於梯磴，可升上天宮，方求佛舍利。

(Kinh: Giả sử dùng sừng thỏ, để tạo thành thang, thềm, lên được cõi thiên cung, mới cầu xá-lợi Phật).

Tán rằng: Bốn bài tụng sau đó nói rõ bốn loại người do có chướng, chẳng đạt được Tứ Đức, dụng ý là vạch rõ Pháp Thân là thường, lạc v.v… Ở đây, dùng thỏ để sánh ví Pháp Thân. Ngỡ Thường là vô thường, giống như tìm cầu sừng nơi thỏ. Dùng [“sừng thỏ”] làm cái thang để lên được cung trời, ví như [đối với] Thường đức của Niết Bàn, ngỡ vô thường là cái thang, mong được vào cung Niết Bàn, chẳng có lẽ ấy! Vì thế, biết: Chẳng có xá-lợi! Dựa theo điều này liền hiểu rõ: Muốn cầu xá-lợi nơi Pháp Thân, rốt ráo chẳng thể được! Đây chính là loại người thứ nhất: Do trừ xả tâm của hàng Duyên Giác, đức Thế Tôn dạy vô thường tưởng. Vì thế, muốn dùng xả tâm để nhập Đại Niết Bàn, chắc chắn là chẳng được! Do vậy biết Pháp Thân ắt chẳng phải là vô thường; bởi lẽ Vô Thường Quán giống như nương vào thỏ để tìm sừng hòng làm cái thang mong lên được cung trời, chắc chắn chẳng thể được! Vì thế, đối với hàng Nhị Thừa mà nói là “đắc” chính là nói phương tiện! Như kinh Thắng Man[10] dạy: “Khứ Niết Bàn giới cận, ngôn đắc Niết Bàn, thật bất đắc dã” (Gần với Niết Bàn giới, nói là “đắc Niết Bàn”, thật sự chẳng đắc). Nay dạy quán Thường, tu đại bi, trừ xả tâm gây chướng, hòng làm cái nhân cho Thường để chứng Thường đức của Phật. Lại nương theo Pháp Thân, quán có xá-lợi từ xương thịt vô thường, mong cầu cúng dường [xá-lợi], hòng làm cái nhân của Pháp Thân, ắt cũng chẳng thể được! Như dựa vào thỏ mà tìm sừng làm thành cái thang hòng lên cõi trời, cố nhiên là chẳng thể được! Trong phần trước là do cái nhìn điên đảo tạo thành chướng, tự chẳng đạt được Thường đức của Pháp Thân. Trong phần này, dựa theo tà quán để cầu xá-lợi của Phật, sẽ chẳng thể được! Đã chẳng có xá-lợi, nương vào sự tu hành nào để làm cái nhân cho Thường vậy?

(Kinh) Thử duyên thử thê thượng, trừ khử A Tô La, năng chướng không trung nguyệt, phương cầu Phật xá-lợi.

(經)鼠緣此梯上，除去阿蘇羅，能障空中月，方求佛舍利。

(Kinh: Chuột leo theo thang ấy, trừ khử A Tu La, chướng ngại trăng giữa trời, mới cầu xá-lợi Phật).

Tán rằng: Trừ khử chướng ngại do sợ khổ của Thanh Văn. Hàng Thanh Văn quán Pháp Thân của Phật, ngỡ là hữu lậu khổ, giống như chuột. [Thanh Văn] chẳng có Lạc đức của Pháp Thân, như dùng sừng thỏ làm thang, chấp rằng do khổ tưởng mà có thể trừ các chướng, có thể hàng phục các ma, đắc đại Niết Bàn. [Chấp trước ấy] giống như con chuột bò theo sừng thỏ để lên trời trừ kẻ oán, chắc chắn sẽ không được! Hoặc chuột ví như Thanh Văn, sừng thỏ ví như đối với Lạc đức mà tưởng là sự khổ chân thật. Thật sự chẳng có khổ mà chấp là có khổ. Do có khổ, cho nên có vô thường, cho rằng có xá-lợi từ xương, thịt; do vậy, nay mới tìm cầu. Tức là dùng cái nhân ấy để mong đạt được Lạc đức, sẽ giống như nương theo cái thang làm từ sừng thỏ để trừ bỏ A Tu La chướng lấp mặt trăng[11]. Mặt trăng ví như Niết Bàn. Đã chẳng xứng thật, chắc chắn là chẳng thể được. Dạy họ tu đại định, vì có thể chứng đắc cái nhân của Đại Lạc đức.

(Kinh) Nhược dăng ẩm tửu túy, châu hành thôn ấp trung, quảng tạo ư xá trạch, phương cầu Phật xá-lợi.

(經)若蠅飲酒醉，周行村邑中，廣造於舍宅，方求佛舍利。

(Kinh: Nếu ruồi uống rượu say, đi khắp trong thôn ấp, xây thật nhiều nhà cửa, mới cầu Phật xá-lợi).

Tán rằng: Trừ ngã chướng của ngoại đạo. Do trừ [kiến chấp vì thấy] đức Thế Tôn có các môn hữu lậu quán khác, bèn cho là có Ngã lạc vì điên đảo, như ruồi nhặng uống say, liền nằm lăn ra đó, chẳng thể bay khắp thôn ấp kiến tạo sào huyệt. Pháp Thập Địa trong khi tu nhân như thành, Trạch Diệt[12] như thôn ấp. Lạc đức của Niết Bàn như nhà cửa. Trí Độ Luận trích dẫn một bài tụng do một gã ngoại đạo nói với ngài Xá-lợi Tử như sau: “Ngã ẩm cánh mễ tửu, thiết trì nhất bình lai, sơn địa chư thảo mộc, thị chi như kim sắc” (tôi uống rượu gạo tẻ, trộm cầm đi một bình, cỏ cây trong vùng núi, đều thấy như sắc vàng). Đấy là sánh ví ngoại đạo đối với pháp hữu lậu thấy là “chẳng không, có tướng, có nguyện”. Nay xét theo vô vi, chẳng thể nói là “tạo tác nhà cửa”, chỉ nói là “tạo nghệ” (造詣, bản lãnh), hoặc nương theo liễu nhân để giả dụ là “dựng nhà”. Nay trừ khử nỗi điên đảo chấp trước hư vọng, tu trí huệ minh giác Bát Nhã, có thể đạt được Đại Ngã nơi Niết Bàn của Như Lai. Hoặc như ngoại đạo tuy chấp Ngã là thường, nhưng vì có nghĩa “xả thân” và “thọ thân”, cho nên tưởng rằng thân Thường Ngã của Thế Tôn có xá-lợi. Do [kiến chấp ấy] đã là điên đảo, cho nên chẳng có xá-lợi.

(Kinh) Nhược sử lư thần sắc, xích như tần bà quả, thiện tác ư ca vũ, phương cầu Phật xá-lợi.

(經)若使驢脣色，赤如頻婆果，善作於歌舞，方求佛舍利。

(Kinh: Nếu khiến màu môi lừa, đỏ như quả tần bà, khéo có thể ca múa, mới cầu Phật xá-lợi).

Tán rằng: Trừ chướng ngại “bất tín” của hàng Xiển Đề. Do si, chẳng tin Tứ Đức của Pháp Thân. Do ngu ám, ví như môi lừa đen xì. Do chẳng tin, cho nên chẳng đắc đại tịnh nơi Niết Bàn của Như Lai. Như môi lừa đen, chẳng thể khiến cho nó đỏ như quả tần bà (Bimba)[13]. Xiển Đề chẳng tin, đối với Pháp Thân “chẳng thể đạt được” mà nói là có xá-lợi. Vì thế, dạy họ tu tập, tin tưởng: “Có thể do cái nhân tịnh đức mà chứng đắc đại tịnh”. Tứ Đức đều là dựa trên tăng chướng và tăng nhân mà nói. Xét theo địa vị tu hành thì theo thứ tự ngược (tức là giảm chướng, giảm thiểu cái nhân hữu lậu). Do nói theo thứ tự của Tứ Đức, trước hết nói xả tâm v.v…

“Thiện tác ư ca vũ” (khéo có thể ca múa): “Ca” ví như thuyết pháp, tức hạnh lợi tha. “Vũ” ví như hạnh tự lợi. Xét theo kinh văn ở đây, dường như chỉ là thí dụ chung cho điều thứ tư. Xét theo bản dịch của ngài Chân Đế, từ chữ “tức thiện tác” trở đi là phần kết luận chung của cả bốn điều trước đó. Vì thế, kinh ấy (bản dịch của ngài Chân Đế) ghi: “Phàm phu cập nhị vô năng thuyết, cập năng hành tự tha, vô thị xứ cố. Tổng bất năng thuyết Như Lai Tứ Đức, cập tu tứ nhân” (Phàm phu và Nhị Thừa chẳng thể nói, và có thể hành hạnh lợi lạc ta lẫn người, do chẳng có lẽ ấy! Nói chung là chẳng thể nói Tứ Đức của Như Lai và tu bốn cái nhân được). Nhưng đoạn kinh văn ở đây có nghĩa là: Tạm thời, họ chẳng thể nói và tu hành, hoặc là xét theo định tánh Nhị Thừa, vô tánh Xiển Đề, và ngoại đạo. [Tuy họ chẳng thể tu hành Tứ Đức được], nhưng có thể nói: Do vì trừ chướng cho hàng bất định tánh và những ai có chủng tánh, bèn dạy họ tu tập cái nhân của Tứ Đức hòng chứng Tứ Đức. Hoặc có thể hiểu là đối với kẻ định tánh [Nhị Thừa], nhưng chẳng ngu muội đối với pháp, cũng có thể nói [Tứ Đức] khiến cho họ biết, giáo hóa họ đôi chút. Hoặc có thể hiểu kinh văn trong phần này chỉ nhằm kết lại thí dụ về hạng người thứ tư, liên hệ đến ba loại người trước đó.

