Nhân Vương Hộ Quốc Kinh Giảng Nghĩa

Viên Anh đại sư biên soạn

仁王護國經講義

圓瑛大師著

Chuyển ngữ: Bửu Quang Tự đệ tử Như Hòa

Giảo duyệt: Đức Phong và Huệ Trang

Phần 4

2.2.7. Phẩm thứ bảy: Thọ Trì (Thọ Trì phẩm đệ thất, 受持品第七)

Phẩm này nói về mười ba loại pháp sư thọ trì Bát Nhã, lại còn khiến cho người khác thọ trì. Vì thế gọi là phẩm Thọ Trì. Đại Luận nói: “Do tín lực, nghe xong phụng hành thì là Thọ. Do niệm lực, lâu ngày chẳng mất là Trì”. “Mười ba loại pháp sư”: Tính từ Tập Nhẫn Thập Trụ cho đến loại thứ mười ba là Quán Đảnh Bồ Tát. Phẩm này nêu ra đức hạnh và tướng mạo hoằng kinh, khuyên nhủ chúng sanh trong vị lai phải vâng giữ làm khuôn mẫu.

(Kinh) Nhĩ thời, Nguyệt Quang vương tâm niệm, khẩu ngôn, kiến Thích Ca Mâu Ni Phật, hiện vô lượng thần lực, diệc kiến thiên hoa đài thượng Bảo Mãn Phật thị nhất thiết Phật hóa thân chủ. Phục kiến thiên hoa diệp thế giới thượng Phật, kỳ trung chư Phật, các các thuyết Bát Nhã Ba La Mật.

(經)爾時，月光王心念口言，見釋迦牟尼佛，現無量神力。亦見千華臺上寶滿佛，是一切佛化身主。復見千華葉世界上佛，其中諸佛，各各說般若波羅密。

(Kinh: Lúc bấy giờ, vua Nguyệt Quang tâm nghĩ, miệng nói, thấy Thích Ca Mâu Ni Phật hiện vô lượng thần lực, cũng thấy Bảo Mãn Phật trên ngàn đài hoa là chủ của hết thảy hóa thân chư Phật. Lại thấy Phật trong các thế giới nơi ngàn cánh hoa, các vị Phật trong ấy, mỗi vị đều nói Bát Nhã Ba La Mật).

“Nhĩ thời” (Lúc bấy giờ): Lúc đức Như Lai hiện thần thông đã xong. Vua Nguyệt Quang tâm nghĩ, miệng nói. “Tâm nghĩ”: Trong các phẩm trước, do thấy tướng thần biến, tâm sanh nghi niệm. “Miệng nói” chính là thốt lời thưa hỏi phương pháp tu học trong phẩm này. “Kiến Thích Ca Mâu Ni Phật hiện vô lượng thần lực” (Thấy Thích Ca Mâu Ni Phật hiện vô lượng thần lực): Hãy nên hiểu đây là nói về Pháp Thân Phật. Vì sao biết? Kinh Phổ Hiền Quán nói: “Thích Ca Mâu Ni Phật, danh Tỳ Lô Giá Na” (Thích Ca Mâu Ni Phật tên là Tỳ Lô Giá Na). Đại kinh nói: “Ngã kim thử thân, tức thị Pháp Thân” (Thân này của ta chính là Pháp Thân).

“Diệc kiến thiên hoa đài thượng Bảo Mãn Phật” (cũng thấy Bảo Mãn Phật trên ngàn đài hoa): Hãy nên hiểu đây là nói về Báo Thân Phật. Trí huệ viên mãn, quang minh chiếu trọn khắp, như chất báu tỏa sáng. Vì thế gọi là Bảo Mãn. “Thị nhất thiết Phật hóa thân chủ” (là chủ của hóa thân hết thảy chư Phật): Trên ngàn đài hoa, mỗi hoa có trăm ức cõi, Lô Xá Na Phật là chủ. “Phục kiến thiên diệp thế giới thượng Phật” (lại thấy Phật trong các thế giới trên ngàn cánh hoa): Hãy nên hiểu đó là nói về hóa thân Phật, tức là chư Phật trong một trăm ức cõi nơi một đóa hoa. Các vị Phật trong ấy đều nói Bát Nhã Ba La Mật. Thấy tướng tốt lành này, [vua Ba Tư Nặc] tâm sanh nghi niệm: Phật ở ba chỗ ấy là một, hay là khác?