(Kinh) Ô dữ hưu lưu điểu, đồng cộng nhất xứ du, bỉ thử tương thuận tùng, phương cầu Phật xá-lợi.

(經)烏與鵂鶹鳥，同共一處遊，彼此相順從，方求佛舍利。

(Kinh: Quạ và chim cú vọ, cùng bay chung một chỗ, đôi bên tùy thuận nhau, mới cầu Phật xá-lợi).

Tán rằng: Nêu rõ Pháp Thân chân thật trọn đủ Tứ Đức, cho nên chẳng có xá-lợi. Đoạn này cũng chia thành bốn ý; đây là ý thứ nhất: Chỉ rõ thật đức Thường chẳng cùng ở chung với vô thường hư vọng, cho nên chẳng có xá-lợi. Lại do Vô Thường Quán, sẽ chẳng đạt được Thường đức. Nếu như đạt được thì mới có thể cầu xá-lợi. Do đã chẳng thể đạt được, cho nên chẳng thể cầu!

(Kinh) Giả sử Ba La diệp, khả thành ư tán cái, năng giá ư đại vũ, phương cầu Phật xá-lợi.

(經)假使波羅葉，可成於傘蓋，能遮於大雨，方求佛舍利。

(Kinh: Giả sử lá Ba La, có thể thành dù, lọng, che được trận mưa to, mới cầu Phật xá-lợi.

Tán rằng: Nói về Đại Lạc đức. Nếu bảo là khổ, như lá cây Ba La, Tây Vực Truyện nói mỗi lá Ba La đều tách thành ba phiến, chẳng thể dùng làm dù để che mưa to được. Mưa to ví như Biến Dịch Khổ. Thanh Văn cho là khổ, cho nên chẳng thể phá nỗi khổ do trận mưa to của Biến Dịch Tứ Ma. Nhị Thừa hành Vô Thường Quán và Khổ Quán, chẳng thể đạt được thường lạc.

(Kinh) Giả sử đại thuyền bạc, thịnh mãn chư tài bảo, năng linh lục địa hành, phương cầu Phật xá-lợi.

(經)假使大船舶，盛滿諸財寶，能令陸地行，方求佛舍利。

(Kinh: Giả sử chiếc thuyền lớn, chứa đầy các của báu, có thể đi trên đất, mới cầu Phật xá-lợi).

Tán rằng: Nói về Đại Ngã đức. Do Ngã của Pháp Thân như chiếc thuyền to lớn, trọn đủ hằng sa đức như chứa đầy của báu. “Khiến cho đi trên đất” ví như ngã kiến của ngoại đạo. Do cái tâm ngã kiến, ngoại đạo chẳng thể thấy Chân Ngã. Chân Ngã như thuyền, chẳng thể đi trên đất bằng “ngã kiến” của ngoại đạo được!

(Kinh) Giả sử tiêu liêu điểu, dĩ chủy hàm Hương Sơn, tùy xứ nhậm du hành, phương cầu Phật xá-lợi.

(經)假使鷦鷯鳥，以嘴銜香山，隨處任遊行，方求佛舍利。

(Kinh: Giả sử chim tiêu liêu[14], dùng mỏ ngậm Hương Sơn, tùy ý đi khắp nơi, mới cầu Phật xá-lợi).

Tán rằng: Nói về đại tịnh đức. Ngoại đạo chẳng tin tịnh đức của Niết Bàn, hư vọng so đo: “Do các thứ tịnh khác, sẽ có thể đạt được chân tịnh đức của Niết Bàn”. Giống như chim tiêu liêu chẳng thể ngậm Hương Sơn[15] bay đi được! Hương Sơn sánh ví tịnh đức của Niết Bàn. Chim ví như ngoại đạo. Chẳng tin lời Phật, cứ nương theo kiến giải của chính mình để hành, cho là đã đạt được chân tịnh, chắc chắn chẳng thể được! Chân Pháp Thân đã chẳng có nỗi khổ “vô thường, vô ngã, bất tịnh”, biết rõ xá-lợi quyết chẳng thể được! Vì thế, cầu xá-lợi để nương vào đó mà cúng dường, hòng làm cái nhân an lạc để thành tựu bổn nguyện, ắt chẳng thể được! Do vậy, phải nên quán Phật lìa ba tướng, thành tựu ba đức, tu bốn cái nhân, chắc chắn được mãn nguyện.

5.2.4.1.4.8. Kiều Trần Như lãnh ngộ, thấu hiểu Pháp Thân thường trụ

(Kinh) Nhĩ thời, Pháp Sư Thọ Ký Bà-la-môn văn thử tụng dĩ, diệc dĩ già-tha đáp Nhất Thiết Chúng Sanh Hỷ Kiến đồng tử viết:

(經)爾時法師授記婆羅門聞此頌已，亦以伽他答一切眾生喜見童子曰：

(Kinh: Lúc bấy giờ, Pháp Sư Thọ Ký Bà-la-môn nghe tụng xong, cũng dùng già-tha (kệ tụng) đáp lời đồng tử Nhất Thiết Chúng Sanh Hỷ Kiến rằng).

Tán rằng: Điều thứ tám, Kiều Trần Như lãnh ngộ, thấu hiểu sự thường trụ. Kinh văn chia thành hai phần:

- Một, người kết tập kinh nêu bày.

- Hai, phần lãnh ngộ, thấu hiểu [của ngài Kiều Trần Như].

Đoạn này thuộc phần đầu.

(Kinh) Thiện tai đại đồng tử, thử chúng trung cát tường, thiện xảo phương tiện tâm, đắc Phật vô thượng ký.

(經)善哉大童子，此眾中吉祥，善巧方便心，得佛無上記。

(Kinh: Lành thay đại đồng tử, cát tường trong chúng này, tâm phương tiện thiện xảo, Phật thọ ký vô thượng).

Tán rằng: Chánh thức trần thuật sự lãnh ngộ, thấu hiểu. Bảy bài tụng [trong phần này] được chia thành ba đoạn:

- Hai bài tụng đầu tán thán phẩm đức sẽ được trần thuật.

- Bốn bài tụng kế đó nói rõ sự giải ngộ.

- Bài tụng cuối cùng kết lại ý nghĩa “thân Phật thường trụ”.

Kinh văn thuộc phần thứ nhất chia thành ba phần:

- Bài tụng đầu tiên tán thán đức của Hỷ Kiến.

- Nửa bài tụng kế đó nêu ra sự thành tựu của Phật.

- Nửa bài tụng kế đó, răn bảo hãy nghe vì sẽ nói.

Đoạn này chính là “tán thán Hỷ Kiến”, [lại gồm hai tiểu đoạn]:

- Một là tán thán chung.

- Hai là tán thán riêng biệt.

Phần tán thán chung thì tán thán sự thuyết pháp trên đây và tán thán nội đức. Do các điều được nói trong phần trước là nương theo Vô Nhiễm Trí để nói Tứ Đức của Phật. Đời này trừ chướng, tu nhân sẽ chứng. Vì thế, khen rằng “lành thay!”

Tán thán nội đức chính là phần tán thán các công đức trong phần sau, gồm sáu đức thù thắng:

- Một, tương ứng phẩm đức thù thắng.

- Hai, phẩm đức sanh trong địa vị thù thắng.

- Ba, phát nguyện thù thắng.

- Bốn, thiện xảo thù thắng.

- Năm, phương tiện thù thắng.

- Sáu, nhiếp thọ thù thắng.

Nói “đại đồng tử” là do tương ứng với bảy đại tánh. Như trong Bát Nhã Luận của ngài Vô Trước có nói: “Vị Bồ Tát ấy tương ứng với bảy đại tánh, cho nên gọi là Đại”. Ở đây, cũng có ý nghĩa giống như vậy. Nói “đồng tử” nhằm tỏ rõ [Hỷ Kiến] đã sanh trong địa vị thù thắng: Do dự vào Sơ Địa, sanh trong nhà Như Lai, thì gọi là “đồng tử”, nghĩa là “chân Phật tử”. Điều này lại có bốn ý:

- Một, chủng tử thù thắng, do tin đại pháp làm chủng tử.

- Hai, sanh mẫu (mẹ đẻ) thù thắng, do lấy Bát Nhã làm mẹ ruột.

- Ba, thai tạng thù thắng, do dùng Thiền Định làm thai tạng.

- Bốn, nhũ mẫu thù thắng, dùng đại bi trưởng dưỡng làm nhũ mẫu.

“Chúng trung cát tường” (cát tường trong đại chúng), tức là đại nguyện thù thắng, nghĩa là đã phát mười đại nguyện hoặc tứ hoằng nguyện. Nói “thiện xảo” tức là thiện xảo thù thắng, đạt được phương tiện để tiến lên địa vị cao hơn. Nói “phương tiện tâm” tức là phương tiện thù thắng. Nương vào hai thứ để lợi sanh: Một là biết chính mình gần với Bồ Đề, hai là do biết phương tiện lợi tha. Nói “được Phật thọ ký” tức là nhiếp thọ thù thắng, tức là được chư Như Lai nhiếp thọ và thọ ký.

(Kinh) Như Lai đại oai đức, năng cứu hộ thế gian. Nhân khả chí tâm thính, ngã kim thứ đệ thuyết.

(經)如來大威德，能救護世間。仁可至心聽，我今次第說。

(Kinh: Như Lai oai đức lớn, hay cứu hộ thế gian. Nhân giả chí tâm nghe, nay tôi lần lượt nói).

Tán rằng: Hai câu đầu tán thán bi và trí của Phật. “Đại oai đức” là Trí Đức, có đủ các thần thông v.v… “Năng cứu hộ” (có thể cứu vớt, bảo vệ) là Bi Đức, do lợi ích thế gian. “Ngã kim thứ đệ thuyết” (tôi nay nói theo thứ tự): Trần thuật các điều sẽ nói. Các điều sẽ nói chính là ba thân của Phật. Phần Quả Trí trong Vô Tánh Nhiếp Luận[16] nói: “Hãy nên biết Pháp Thân đại lược có năm tướng: Một là chuyển y[17] tướng, hai là tướng do bạch pháp (thiện pháp) tạo thành, ba là tướng vô nhị, bốn là tướng thường trụ, năm là tướng chẳng thể nghĩ bàn”. Năm nghĩa ấy tôi sẽ lần lượt nói.

(Kinh) Chư Phật cảnh nan tư, thế gian vô dữ đẳng, Pháp Thân tánh thường trụ, tu hành vô sai biệt.

(經)諸佛境難思，世間無與等，法身性常住，修行無差別。

(Kinh: Cảnh chư Phật khó nghĩ, thế gian chẳng sánh bằng. Tánh Pháp Thân thường trụ, tu hành chẳng sai biệt).

Tán rằng: Bốn bài kệ sau đây nhằm nêu bày sự lãnh ngộ, thấu hiểu. Hai bài đầu [trần thuật sự] thấu hiểu lẽ thường trụ, hai bài sau trần thuật vì sao không có xá-lợi.

Phần đầu [nói về sự] thấu hiểu thường trụ, tức là Quả Trí Phần [trong Nhiếp Luận]. Trong Quả Trí Phần, đại lược có năm tướng:

- “Chư Phật cảnh nan tư” (cảnh của chư Phật khó nghĩ) chính là tướng chẳng thể nghĩ bàn.

- “Thế gian vô dữ đẳng” (thế gian chẳng sánh bằng) là tướng chuyển y.

- “Pháp Thân tánh thường trụ” (tánh của Pháp Thân là thường trụ) chính là tướng thường trụ.

- “Tu hành vô sai biệt” là tướng do bạch pháp (thiện pháp) hợp thành.

- Thể của chư Phật đều là cùng một hạnh, chính là “vô nhị vi tướng” (tướng chẳng hai), có nghĩa là dùng cội gốc của các pháp như thế để mê hay ngộ nương vào. Vì thế, trước hết, nêu ra tướng chẳng thể nghĩ bàn.

Đã biết cái gốc rồi; kế đó, biện định Chuyển Y tướng. Đã “chuyển y” tức là đã đắc Pháp Thân. Kế đó, biện định tướng thường trụ của Pháp Thân. Thân do nhân mà chứng. Kế đó, biện định tướng do các bạch pháp hợp thành. Đã là do các bạch pháp hợp thành, chẳng biết là giống hay khác. Kế đó, biện định tướng vô nhị. Luận ấy dựa theo thứ tự của năng y (chủ thể nương vào) và sở y (cái được nương vào), cho nên theo thứ tự nói riêng biệt [từng điều]. Cảnh giới của Phật khó thể nghĩ bàn chính là tướng thứ năm trong luận ấy (Nhiếp Luận). Luận ấy viết: “Nói Chân Như thanh tịnh chính là tự nội chứng, chẳng phải là cảnh hiện hành bởi tầm, tư”. Các thứ tầm[18], tư (思, suy nghĩ) chỉ nên tin hiểu, chớ nên nghĩ bàn; [do vậy] được gọi là “khó nghĩ bàn”.

“Thế gian vô dữ đẳng” (thế gian chẳng có ai sánh bằng) tức là tướng thứ nhất, tức Chuyển Y Tướng; nghĩa là chuyển diệt Y Tha Khởi Tánh thuộc vào phần tạp nhiễm trong hết thảy các chướng, chuyển thành giải thoát hết thảy các chướng nơi Y Tha Khởi Tánh thuộc vào pháp tự tại chuyển hiện tiền thanh tịnh. Điều này có nghĩa là chuyển y đã viên mãn, trong thế gian chẳng có ai sánh bằng!

“Pháp Thân tánh thường trụ” chính là tướng thường trụ thứ tư trong luận ấy. Luận ấy viết: “Nói đến tướng Chân Như thanh tịnh thì do bổn nguyện dẫn khởi, đối với chuyện đã nên làm chẳng còn mong mỏi nữa”. Ngài Vô Tánh giảng rằng: “Đấy là nêu rõ tánh Chân Như thường hằng, chẳng biến đổi, tỏ rõ thành tựu Phật quả thì được gọi là Pháp Thân. Nếu tánh ấy biến đổi, sẽ chẳng phải là Chân Như. Vì thế là thường trụ. Do bổn nguyện dẫn khởi, đối với việc cần làm chẳng mong mỏi, hiển hiện các vị Phật ứng hóa khác”.

“Tu hành vô sai biệt” chính là tướng thứ hai, tức “tướng do các bạch pháp hợp thành”, nghĩa là Lục Ba La Mật Đa viên mãn, đạt được mười món tự tại. Mười nghĩa tự tại ấy sẽ được giải thích trong phần sau.

(Kinh) Chư Phật thể giai đồng, sở thuyết pháp diệc nhĩ, chư Phật vô tác giả, diệc phục bổn vô sanh.

(經)諸佛體皆同，所說法亦爾，諸佛無作者，亦復本無生。

(Kinh: Chư Phật Thể đều đồng, pháp nói ra cũng thế. Chư Phật chẳng tạo tác, lại cũng vốn vô sanh).

Tán rằng: Đây là tướng thứ ba, tức vô nhị. Có ba thứ vô nhị:

- Một, Hữu và Vô vô nhị.

- Hai, hữu vi và vô vi vô nhị.

- Ba, hết thảy chư Phật vô nhị.

“Đồng” được nói ở đây chính là ý nghĩa “vô nhị”. “Chư Phật thể giai đồng” (bản thể của chư Phật đều giống nhau) chính là câu tổng quát, cũng chính là “Hữu và Vô đều vô nhị”. Câu “chư Phật vô nhị” là câu nói riêng, hàm ý: “Hữu và Vô vô nhị” chính là tướng, do hết thảy các pháp vô sở hữu. Giải rằng: Nơi Pháp Thân chẳng có Biến Kế, cho nên chẳng phải là hữu tướng. Do tự tánh được hiển thị bởi Không, cho nên chẳng phải là vô tướng.

Từ “chư Phật vô tác giả” trở đi, chỉ rõ hữu vi và vô vi chẳng hai. “Diệc phục bổn vô sanh” (cũng lại vốn là vô sanh) nêu rõ nơi Ứng Hóa Thân thì hữu vi và vô vi chẳng phải là hai tướng. Vì thế, luận nói: “Do nghiệp phiền não chẳng phải là cái được thực hiện, cho nên gọi là ‘vô tác giả’ (chẳng có người tạo tác). Đã chẳng phải do phiền não tạo tác, mà cũng chẳng phải sanh từ Hoặc nghiệp; cho nên nói là Vô Sanh. Điều này cũng chỉ rõ: Cái Thể của tự tánh Pháp Thân là vốn có, chẳng phải là mới sanh hay tạo tác”. Pháp được nói ra cũng thế, do vậy giải thích là “thuyết pháp cũng chẳng sai khác”, vì chư Phật Như Lai có cùng sự nghiệp. Lại còn có thể hiểu là: Đoạn kinh văn này nhằm giải thích sự cứu vớt, bảo vệ thế gian trong đoạn trước. Nếu chẳng thuyết pháp, sao có thể cứu vớt, bảo vệ? Do đó, trong phần sau, kinh này nhiều lượt nói: “Thử kinh lưu bố ư thế gian trung, hữu đa lợi ích” (kinh này lưu truyền trong thế gian, có nhiều lợi ích).

(Kinh) Thế Tôn kim cang thể, quyền hiện ư hóa thân. Thị cố Phật xá-lợi, vô như giới tử hứa. Phật phi huyết nhục thân, vân hà hữu xá-lợi?

(經)世尊金剛體，權現於化身，是故佛舍利，無如芥子許。佛非血肉身，云何有舍利？

(Kinh: Thế Tôn kim cang thể, quyền hiện nơi hóa thân. Vì thế, xá-lợi Phật, chừng hạt cải chẳng có! Phật chẳng thân máu thịt, làm sao có xá-lợi?)

Tán rằng: Hai bài tụng kế đó, giảng giải [vì sao] “không có xá-lợi”. Một bài tụng rưỡi đầu trần thuật sự lãnh ngộ, thấu hiểu [Phật thật sự chẳng có xá-lợi], nửa bài tụng sau đó nêu ra sự thấu hiểu về [chuyện đức Phật] thị hiện có [xá-lợi]. Đoạn này thuộc về phần thứ nhất. Do ba nghĩa mà chẳng có xá-lợi:

- Một là kiên cố khó phá hoại, do kim cang thể khó thể phá hoại.

- Hai, thân quyền biến hóa hiện. Các vị hóa sanh còn chẳng có xương sót lại. Vì thế, thân quyền biến thị hiện của đức Phật chẳng có xá-lợi chừng bằng hạt cải.

- Ba, [thân Phật] chẳng phải là thân máu thịt, sao có xá-lợi cho được?

Hỏi: Nếu bảo là quyền biến thị hiện, cớ sao Điều Đạt (Đề Bà Đạt Đa) làm cho thân Phật chảy máu vậy?

Đáp: Theo quyển bốn kinh Đại Phương Đẳng Vô Tướng Đại Vân, Thiện Đức đã hỏi [chuyện này], đức Thế Tôn đáp rằng: “Như Lai thân huyết thật vô hữu xuất, Đề Bà Đạt Đa diệc bất năng xuất. Nhược ngôn thụ ảnh hữu xuất huyết giả, vô hữu thị xứ! Như Lai chi thân diệc phục như thị, nhược ngôn xuất huyết, đương tri tức thị thiện quyền phương tiện bất khả tư nghị” (Thân Như Lai thật sự không có chảy máu. Đề Bà Đạt Đa cũng chẳng thể làm thân Phật chảy máu. Nếu nói bóng cây có chảy máu thì chẳng có lẽ ấy! Thân Như Lai cũng giống như thế, nếu nói là “chảy máu”, hãy nên biết đó chính là phương tiện thiện xảo quyền biến chẳng thể nghĩ bàn vậy!)