(Kinh) Bạch Phật ngôn: “Như thị vô lượng Bát Nhã Ba La Mật bất khả thuyết, bất khả giải, bất khả dĩ thức thức, vân hà chư thiện nam tử, ư thử kinh trung, minh liễu giác giải, như pháp vị nhất thiết chúng sanh khai Không pháp đạo?” (經)白佛言：如是無量般若波羅密，不可說，不可解，不可以識識。云何諸善男子，於此經中，明了覺解，如法為一切眾生開空法道？

(Kinh: [Vua Ba Tư Nặc] bạch Phật rằng: - Vô lượng Bát Nhã Ba La Mật như thế chẳng thể nói, chẳng thể hiểu, chẳng thể dùng thức để biết, vì sao các thiện nam tử ở trong đây có thể biết rõ, giác ngộ, thấu hiểu, đúng như pháp vì hết thảy chúng sanh khai giác đạo Chân Không?)

Vua Nguyệt Quang bạch Phật rằng: “Như thị vô lượng Bát Nhã Ba La Mật” (vô lượng Bát Nhã Ba La Mật như thế). “Như thị” (như thế) là nói đến pháp Bát Nhã vừa nói trên đây. “Vô lượng”: Tán thán pháp ấy rất sâu vô lượng. Bát Nhã lấy “lìa tướng” làm Tông. Do lìa tướng ngôn thuyết nên “bất khả thuyết” (chẳng thể nói). Do lìa tướng tâm duyên, cho nên chẳng thể dùng trí để hiểu, chẳng thể dùng thức để biết. Chữ Thức đầu tiên [trong câu “bất khả dĩ thức thức”] là “thức tâm”, chữ Thức thứ hai nghĩa là “phân biệt”. Ba câu này nói đơn giản sẽ là “chẳng thể nghĩ bàn”.

Từ “vân hà” trở đi, nêu bày ý thưa hỏi: Các thiện nam tử đối với kinh này, lìa ngôn thuyết, dứt bặt suy nghĩ, vì sao có thể hiểu rõ chỉ thú của kinh, giác ngộ, thấu hiểu nghĩa vị, nương theo pháp để khai đạo “Chân Không pháp tánh” cho chúng sanh? Lại nương theo đại pháp Bát Nhã, vì chúng sanh diễn nói, khiến cho họ khai ngộ pháp Chân Không Thật Tướng, tiến nhập Phật đạo?

(Kinh) Đại Mâu Ni ngôn: - Hữu tu hành thập tam quán môn chư thiện nam tử, vi đại pháp vương, tùng Tập Nhẫn chí Kim Cang Đảnh, giai vi pháp sư, y trì kiến lập. Nhữ đẳng đại chúng, ưng như Phật cúng dường, nhi cúng dường chi. Ưng trì bách vạn ức thiên hoa, thiên hương, nhi dĩ phụng thượng.

(經)大牟尼言：有修行十三觀門諸善男子，為大法王。從習忍至金剛頂，皆為法師，依持建立。汝等大眾，應如佛供養，而供養之。應持百萬億天華天香，而以奉上。

(Kinh: Đức Đại Mâu Ni nói: - Có các thiện nam tử tu hành mười ba quán môn làm đại pháp vương, từ Tập Nhẫn cho đến Kim Cang Đảnh, đều là pháp sư, nương theo sức thọ trì [các môn nhẫn ấy] mà kiến lập. Đại chúng các vị hãy nên như cúng dường Phật mà cúng dường họ, hãy nên cầm trăm vạn ức hoa trời, hương trời để dâng lên).

Từ đây trở đi, đức Phật trả lời câu hỏi của Nguyệt Quang. “Đại Mâu Ni” chính là Thích Ca Mâu Ni. Nói “tu hành thập tam quán môn chư thiện nam tử vi đại pháp vương” (các thiện nam tử tu mười ba quán môn, là đại pháp vương): Đây chính là khuyên tu quán môn, tán thán đại lược phẩm đức của họ. “Mười ba quán môn” chính là các quán môn được tu tập bởi Tam Hiền và Thập Thánh. Bốn môn Nhẫn đầu (Phục Nhẫn, Tín Nhẫn, Thuận Nhẫn, Vô Sanh Nhẫn), mỗi môn đều có ba phẩm (thượng, trung, hạ), bốn lần ba mười hai, và Hạ Nhẫn Quán thuộc Tịch Diệt Nhẫn của Đệ Thập Địa, hợp thành mười ba quán môn. Nếu đã chứng nhập Thượng Nhẫn Quán của Tịch Diệt Nhẫn tức là chuyển thành Diệu Giác thường trong lặng, trở thành đại pháp vương.