(Kinh) Phương tiện lưu thân cốt, vị ích chư chúng sanh.

(經)方便留身骨，為益諸眾生。

(Kinh: Phương tiện lưu xương cốt, vì lợi ích chúng sanh).

Tán rằng: Thấu hiểu sự thị hiện. Dùng phương tiện thần thông trí lực thiện xảo để thị hiện lưu lại xá-lợi hòng lợi ích chúng sanh.

(Kinh) Pháp Thân thị Chánh Giác, pháp giới tức Như Lai, thử thị Phật chân thân, diệc thuyết như thị pháp.

(經)法身是正覺，法界即如來，此是佛真身，亦說如是法。

(Kinh: Pháp Thân là Chánh Giác, pháp giới tức Như Lai, đó là chân thân Phật, cũng nói pháp như thế).

Tán rằng: Ý thứ ba là kết lại phần nói “thân Phật là thường hằng”. Do là chỗ để công đức nương vào và tích tụ, nên gọi là Pháp Thân. Do thông cả ba thân, giác tánh và giác tướng đều gọi là Chánh Giác. Nhân của các pháp chính là chỗ để các pháp nương vào, cho nên gọi là “pháp giới”. “Đó là chân thân [của Phật]” có hai nghĩa:

- Một là đối với xá-lợi, cả ba thân đều là chân thật.

- Tương ứng với điều được biến hóa, Ứng Thân và Hóa Thân chẳng thật. Thân đã là như thế, đức Phật cũng nói như thế, hòng để hiển thị, chứng tỏ lời dạy, cả hai đều như nhau.

5.2.4.1.5. Đại chúng trong pháp hội thuở ấy lãnh ngộ, thấu hiểu, đạt được lợi ích

(Kinh) Nhĩ thời, hội trung tam vạn nhị thiên thiên tử, văn thuyết Như Lai thọ mạng trường viễn, giai phát A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề tâm, hoan hỷ, dũng dược, đắc vị tằng hữu.

(經)爾時會中三萬二千天子，聞說如來壽命長遠，皆發阿耨多羅三藐三菩提心，歡喜踊躍，得未曾有。

(Kinh: Lúc bấy giờ, trong hội có ba vạn hai ngàn thiên tử, nghe nói Như Lai thọ mạng dài lâu, đều phát tâm Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác, hoan hỷ, hớn hở, đạt được điều chưa từng có).

Tán rằng: Đại chúng thuở đó lãnh ngộ, thấu hiểu, đạt được lợi ích. Kinh văn chia làm hai đoạn:

- Một là Trường Hàng, [trần thuật chuyện do] nghe pháp đạt được lợi ích.

- Hai, kệ tụng, trần thuật sự lãnh ngộ, thấu hiểu ấy.

Trong phần kinh văn thứ nhất, có bốn ý:

- Một, nêu ra số lượng người đạt được lợi ích, tức là ba vạn hai ngàn thiên tử.

- Hai, trần thuật pháp được nghe, tức là nghe nói thọ lượng của Như Lai.

- Ba, đạt được lợi ích thù thắng, tức là phát Bồ Đề tâm.

- Bốn, tâm hoan hỷ, phát Bồ Đề tâm.

Kinh luật nói [phát Bồ Đề tâm] đại lược hay cặn kẽ khác nhau, nay đại lược phân biệt thành bảy môn:

- Một, nhân duyên phát tâm.

- Hai, phận vị phát tâm.

- Ba, nghi quỹ phát tâm.

- Bốn, phát tâm thù thắng hay kém cỏi.

- Năm, phát tâm sai biệt.

- Sáu, lợi ích thù thắng do phát tâm.

- Bảy, thí dụ về phát tâm.

1) Nói tới nhân duyên, lại có ba loại: Một là do bốn nhân[19], hai là do bốn duyên[20], ba là do bốn lực[21], chi tiết như trong quyển ba mươi lăm luận Du Già Sư Địa đã nói.

2) Phận vị phát tâm thì như Đại Trang Nghiêm Luận quyển hai và luận Hiển Dương Thánh Giáo[22] quyển thứ hai đều nói: “Một là thế tục phát tâm. Hai là thắng nghĩa phát tâm”. Theo quyển thứ bảy mươi hai của Du Già Sư Địa Luận, có mười thứ phát tâm, tức là phát tâm do tiếp nhận thế tục, do đạt được pháp tánh mà phát tâm, phát tâm chẳng quyết định, phát tâm quyết định, phát tâm chẳng thanh tịnh, phát tâm thanh tịnh, phát tâm yếu kém, phát tâm mạnh mẽ, phát tâm chưa thành tựu cái quả, phát tâm đã thành tựu cái quả. Trong ấy, có năm cặp:

- Một, cặp địa tiền và địa thượng.

- Hai, cặp thoái và bất thoái.

- Ba, cặp hữu nhiễm và vô nhiễm.

- Bốn, cặp bị che lấp và không che lấp.

- Năm, cặp nhân quả địa vị khác biệt.

“Thoái và bất thoái” là xét theo bốn địa vị để nói, tức là Tín Bất Thoái v.v… Cặp “nhiễm và bất nhiễm” xét theo lúc chưa trụ trong Bất Thoái. Trước khi trụ trong Bất Thoái thì có khi là do thuận theo người khác, hoặc do bị kẻ khác bức bách, hoặc vì hoảng sợ, hoặc dối trá, hoặc vì cầu lợi lộc thế gian mà phát tâm thì gọi là Nhiễm. Tương phản những điều đó thì gọi là Bất Nhiễm. Trước khi đạt tới địa vị Noãn, Đảnh, bị các thứ như tham v.v… phủ lấp, chế phục thì gọi là “kém”. Trụ trong Nhẫn Đệ Nhất Vị, chẳng bị che lấp thì gọi là “thù thắng”. Thập Địa thì gọi là “chưa đắc quả”, địa vị Phật thì gọi là “thành tựu quả”.

3) Nói tới nghi quỹ, luận Du Già Sư Địa chỉ nói: “Phát tâm như thế, nói lời như thế này: Nguyện con quyết định sẽ chứng Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ Đề”, [tức là] chẳng nói tới nghi quỹ, chỉ biện định hành tướng. Theo luận Hiển Dương Thánh Giáo quyển thứ hai có nói: “Tức là như thế này: Lần thứ nhất, cung kính đối trước bậc có trí, khởi ý tăng thượng, phát lời thệ nguyện rằng: ‘Trưởng lão nghĩ nhớ’. Hoặc nói ‘thánh giả nghĩ nhớ’, hoặc nói: ‘Ổ-ba-đả-da (Upādhyāya, hòa thượng), con tên là như thế, từ ngày nay bắt đầu phát tâm Vô Thượng Bồ Đề, vì muốn lợi ích các hữu tình. Từ hôm nay trở đi, con nguyện tu Lục Ba La Mật, hết thảy vạn hạnh, đều vì chứng đắc Vô Thượng Bồ Đề. Con nay cùng với các Bồ Tát Ma Ha Tát hòa hợp xuất gia, nguyện đức Thế Tôn chứng tri con là Bồ Tát’. Lần thứ hai, thứ ba cũng như thế”. Đó là nói đến nghi quỹ phát tâm của thế tục, chẳng thấy nghi quỹ phát tâm xuất thế.

4) Phát tâm thù thắng hay kém cỏi. Trang Nghiêm Luận[23] viết: “Đệ Nhất Nghĩa phát tâm có ba loại thù thắng: Một là giáo thọ thù thắng, do thân cận đấng Chánh Biến Tri. Hai là tùy thuận tu tập thù thắng, do khéo tụ tập phước trí. Ba là đắc quả thù thắng, do sanh ra Vô Phân Biệt Trí”. Lại có sáu thứ thù thắng:

- Một là chỗ sanh.

- Hai là nguyện.

- Ba là dũng mãnh.

- Bốn là nương cậy thanh tịnh.

- Năm là các sự khéo léo khác.

- Bảy là các thứ thoát ly khác.

Chỗ sanh thù thắng gồm bốn điều:

- Một, chủng tử thù thắng, do tin tưởng đại pháp làm chủng tử.

- Hai, sanh mẫu thù thắng, do dùng Bát Nhã làm mẹ đẻ.

- Ba, thai tạng thù thắng, do đại Thiền Định lạc làm thai tạng.

- Bốn, nhũ mẫu thù thắng, do đại bi trưởng dưỡng làm nhũ mẫu.

“Nguyện” tức là mười đại nguyện v.v… đều như luận ấy đã nói.

5) Phát tâm sai biệt: Theo kinh Kim Cang Bát Nhã dạy thì có ba loại, tức là “vân hà trụ” (trụ như thế nào, đó là ước nguyện), “vân hà tu hành” (tu hành như thế nào, tức là do đã nguyện nên tu hành), và “vân hà hàng phục kỳ tâm” (hàng phục cái tâm như thế nào, tức là do tu hành nên đoạn chướng). Vì thế, kinh ấy dạy: “Ưng đương phát khởi như thị chi tâm” (hãy nên phát khởi cái tâm như thế). Luận Du Già Sư Địa, quyển ba mươi lăm nói có năm loại:

- Một là tự tánh.

- Hai là hành tướng.

- Ba là sở duyên.

- Bốn là công đức.

- Năm là tối thắng. Tức là dùng chánh nguyện làm tự tánh, đối với Bồ Đề và Niết Bàn nhất định tự mong cầu, và cầu “có thể tạo tác nghĩa lợi cho hữu tình”. “Mong cầu” là hành tướng, dùng Đại Bồ Đề và các hữu tình để làm cảnh hòng duyên theo. Thoạt đầu phát tâm sẽ có thể thâu nhiếp thiện căn thù thắng của hết thảy các pháp thuộc vào Bồ Đề phần, là các công đức thượng thủ v.v… tương ứng với chánh nguyện tối sơ. Đó là điều mong cầu bậc nhất trong các điều thiện mầu nhiệm và ý nguyện chân chánh thuộc thế gian và xuất thế gian.