“Tùng Tập Nhẫn chí Kim Cang Đảnh” (từ Tập Nhẫn cho tới Kim Cang Đảnh): Tập Nhẫn (hạ phẩm Phục Nhẫn) chính là địa vị Thập Trụ, Kim Cang Đảnh là địa vị Quán Đảnh. Nêu danh xưng của hai môn Nhẫn đầu tiên và cuối cùng, tỉnh lược mười một món Nhẫn trong khoảng giữa, tức là nói chung mười ba môn Nhẫn. “Giai vi pháp sư” (đều là pháp sư): Tức là y chỉ sức thọ trì Bát Nhã, kiến lập chánh pháp, làm thầy của người khác. “Nhữ đẳng đại chúng, ưng như Phật cúng dường nhi cúng dường chi” (Đại chúng các vị hãy nên như cúng dường Phật mà cúng dường các pháp sư ấy): Đây chính là khuyên hãy nên cúng dường. Do vị pháp sư có thể hoằng dương chánh pháp, khiến cho Phật chủng chẳng đoạn, có thể sanh ra vị lai chư Phật. Vì thế, hãy nên như cúng dường Phật để cúng dường [các vị pháp sư ấy], hãy nên cầm trăm vạn ức hoa trời, hương trời để dâng cúng vậy!

(Kinh) Thiện nam tử! Kỳ pháp sư giả, thị Tập Chủng Tánh Bồ Tát, nhược tại gia Bà Tha, Ưu-bà-tha, nhược xuất gia tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, tu hành Thập Tín.

(經)善男子！其法師者，是習種性菩薩。若在家婆蹉、優婆蹉，若出家比丘、比丘尼，修行十信。

(Kinh: Này thiện nam tử! Vị pháp sư ấy là Tập Chủng Tánh Bồ Tát, dù là tại gia Bà Tha hay ưu-bà-tha, hoặc xuất gia tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni tu hành Thập Tín).

Từ đây trở đi, giải đáp cặn kẽ về mười ba môn Nhẫn. “Kỳ pháp sư” (vị pháp sư ấy) tức là mười ba loại pháp sư. “Thị Tập Chủng Tánh Bồ Tát” (là Tập Chủng Tánh Bồ Tát): Tính từ dưới lên, tính từ địa vị thứ nhất, thuộc địa vị nội phàm. Phục Nhẫn hạ phẩm là Thập Trụ Bồ Tát. Tập Chủng Tánh là gì? “Tập” là huân tập, đối với pháp chân tịnh Tam Bảo, dấy lên mười loại tín tâm, huân tập thành chủng tử, hòng tiến hướng tánh Phật đạo. “Nhược tại gia Bà Tha, ưu-bà-tha” tức là ưu-bà-tắc và ưu-bà-di, do âm tiếng Phạn đọc nặng hay nhẹ mà [phiên âm] bất đồng, cùng với xuất gia tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni chính là tứ chúng đệ tử trong Phật môn. “Tu hành Thập Tín” tức là mười loại tín tâm, xem giải thích trong phần trước.

(Kinh) Tự quán kỷ thân, địa, thủy, hỏa, phong, không, thức, phần phần bất tịnh. Phục quán thập tứ căn, sở vị ngũ tình, ngũ thọ, nam, nữ, ý, mạng đẳng căn, hữu vô lượng tội quá cố.

(經)自觀己身，地水火風空識，分分不淨。復觀十四根，所謂五情、五受、男、女、意、命等根，有無量罪過故。

(Kinh: Tự quán thân mình, đất, nước, lửa, gió, không, thức, từng phần bất tịnh. Lại quán mười bốn căn, tức các căn: Năm tình, năm thọ, nam, nữ, ý, mạng v.v… có vô lượng tội lỗi).

Thập Trụ Bồ Tát tu hành Thập Tín, dấy lên quán chiếu Bát Nhã, tu Bất Tịnh Quán. Trước hết, quán lục đại trong thân mình, [tức là quán] đất, nước, lửa, gió, không, thức. Kế đó, quán mười bốn căn, tức là trong hai mươi hai căn, trừ ba vô lậu căn[1] chẳng sanh lầm lỗi, ngũ căn[2] như tín v.v… chẳng đoạn thiện căn, chẳng cần phải quán, chỉ quán năm tình căn[3], năm thọ căn[4], hai căn nam nữ, mạng căn, mười bốn căn ấy chính là căn bản sanh tử do có thể sanh ra vô lượng tội lỗi.