Đại Trang Nghiêm Luận, quyển thứ hai nói: “Bồ Tát phát tâm, dùng gì làm căn bản? Cho đến dùng gì để rốt ráo? Nói chung, có mười một điều: Dùng đại bi làm căn bản, dùng lợi lạc chúng sanh để làm y chỉ, dùng pháp Đại Thừa làm đối tượng để tin tưởng, dùng Chủng Trí làm đối tượng để duyên theo. Vì cầu điều đó mà dùng thắng dục để nương vào. Do mong muốn Vô Thượng Thừa mà dùng đại hộ (sự thủ hộ to lớn) để làm chỗ trụ. Trụ trong Bồ Tát giới để tiếp nhận chướng nạn. Do tâm khởi thừa khác, cho nên dùng sự tăng trưởng điều thiện làm công đức. Dùng phước trí làm tự tánh. Dùng tu tập các Độ (Ba La Mật) để xuất ly. Coi viên mãn địa vị là rốt ráo. Do trong mỗi địa vị đều siêng tu phương tiện để tương ứng với địa vị ấy”.

Theo kinh Văn Thù Vấn Bồ Đề Tâm[24], có mười loại phát:

- Một là thân phát, hai là khẩu phát, ba là ý phát, do khiến cho ba nghiệp thanh tịnh.

- Bốn là nội phát, do chẳng hư luống phân biệt hết thảy chúng sanh.

- Năm là ngoại phát, tức là đối với hết thảy chúng sanh đều hành bình đẳng.

- Sáu là trí phát, do trọn đủ Phật trí thanh tịnh.

- Bảy là quốc độ thanh tịnh phát, do chỉ bày sự trang nghiêm trong hết thảy các cõi nước của chư Phật.

- Tám là giáo hóa chúng sanh phát, do biết đó là thuốc trị hết thảy các bệnh phiền não. Đấy chính là hiểu cách đối trị, trừ khử.

- Chín là thật phát, do thành tựu Định Tụ, liền tùy theo căn cơ mà thuyết pháp.

- Mười là trí vô vi trọn vẹn phát tâm, do chẳng chấp trước tam giới.

Theo Phát Bồ Đề Tâm Luận[25], có bốn thứ phát tâm:

- Một, tư duy chư Phật mà phát Bồ Đề tâm.

- Hai, quán các lỗi lầm nơi thân.

- Ba, từ mẫn chúng sanh.

- Bốn, cầu cái quả tối thắng.

Bốn thứ phát tâm ấy, mỗi thứ lại có năm điều, chi tiết thì như trong hai bộ luận ấy đã nói.

6) Hai môn lợi ích thù thắng và thí dụ thì chi tiết như trong Đại Trang Nghiêm Kinh Luận và Phát Bồ Đề Tâm Kinh Luận đã nói.

Nay đối với sự phát tâm ở đây, trong bốn duyên thì là duyên thứ nhất, [tức là] do thấy, nghe công đức, thần thông của Phật và Bồ Tát. Trong bốn nhân thì là hai cái nhân đầu tiên, [tức là] “do có đủ các chủng tánh” và “được Phật, Bồ Tát, bạn lành nhiếp thọ”. Trong bốn lực thì có thể là trọn đủ bốn lực: Do thế lực từ công năng nơi chủng tử của chính mình, do tu tập Đại Thừa từ trước, do từ sức nghe người khác nói, và do thân cận bạn lành.

“Hoan hỷ, hớn hở”: Theo Văn Thù Sở Vấn Kinh Luận: “Do ba loại nghĩa, cho nên hoan hỷ phụng hành: Một là người nói thanh tịnh, do được tự tại trong các pháp. Hai là pháp được nói thanh tịnh, do như thật biết pháp thể thanh tịnh, lại còn tương ứng với mười loại thù thắng thanh tịnh thuộc chặng đầu, chặng giữa, chặng cuối. Ba là nương theo pháp đã nói mà đạt được cái quả thanh tịnh, vì đạt được cảnh giới mầu nhiệm”. Điều này có nghĩa là nương theo giáo pháp để chứng lý, đắc quả vậy!

(Kinh) Dị khẩu đồng âm nhi thuyết tụng viết: “Phật bất bát Niết Bàn, chánh pháp diệc bất diệt, vị lợi chúng sanh cố, thị hiện hữu diệt tận. Thế Tôn bất tư nghị, diệu thể vô dị tướng, vị lợi chúng sanh cố, hiện chủng chủng trang nghiêm”.

(經)異口同音而說頌曰：佛不般涅槃，正法亦不滅，為利眾生故，示現有滅盡。世尊不思議，妙體無異相，為利眾生故，現種種莊嚴。

(Kinh: Khác miệng cùng tiếng mà nói kệ tụng rằng: - Phật chẳng bát Niết Bàn, chánh pháp cũng chẳng diệt, vì lợi ích chúng sanh, thị hiện có diệt tận. Thế Tôn chẳng nghĩ bàn, diệu thể chẳng tướng khác. Vì lợi ích chúng sanh, hiện các thứ trang nghiêm).

Tán rằng: Trần thuật sự giải ngộ. Bài tụng thứ nhất nói về sự lãnh ngộ thường trụ, bài thứ hai nói về sự lãnh ngộ các tướng thị hiện.

5.2.4.2. Riêng nói về Niết Bàn

5.2.4.2.1. Trần thuật điều nghi, khải thỉnh

5.2.4.2.1.1. Kết lại điều đã được nghe trên đây

(Kinh) Nhĩ thời, Diệu Tràng Bồ Tát thân ư Phật tiền, cập tứ Như Lai, tịnh nhị đại sĩ, chư thiên tử sở, văn thuyết Thích Ca Mâu Ni Như Lai thọ lượng sự dĩ. (經)爾時妙幢菩薩親於佛前，及四如來并二大士、諸天子所，聞說釋迦牟尼如來壽量事已。

(Kinh: Lúc bấy giờ, Diệu Tràng Bồ Tát đích thân đối trước Phật và bốn đức Như Lai, cùng hai vị đại sĩ[26], các thiên tử, nghe nói thọ lượng của Thích Ca Mâu Ni Như Lai xong).

Tán rằng: Đoạn lớn thứ hai từ đây trở đi, [là phần] “riêng nói về Niết Bàn”. Kinh văn được chia thành ba phần:

- Một, trần thuật điều nghi, khải thỉnh.

- Hai, đức Phật giải thích cho Bồ Tát.

- Ba, lãnh ngộ, đạt được lợi ích.

Phần thứ nhất lại có hai đoạn:

- Một, kết lại điều đã được nghe trên đây.

- Hai, thỉnh vấn điều nghi ngờ.

Đoạn này chính là ý thứ nhất.

5.2.4.2.1.2. Thỉnh vấn điều nghi ngờ

(Kinh) Phục tùng tòa khởi, hiệp chưởng, cung kính bạch Phật ngôn: - Thế Tôn! Nhược thật như thị, chư Phật Như Lai bất Bát Niết Bàn, vô xá-lợi giả.

(經)復從座起，合掌恭敬白佛言：世尊！若實如是，諸佛如來不般涅槃、無舍利者。

(Kinh: Lại từ chỗ ngồi đứng dậy, chắp tay, cung kính bạch cùng đức Phật rằng: - Bạch Thế Tôn! Nếu thật sự là như thế, chư Phật Như Lai chẳng Bát Niết Bàn, chẳng có xá-lợi).

Phần chánh thỉnh gồm năm điều:

- Một, nghi thức thỉnh pháp.

- Hai, nhắc lại điều được nghe.

- Ba, nêu ra điều vấn nạn về chỗ mâu thuẫn.

- Bốn, kết lại ý nghi.

- Năm, thỉnh cầu quyết nghi.

Ở đây đã gồm hai điều đầu.

(Kinh) Vân hà kinh trung thuyết hữu Niết Bàn, cập Phật xá-lợi, linh chư nhân thiên cung kính cúng dường; quá khứ chư Phật hiện hữu thân cốt lưu bố ư thế, nhân thiên cúng dường, đắc phước vô biên?

(經)云何經中說有涅槃及佛舍利，令諸人天恭敬供養；過去諸佛現有身骨流布於世，人天供養得福無邊？

(Kinh: Vì sao trong kinh nói có Niết Bàn và xá-lợi của Phật, dạy các trời, người cung kính, cúng dường, quá khứ chư Phật hiện có xá-lợi lưu truyền trong cõi đời, trời, người cúng dường, được phước vô biên?)

Tán rằng: Nêu ra vấn nạn về chuyện mâu thuẫn, có ba ý:

- Một, vì sao gọi là Niết Bàn?

- Hai, vì sao chẳng nhập [Niết Bàn]?

- Ba, nếu đã chẳng nhập, sao lại nói “lưu lại xá-lợi nơi thân?”

Ở đây, nêu ra hai điều mâu thuẫn:

- Một là mâu thuẫn với giáo pháp.

- Hai là mâu thuẫn với thế gian. Nói “thế gian” tức là [thế gian đều thấy] quá khứ chư Phật thị hiện có xá-lợi.

(Kinh) Kim phục ngôn vô, trí sanh nghi hoặc. Duy nguyện Thế Tôn ai mẫn ngã đẳng, quảng vị phân biệt.

(經)今復言無，致生疑惑。惟願世尊哀愍我等，廣為分別。

(Kinh: Nay lại nói là không, khiến cho con sanh nghi hoặc. Kính mong đức Thế Tôn thương xót chúng con, rộng phân biệt cho).

Tán rằng: Đoạn này bao gồm hai ý “kết lại lời nghi’ và “thỉnh cầu giải quyết mối nghi”.

5.2.4.2.2. Đức Phật giải thích cho Diệu Tràng Bồ Tát

5.2.4.2.2.1. Nhắc lại nghi tình, sắc truyền hãy nghe

(Kinh) Nhĩ thời, Phật cáo Diệu Tràng Bồ Tát, cập chư đại chúng: - Nhữ đẳng đương tri, vân “Bát Niết Bàn, hữu xá-lợi” giả, thị mật ý thuyết. Như thị chi nghĩa, đương nhất tâm thính.

(經)爾時佛告妙幢菩薩及諸大眾：汝等當知，云般涅槃有舍利者，是密意說。如是之義，當一心聽。

(Kinh: Lúc bấy giờ, đức Phật bảo Diệu Tràng Bồ Tát và các đại chúng: - Các ông nên biết, nói “Bát Niết Bàn và có xá-lợi” là nói theo mật ý. Nghĩa như thế, hãy nên nhất tâm nghe).

Tán rằng: Đức Phật giải thích cho Bồ Tát. Kinh văn chia thành ba phần:

- Một, nhắc lại nỗi nghi tình, sắc truyền hãy nghe.

- Hai, giải thích thẳng vào vấn đề.

- Ba, từ “như thị diệu hạnh, nhữ đẳng cần tu” (diệu hạnh như thế, các ông hãy nên siêng tu) trở đi là phần kết lại, khuyên hãy học tập.

Ở đây là phần thứ nhất.

Nói “có xá-lợi” là nói theo mật ý thì như trong quyển thứ mười hai của Tạp Tập Luận[27] nói có bốn loại bí mật:

- Một là khiến nhập.

- Hai là tướng.

- Ba là đối trị.

- Bốn là chuyển biến.

Đối trị gồm tám ý:

- Một, chướng ngại do khinh Phật.

- Hai, chướng ngại do khinh Pháp.

- Ba, chướng ngại do giải đãi.

- Bốn, chướng ngại do được chút ít thiện căn đã sanh lòng vui mừng, cho là đủ.

- Năm là chướng ngại do tham hạnh.

- Sáu là chướng ngại gây ra bởi mạn hạnh.

- Bảy là chướng ngại bởi ác hạnh.

- Tám là chướng ngại do bất định tánh.

Ở đây, do trừ hai thứ chướng ngại do khinh Phật và giải đãi mà nói bát Niết Bàn, lưu lại xá-lợi nơi thân, đó gọi là “mật ý” (ý nghĩa bí mật). “Nhất tâm thính” (hãy nhất tâm nghe) là sắc truyền hãy nghe. Nghe âm thanh lọt vào tai, hãy quét sạch [nghi nan], nhiếp trì [lời dạy] hòng sanh Tam Huệ vậy!

5.2.4.2.2.2. Giải thích thẳng vào vấn đề

5.2.4.2.2.2.1. Giải thích cái Thể của Niết Bàn

(Kinh) Thiện nam tử! Bồ Tát Ma Ha Tát như thị ưng tri, hữu kỳ thập pháp, năng giải Như Lai, Ứng Chánh Đẳng Giác chân thật lý thú, thuyết hữu cứu cánh Đại Bát Niết Bàn.

(經)善男子！菩薩摩訶薩如是應知有其十法，能解如來、應、正等覺真實理趣，說有究竟大般涅槃。

(Kinh: Thiện nam tử! Bồ Tát Ma Ha Tát hãy nên biết có mười pháp như thế để có thể hiểu lý thú chân thật của Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác, nói có rốt ráo Đại Bát Niết Bàn).

Tán rằng: Chính thức giải thích, có ba phần:

- Đầu tiên, giải thích cái Thể của Niết Bàn,

- Kế đó, nói về tướng của nó, tức là chỉ rõ [vì sao] “chẳng nhập [Niết Bàn]”.

- Sau cùng, giải thích nguyên do nói “nhập Niết Bàn” và “lưu xá-lợi”.

Đoạn này thuộc phần đầu.

Hỏi: Vì sao trước là nói về cái Thể của Niết Bàn, sau là nói về tướng của Niết Bàn?

Đáp: Nói về Thể nhằm nêu rõ: Nương theo ba sự mà nói có Niết Bàn bất đồng. Nhị Thừa ở trong chỗ diệt thân trí thì gọi là Niết Bàn. Nói về tướng tức là nêu rõ: Có đại bi và đại trí khác nhau. Nhị Thừa nhập vĩnh diệt (vĩnh viễn diệt độ), cho nên hành hy hữu.

Nói về Thể, có ba lượt giải thích:

- Đầu tiên, dựa theo ba sự và bản thể của bốn loại Niết Bàn để giải thích.

- Kế đó, dựa theo sự lần lượt chứng đắc để giải thích.

- Cuối cùng, xét theo “do cái nhân viên mãn bèn có thể chứng” để giải thích.

Đối với nghĩa Niết Bàn, đại lược dùng năm môn để phân biệt:

- Một, liệt kê để giải thích danh xưng.

- Hai, nêu ra cái Thể [của Niết Bàn].

- Ba, biện định sự tấn nhập.

- Bốn, biện định thời điểm đạt được.

- Năm, vấn đáp.

5.2.4.2.2.2.1.1. Liệt kê để giải thích danh xưng Niết Bàn

Gồm hai phần: Một là liệt kê, hai là giải thích.

1) Trong phần liệt kê thì trước là Tổng, sau là Biệt.

a. Tổng thì như các kinh Nê Hoàn v.v… gọi [Niết Bàn] là Nê Hoàn, cũng gọi là Nê Viết, đều là phiên âm sai tiếng Phạn, nói cho đúng thì phải là Ba Lợi Nê Phược Nam (Parinirvāṇa), dịch sang nghĩa tiếng Hán là Viên Tịch. Còn phiên âm là Ba Lợi Niết Bà Nam, lại cũng dịch là Diệt Độ, hoặc dịch là Thanh Tịnh, còn dịch là Bỉ Ngạn (bờ kia). Kinh Niết Bàn cũng nói nhiều danh xưng như “vô sanh, vô xuất, vô tác, vô vi, quy y quật trạch, giải thoát chuyển y” v.v…

b. Liệt kê biệt danh thì chỉ dựa vào bất cộng [để phân định]. Trong Đoạn Quả Phần của Nhiếp Luận, chỉ nói Vô Trụ. Trong kinh Niết Bàn và kinh này thì nói là Đại Niết Bàn. Có khi dựa theo chuyện có thể chứng đại hay tiểu [Niết Bàn] để phân biệt, như trong kinh Niết Bàn nói có hai loại: Một là tiểu, hai là đại. [Niết Bàn] do hàng Nhị Thừa đạt được thì gọi là Tiểu Niết Bàn, còn [Niết Bàn] do hàng Đại Thừa đạt được thì gọi là Đại Niết Bàn. Có khi dựa theo Tổng và Biệt để so sánh, như trong Thập Địa Luận nói có hai thứ: Một là đồng tướng, hai là biệt tướng. “Biệt tướng” tức là ba loại Niết Bàn kia. Có khi xét theo tam thừa cùng đoạn nhân quả của phiền não để nói thành hai loại. [Chẳng hạn như] trong kinh Thắng Man chỉ nói hai loại, tức là Hữu Dư Y và Vô Dư Y. Lại có khi do dựa theo “chứng” và “chẳng chứng” mà phân biệt để chỉ nói thành hai loại, tức như bộ Nhiếp Luận đời Lương[28] viết: “Một là tự tánh tịnh, tức điều thứ nhất trong bốn điều. Hai là phương tiện tịnh, tức ba điều sau trong bốn điều”. Có khi dựa theo “cộng” và “bất cộng” để nói có ba loại, chính là ba loại [Niết Bàn] trong kinh này, tức là Hữu Dư, Vô Dư, và Vô Trụ Xứ. Có khi dựa theo “chứng, không chứng, tận lý, thông biệt” trong ba thừa mà nói thành bốn loại Niết Bàn, tức là như trong Nhiếp Luận đời Lương, hoặc Thành Duy Thức Luận v.v… [Bốn loại Niết Bàn] thì một là tự tánh thanh tịnh, hai là Hữu Dư Y, ba là Vô Dư Y, bốn là Vô Trụ Xứ.

2) Giải thích danh xưng, thì âm chính xác là Ba Lợi Nệ Phược Nam (Parinirvāṇa, Đại Bát Niết Bàn), hoặc Niết Ba Nam (Nirvāṇa), dịch sát nghĩa là Viên Tịch. “Viên” là viên mãn, [hàm nghĩa] các công đức viên mãn, lý được chứng viên mãn, năng chứng (người chứng) và sở chứng (pháp được chứng) đều viên mãn. “Tịch” là tịch tĩnh. Tự thể lặng trong, lìa khỏi nhuốm bẩn, náo động, cũng thông với năng chứng và sở chứng. Nhưng từ phương diện công đức tăng trưởng thù thắng mà nói là Viên; do quả vị viên mãn mà lý thể được gọi là Tịch, vốn luôn tĩnh lặng. Do trọn vẹn các đức thì mới chứng lý tịch. Vì thế, gọi là Viên Tịch. Nếu đều là viên tịch, tức là vừa Viên vừa Tịch thì gọi là Viên Tịch, đó là giải thích theo lối Trì Nghiệp (cách giải thích dựa theo tác dụng từ bản thể của một pháp). Nếu do Viên mà có thể chứng Tịch trong Viên thì gọi là Viên Tịch, đó là Y Chủ Thích[29].