(Kinh) Tức phát Vô Thượng Bồ Đề tâm, thường tu tam giới nhất thiết niệm niệm giai bất tịnh cố, đắc Bất Tịnh Nhẫn quán môn, trụ tại Phật gia, tu Lục Hòa Kính, sở vị tam nghiệp, đồng giới, đồng kiến, đồng học, hành bát vạn tứ thiên Ba La Mật đạo.

(經)即發無上菩提心。常修三界一切念念皆不淨故，得不淨忍觀門。住在佛家，修六和敬，所謂三業、同戒、同見、同學，行八萬四千波羅密道。

(Kinh: Liền phát Vô Thượng Bồ Đề tâm, do thường tu [quán tưởng] hết thảy các niệm trong tam giới, niệm nào cũng đều là bất tịnh, cho nên đắc quán môn Bất Tịnh Nhẫn, trụ trong nhà Phật, tu Lục Hòa Kính, tức là ba nghiệp, cùng giới, cùng kiến giải, cùng học, hành tám vạn bốn ngàn đạo Ba La Mật).

“Tức phát Vô Thượng Bồ Đề tâm” (liền phát Vô Thượng Bồ Đề tâm): Bồ Đề (Bodhi) trong tiếng Phạn được phương này dịch là Đạo. Bồ Đề có ba loại:

- Một, Chân Tánh Bồ Đề, tức coi Lý là đạo.

- Hai, Thật Trí Bồ Đề, tức coi trí huệ là đạo.

- Ba, Phương Tiện Bồ Đề, đây là thấu suốt căn cơ để thí giáo, coi đó là đạo.

Ba loại Bồ Đề là sở chứng của Phật. Đấy chính là phát Vô Thượng Bồ Đề tâm, tức là phát tâm thành Phật.

“Thường tu tam giới, nhất thiết niệm niệm giai bất tịnh cố, đắc Bất Tịnh Nhẫn quán môn” (do thường tu [quán tưởng] hết thảy các niệm trong tam giới, niệm nào cũng đều là bất tịnh, cho nên đắc quán môn Bất Tịnh Nhẫn): Thường tu Bất Tịnh Quán. Không chỉ riêng quán ngoại thân bất tịnh, mà còn quán hết thảy các niệm trong nội tâm luôn duyên theo tam giới, niệm nào cũng tham đắm trần lao, dấy lên phiền não, nhuốm bẩn chân tánh. Vì thế, đều là bất tịnh! Quán lực thành tựu, cho nên đắc quán môn Bất Tịnh Nhẫn. Lại do niệm nào cũng dấy lên kiến trược, phiền não trược, vẩn đục tự tánh.

“Trụ tại Phật gia” (trụ trong nhà Phật): Do có thể thường tu Quán, là đệ tử Phật, thì gọi là “trụ Phật gia”. “Tu Lục Hòa Kính”: Hai câu từ “sở vị” trở đi, giải thích Lục Hòa Kính: Thân hòa thuận cùng ở, khẩu hòa thuận chẳng tranh cãi, ý hòa thuận cùng vui vẻ, giới hòa thuận cùng nhận lãnh, kiến giải hòa hợp cùng hiểu, học hòa hợp cùng tu, tức là coi “cùng học tập, tu hành tám vạn bốn ngàn đạo Ba La Mật” là môn [Hòa Kính] thứ sáu, [trong khi] các kinh khác coi “lợi hòa đồng quân” (hòa thuận chia sẻ đồng đều lợi lộc) là môn thứ sáu.

(Kinh) Thiện nam tử! Tập Nhẫn dĩ tiền, hành Thập Thiện Bồ Tát, hữu thoái, hữu tấn. Thí như khinh mao, tùy phong đông tây. Thị chư Bồ Tát, diệc phục như thị. Tuy dĩ thập thiên kiếp, hành thập chánh đạo, phát Tam Bồ Đề tâm, nãi đương nhập Tập Nhẫn vị, diệc thường học tam Phục Nhẫn pháp, nhi bất khả tự danh, thị bất định nhân.

(經)善男子！習忍以前，行十善菩薩，有退有進。譬如輕毛，隨風東西。是諸菩薩，亦復如是。雖以十千劫，行十正道，發三菩提心，乃當入習忍位，亦常學三伏忍法。而不可字名，是不定人。

(Kinh: Thiện nam tử! Bồ Tát hành Thập Thiện, trước khi đạt được Tập Nhẫn, có lùi, có tiến. Ví như sợi lông nhẹ theo gió bay qua phía Đông hoặc phía Tây. Các vị Bồ Tát ấy cũng giống như thế. Tuy dùng mười ngàn kiếp, hành mười chánh đạo, phát tâm Chánh Giác, sẽ nhập địa vị Tập Nhẫn, cũng thường học pháp thuộc ba môn Phục Nhẫn, nhưng chẳng thể gọi tên [là người thuộc Quyết Định Tụ], mà là người thuộc Bất Định Tụ).