Lại nữa, nếu công đức có thể viên, có thể tịch, nếu cái để nương vào (sở y, tức pháp để tu chứng) giống như cái được viên, cái được tịch (sở viên, sở tịch, tức là công đức viên tịch) [thì gọi là Viên Tịch]; đó đều là giải thích theo lối Trì Nghiệp. Nếu dựa theo Duy Thức, chỉ có lý Chân Như là cái Thể của Niết Bàn, hoặc là Tịch trong Viên, hoặc là cái được Viên cũng là cái được Tịch. Nếu dựa theo ba sự (Pháp Thân, Bát Nhã, Giải Thoát) của kinh Niết Bàn để nói về danh xưng Đại Niết Bàn thì chính là “trí, như, giải thoát đều viên tịch”; đấy đều là giải thích theo lối Trì Nghiệp. Lại như trong kinh ấy (kinh Niết Bàn) nói: Như [ba chấm của] chữ Y [trong văn tự Tất Đàm (Siddhaṃ) của tiếng Phạn, chữ này do ba chấm hợp lại] chẳng đồng, chẳng dị, thông với các pháp “giả, thật, tánh, tướng”, đều gọi là Viên Tịch. Đó đều là giải thích danh xưng theo lối Trì Nghiệp. Giải thoát là nghĩa Giả, Bát Nhã là tướng, Pháp Thân là tánh. Nếu xét theo nghĩa, có ba thứ được gọi là “tam sự”, tức Bát Nhã là [giải thích theo lối] Y Chủ, còn hai thứ kia (giải thoát và Pháp Thân) là Trì Nghiệp; nhưng gọi là Niết Bàn thì chính là giải thích theo lối Trì Nghiệp.

Nói “diệt độ” thì Độ chính là “đến”. Dùng hai nghĩa để giải thích thì:

- Một, Chân Như vốn sẵn thanh tịnh, tánh là “bờ kia”, cho nên gọi là “đến”. Vì thế, kinh Duy Ma dạy: “Nhất thiết chúng sanh tức Niết Bàn tướng, bất phục cánh diệt” (hết thảy chúng sanh chính là tướng Niết Bàn, chẳng còn diệt nữa).

- Hai, Diệt là cái để đạt đến, Độ là chủ thể [thực hiện hành động] “đạt đến” ấy, tức là nói Diệt nơi Độ thì là giải thích theo lối Y Chủ. Lại nữa, đối với cái có thể diệt, cái có thể độ, cái được diệt, cái được độ thì Độ là đến, cho nên đều bao gồm Năng (chủ thể thực hiện) và Sở (đối tượng được tác động bởi chủ thể). Cái có thể diệt, có thể độ (năng diệt, năng độ) chính là Niết Bàn tướng. Cái được diệt, cái được độ (sở diệt, sở độ) chính là Niết Bàn tánh, giống như do ba sự trong Đại Niết Bàn mà được thành lập. Kinh Niết Bàn dạy: “Vô nhân duyên cố, danh Vô Sanh. Dĩ vô vi cố, danh Vô Xuất. Vô tạo nghiệp cố, danh Vô Tác” (Do không có nhân duyên, nên gọi là Vô Sanh. Do vô vi, nên gọi là Vô Xuất. Do chẳng tạo nghiệp, nên gọi là Vô Tác). Những danh xưng khác cứ dựa theo đó mà suy ra.

Giải thích biệt danh, thì chẳng do huệ chọn lựa, bản thể vô nhiễm, bèn gọi là “tự tánh thanh tịnh Niết Bàn”, giống như [cách nói] “tự tánh thanh tịnh thì gọi là Niết Bàn” trong phần trước. Đó là giải thích theo lối Trì Nghiệp. “Dư” [trong Hữu Dư và Vô Dư] là nói đến Khổ Đế, chính là cái còn sót lại của Tập. Hữu tức là “chẳng phải không có”, Y là “nương dựa vào”. Có hai thứ để nương vào:

- Một, thân hiện tại, giống như nương vào các Hành Khổ còn sót lại.

- Hai, Hữu Dư Y tức là loại Niết Bàn mà vẫn còn có những thứ khổ sót lại để nương vào[30].

Niết Bàn [được giải thích theo kiểu đó] thì đều là giải thích theo cách Y Chủ.

Khổ và Tập đều hết thì gọi là Vô Dư, tức là chẳng còn sót lại Khổ để nương vào. “Vô” tức là “chẳng có”. [Vô Dư] hàm nghĩa “chẳng có khổ để nương vào”. Tứ Trí (Đại Viên Kính Trí, Bình Đẳng Tánh Trí, Diệu Quán Sát Trí, và Thành Sở Tác Trí) cũng thế, được gọi là Vô Dư Y, tức là chẳng còn có sự khổ nào sót lại để nương vào. Niết Bàn [được giải thích theo kiểu này] đều là giải thích theo lối Y Chủ, do nói về cái hiển lộ.

Lại có thể hiểu rằng: Hữu Dư và Vô Dư là chủ thể có thể chứng (năng chứng), cho nên nêu ra cái này hòng làm rõ cái kia, chủ yếu là dựa theo đối tượng nương vào mà gọi là Niết Bàn, nghĩa là:

- Còn có khổ sót lại để nương vào thì gọi là [Hữu Dư Y] Niết Bàn.

- Chẳng có khổ còn sót lại để nương vào thì gọi là [Vô Dư Y] Niết Bàn.

Đấy đều là giải thích theo lối Trì Nghiệp. Xét theo hàng Nhị Thừa, chẳng thể nói [Niết Bàn do họ chứng đắc] là Vô Dư Y. Nếu là Đại Thừa thì Tứ Trí chẳng nương vào khổ, cho nên cũng có thể chứng, có thể y trụ được. Cách giải thích này là đúng, do Bi chẳng trụ Niết Bàn, do Trí chẳng trụ trong sanh tử. Do nếu có thể thông đạt cái năng chứng, thì vì đều chẳng trụ [sanh tử lẫn Niết Bàn], cho nên gọi là Vô Trụ, sở y (cái để nương vào) chính là Niết Bàn. Hoặc từ phương diện “Chân Như như hư không, ở trong sanh tử mà chẳng vướng mắc, ở trong Niết Bàn mà chẳng chấp trước”, Niết Bàn là tướng, Chân Như là tánh, ví như tự tánh Pháp Thân và tánh tướng của Chân Như khác biệt, tức là tướng thuộc tánh. Vô Trụ Niết Bàn là cách giải thích theo lối Y Chủ. Lại nữa, ngay cả cái tướng ấy cũng đều vô trụ; do vậy, cũng có thể nói “vô trụ chính là Niết Bàn”. Nhưng Duy Thức Luận nói bốn thứ Niết Bàn đều lấy Như làm Thể, tức là thâu nhiếp nghĩa vào tánh, đều là giải thích theo lối Trì Nghiệp.

5.2.4.2.2.2.1.2. Nêu ra cái Thể của Niết Bàn

Trước là trần thuật [sự biện định Thể] theo lối cổ; kế đó, trần thuật theo cách hiện thời.

1) Biện định theo lối cổ thì Cơ pháp sư ở đất Thục nói: “Pháp sư Đàm Vô Sấm và pháp sư Đạo Lãng[31] ở Hà Tây v.v… cho rằng: Vì Niết Bàn là nơi tụ tập tông nghĩa[32] ‘thường, lạc, ngã, tịnh’, mở ra chỉ thú sâu xa huyền diệu rốt ráo làm cái gốc cho Niết Bàn”. Cách nói ấy nhằm giải thích ý nghĩa, chẳng phải là thật sự biện định cái Thể [của Niết Bàn]. Chân Đế Tam Tạng nói: “Niết Bàn có bốn thứ, ba thứ là đạo quả, một thứ chẳng phải là đạo quả. Thành tựu Bát Nhã, đại bi Niết Bàn của Bồ Tát để làm đạo quả. Từ Sơ Địa trở lên, dùng trí vô phân biệt làm cái Thể của Niết Bàn”. Cũng có người cho rằng: “Bi và Trí làm Thể [của Niết Bàn]”. Nhưng đấy chỉ là tướng, đấy chỉ là năng chứng (chủ thể có thể chứng), chẳng chánh xác! Kinh Niết Bàn dạy: “Niết Bàn liễu nhân chi sở đắc, phi sanh nhân đắc cố. Nhược trí vi Niết Bàn, tức ưng sanh nhân đắc” (Sở đắc (cái đạt được) bởi liễu nhân của Niết Bàn chẳng phải là sở đắc của sanh nhân. Nếu trí là Niết Bàn thì nó phải là sở đắc của sanh nhân). Vì thế, các sư ở Nghiệp Thành, Hà Sóc[33], hoặc là nói Niết Bàn có bốn loại Thể:

- Một là lý diệt, tức là Chân Như pháp giới.

- Ha là sự diệt, tức là Diệt do lìa tam chướng nhiều lần mà diệt.

- Ba là đức diệt, tức là công đức tịch diệt.

- Bốn là ứng diệt, tức là [đức Phật Thích Ca] ở nơi Song Lâm (rừng Sa La Song Thụ), thị hiện vô thường diệt giống như chúng sanh.

Đối với ba loại đầu [của Niết Bàn] thì có thể là như thế (tức “lấy Chân Như làm Thể), như luận Thành Duy Thức đã nói: “Đều lấy như làm Thể”, tức là lý diệt. Lại nói “hai thứ giữa thuộc về Trạch Diệt”, tức là diệt nhiều lần. Theo ý của cổ nhân, Trạch Diệt chính là do Sự Thức[34] biến ra, cho nên chẳng phải là Niết Bàn.

Đối với Đại Bát Niết Bàn, cổ nhân phần nhiều coi Như được nói theo tánh Bát Nhã như thế chính là Bát Nhã, do chẳng khác lý, cho nên chẳng cần phải mất công nói riêng! Nếu xét theo ba sự (Pháp Thân, Bát Nhã, Giải Thoát) để gọi là Đại Niết Bàn thì Bát Nhã chính là đức diệt, nhưng sở dĩ chẳng nói là vì trái nghịch với sở đắc của liễu nhân, cho nên nói là “chẳng rốt ráo!”

Nay thật sự nêu ra cái Thể [của Niết Bàn] thì có bốn môn:

- Một, dùng tánh và tướng khác biệt để luận định cái Thể.

- Hai, dùng tánh tướng hòa hợp để luận định cái Thể.

- Ba, [biện định] cái Thể bằng cách thâu nhiếp Giả về Thật.

- Bốn, hợp chung Giả và Thật để luận định cái Thể.

1) Coi tánh và tướng là khác biệt để luận định cái Thể: Thành Duy Thức Luận nói: “Bốn loại Niết Bàn đều lấy Chân Như làm Thể, chẳng phải là phẩm đức hữu vi. Lại nữa, xét theo ý nghĩa của Thể, tự tánh vô trụ chính là cái Thể của Chân Như. Hai thứ trong ấy đều là Trạch Diệt. Lại nữa, đoạn trí chướng thì sẽ đạt được Trạch Diệt, tức là Vô Trụ Xứ cũng thuộc vào Trạch Diệt. Tuy chúng nó là giả, nhưng so với tướng Y Tha thì đều được gọi là Tánh, đều do liễu nhân mà đạt được. Xét theo ý nghĩa của Thể thì đều là Thường”. Vì thế, tam sự Đại Bát Niết Bàn (tức Niết Bàn có ba đặc tánh Pháp Thân, Bát Nhã và giải thoát) đều chấp nhận cả ba nghĩa ấy, đều coi Chân Như là Thể.

2) Hòa hợp tánh và tướng để luận định cái Thể [của Niết Bàn]: Chính là Bát Nhã, Giải Thoát và Chân Như đều là Thể của Niết Bàn. Tức là ba sự trong kinh Niết Bàn đều được gọi là Đại Bát, được diễn tả là “như chữ Y [gồm ba điểm hợp lại], cũng giống như ba con mắt [trên mặt của Đại Phạm Vương]”. Nếu chỉ nói Như là duy nhất, chẳng khác, thì Tạp Tập Luận nói: “Tướng của Diệt Đế được gọi là Chân Như thánh đạo, chẳng sanh phiền não. Dù là diệt y (pháp để Diệt nương vào) hay năng diệt (chủ thể thực hiện hành động diệt), hay diệt tánh (tánh của Diệt), đều là tướng của Diệt Đế. ‘Tướng’ là thể tướng. Cái có thể diệt (năng diệt), cái bị diệt (sở diệt), và cái để diệt nương vào (diệt y) đều gọi là Diệt Đế. Cái có thể diệt là Bát Nhã, diệt tánh chính là Giải Thoát Trạch Diệt, cái để diệt nương vào chính là Chân Như”. Nhưng luận ấy lại nói: “Ý nói nơi cảnh, Chân Như chẳng sanh hữu lậu thì gọi là Diệt Đế, tức là xét khít khao theo tánh để nói. Trên đây là dựa theo tướng, nói gộp chung tánh và tướng”.

3) Nhiếp Giả về Thật để biện định cái Thể: Tức là như Duy Thức Luận nói: “Đấy chính là nương vào Chân Như lìa chướng mà lập bày, do Thể chính là pháp giới thanh tịnh, cho nên bốn loại Niết Bàn đều dùng Chân Như làm Thể”.

4) Gộp chung Giả và Thật để luận định cái Thể: Tức là như Duy Thức Luận nói: “Trong bốn thứ Niết Bàn, thứ đầu tiên và cuối cùng chính là Chân Như. Xét theo thật thể, hai thứ giữa thuộc về Trạch Diệt. Trạch Diệt là Giả, hoặc nói Vô Trụ Xứ là Trạch Diệt, tức ba Giả một Thật đều là cái Thể của Niết Bàn”. Lại theo quyển hai của Thành Duy Thức, có hai loại vô vi:

- Một là nương vào thức mà biến.

- Hai là nương vào Chân Như.

Trong bốn loại Niết Bàn, cũng có thể coi ba loại sau thuộc về Vô Vi, mà cũng là thức biến. Lại nữa, sáu thứ vô vi[35] đều có thể coi là do thức biến. Cái Thể của tự tánh thanh tịnh chính là Chân Như, cũng nên giống như Trạch Diệt v.v… đều có thể coi là do thức biến.

Lại giải rằng: Kinh Giải Thâm Mật[36] dạy: “Chư thức sở duyên, duy thức sở hiện cố, khả thông hứa thức biến” (Do duyên theo các thức, chỉ do thức hiện, nên đều có thể coi là do thức biến ra). Do Niết Bàn chẳng phải là thật, chẳng phải do liễu nhân mà đạt được, các kinh luận chẳng nói Niết Bàn cũng do Diệt biến thành. Thế nhưng, tuy Hữu Dư và Vô Dư đều là Trạch Diệt, xét theo ý nghĩa thì có khác biệt. Do đó, chúng được chia thành hai loại, gồm năm cặp:

- Một, cặp “nhân quả phiền não”: Do cái nhân phiền não đã hết thì gọi là Hữu Dư, nếu cái quả phiền não đã hết thì gọi là Vô Dư.

- Hai, cặp “Đại Thừa, Tiểu Thừa”: [Niết Bàn] đạt được bởi Tiểu Thừa thì gọi là Hữu Dư, bởi Đại Thừa thì gọi là Vô Dư. Kinh Thắng Man dạy: “A La Hán nhân đoạn hữu dư Tập, chứng hữu dư Diệt” (Bậc A La Hán đoạn hữu dư Tập, chứng hữu dư Diệt).

- Ba, cặp Nhị Tử (Phần Đoạn và Biến Dịch): Diệt Phần Đoạn sanh tử thì gọi là Hữu Dư, diệt Biến Dịch sanh tử thì gọi là Vô Dư. Đấy cũng chính là cặp Đại Thừa và Tiểu Thừa trên đây.

- Bốn, cặp “viên mãn, chẳng viên mãn”: [Niết Bàn] do Bồ Tát đạt được thì gọi là Hữu Dư, [Niết Bàn] do Như Lai đạt được thì gọi là Vô Dư. Kinh Thắng Man dạy: “Hậu thân Bồ Tát vô minh sở phú, đoạn hữu dư Tập, chứng Hữu Dư diệt, danh Tiểu Phần Niết Bàn” (Hậu thân Bồ Tát bị vô minh che lấp, đoạn hữu dư Tập, chứng hữu dư Diệt, được gọi là Tiểu Phần Niết Bàn). Tiểu Phần tức là Hữu Dư.

- Năm, cặp tướng tam thân. Kinh này nói Ứng Thân và Hóa Thân được gọi là Hữu Dư, Pháp Thân được gọi là Vô Dư.

Trong các kinh luận, phần nhiều coi cặp đầu tiên là hai loại Niết Bàn. Ý nghĩa của các môn khác được biện định trong Bổn Pháp Hoa và Duy Thức Sớ. Nay trong phần kinh văn này, phần nhiều dựa theo Vô Trụ mà gọi là Đại Niết Bàn. Phần biện định về Quả Đoạn trong Nhiếp Luận cũng giống như thế. Theo lời Vô Sở Phát Bồ Tát giải đáp cho Phấn Tấn Huệ Bồ Tát trong quyển một của kinh Pháp Tập thì do có mười pháp mà biết Như Lai là thường, do mười pháp mà biết Như Lai là thật, do mười pháp mà biết Như Lai Niết Bàn. [Trong kinh ấy], lại có ba đoạn bắt đầu bằng chữ “phục thứ” (lại nữa) tương đồng với các ý nghĩa được nói trong kinh này, nhưng nói hơi rộng hơn! Lại còn có hai đoạn “phục thứ” nêu ra mười pháp để biết Như Lai hạnh. Kinh văn trong lần thứ nhất [nói “phục thứ” của kinh Pháp Tập] giản lược, kinh văn trong lần thứ hai đại để tương đồng kinh này, nhưng văn từ hơi rộng hơn. Trong ba đoạn “phục thứ” giảng về Niết Bàn [trong kinh Pháp Tập], đoạn “phục thứ” thứ nhất kinh văn hơi rộng hơn, chỉ có điều trong dòng thứ tư, kinh ấy nói là “bất tức” (chẳng nghỉ ngơi), kinh này nói là “hưu tức” (nghỉ ngơi). Kiểm lại trong Tam Tạng cũng thấy nói là “bất tri” (chẳng biết), những điều khác đều tương đồng.

5.2.4.2.2.2.2. Tánh và tướng của Niết Bàn

Lại có mười pháp để biết Không, mười pháp để biết tướng thí dụ v.v… Nhưng trong bốn đoạn “phục thứ”, mỗi đoạn đều gồm bốn phần: Một là nêu ra [đề mục], hai là gạn hỏi, ba là giải thích, bốn là kết lại. Trong phần nêu ra, trước hết là đối ứng với căn cơ, kế đó là trần thuật, cuối cùng là liệu giản. Nói “Bồ Tát” tức là đối ứng với căn cơ. Vì hàng Nhị Thừa mà nói giả Niết Bàn, vì hàng Đại Thừa mà nói đại Niết Bàn. [Chánh kinh nói] “mười pháp” tức là vừa mở đầu chương này, bèn nói “hữu cứu cánh Đại Bát Niết Bàn” (có Đại Bát Niết Bàn rốt ráo), nhằm vạch rõ [Niết Bàn được nhắc đến ở đây] khác với Niết Bàn do Tiểu Thừa đạt được, cho nên gọi là Đại Bát.

Kinh văn nói “mười pháp”, đúng ra phải nên nói là “do mười nghĩa mà gọi là Niết Bàn”. Có thể biết như thế tức là có thể hiểu [nghĩa chân thật của] Niết Bàn đúng như Như Lai đã nói. Ý chánh yếu trong phần này là “tánh và tướng của Niết Bàn đều gọi là Niết Bàn”, giống như T