Đây là nói về hạ phẩm Phục Nhẫn. Trước khi đạt được mười tâm thuộc Tập Nhẫn, thì ngoại phàm Bồ Tát tu hành Thập Thiện vẫn còn có tiến, có lùi. Ví như sợi lông nhẹ theo gió thổi mà dạt sang Đông hay cuốn sang Tây không nhất định. Đấy là nêu tỷ dụ. Hai câu “thị chư Bồ Tát, diệc phục như thị” (các vị Bồ Tát ấy cũng giống như thế) là kết hợp thí dụ với pháp. “Tuy dĩ thập thiên kiếp, hành thập chánh đạo” (tuy dùng mười ngàn kiếp để hành mười chánh đạo): Tức là trải qua một vạn kiếp, tu hành đạo Thập Tín, có thể phát khởi, tiến nhập Tam Bồ Đề. Tam Bồ Đề (Saṁbodhi) dịch nghĩa là Chánh Giác, tức là phát tâm thành Phật, sẽ nhập địa vị Tập Nhẫn, cũng thường học ba phẩm thượng, trung, hạ của pháp Phục Nhẫn, nhưng chẳng thể lập tức gọi là người thuộc Quyết Định Tụ, mà là người thuộc loại Bất Định Tụ.

(Kinh) Thị định nhân giả, nhập Sanh Không vị, thánh nhân tánh cố, tất bất khởi Ngũ Nghịch, lục trọng, nhị thập bát khinh, Phật pháp kinh thư, tác phản nghịch tội, ngôn phi Phật thuyết, vô hữu thị xứ. Năng dĩ nhất A-tăng-kỳ kiếp, tu Phục Đạo Nhẫn hạnh, thỉ đắc nhập Tăng-già-đà vị.

(經)是定人者，入生空位，聖人性故。必不起五逆，六重，二十八輕。佛法經書，作反逆罪，言非佛說；無有是處。能以一阿僧祇劫，修伏道忍行，始得入僧伽陀位。

(Kinh: Người thuộc Định Tụ nhập địa vị Sanh Không, do tánh thánh nhân, ắt chẳng dấy lên Ngũ Nghịch, sáu tội trọng, hai mươi tám tội nhẹ. [Nếu người như vậy] đối với kinh sách Phật pháp mà tạo tội phản nghịch, bảo chẳng phải do đức Phật nói, chẳng hề có chuyện ấy! Có thể trong một A-tăng-kỳ kiếp tu hạnh Phục Đạo Nhẫn, mới tiến nhập địa vị Tăng-già-đà).

Kinh văn trong phần trước nói về hạng người thuộc Bất Định Tụ do tu Tín (tu Thập Tín) chưa viên mãn. Ở đây, nói về người thuộc Quyết Định Tụ. Do tín tâm đã trọn vẹn, thiện căn chín muồi, [cho nên] là người thuộc Quyết Định Tụ. Phá Ngã Không, nhập Sơ Trụ, đắc Vị Bất Thoái. Sanh Không chính là Ngã Không, còn gọi là Nhân Không. “Thánh nhân tánh cố” (do tánh thánh nhân): Đối với nội phàm được nói trong phần trước thì đã siêu phàm nhập thánh, đạt được tánh thánh nhân. Đối với Thập Địa trong phần sau, do thuộc ba phẩm (thượng, trung, hạ) của Phục Nhẫn, vẫn gọi là Tam Hiền.

Từ “tất bất khởi” (ắt chẳng dấy lên) trở đi, nói về những điều khó vượt qua. Xem giải thích về Ngũ Nghịch trong phần trước. “Lục trọng”: Giết, trộm, dâm, dối, cộng thêm tội thứ năm là buôn bán rượu, và tội thứ sáu là kể lỗi của tứ chúng. “Hai mươi tám tội nhẹ” theo kinh Thiện Sanh Ưu Bà Tắc thì:

- Một, chẳng cúng dường cha mẹ, sư trưởng.

- Hai, tham đắm rượu chè.

- Ba, chẳng thể chăm sóc người mắc bệnh khổ.

- Bốn, có người khất thực, chẳng thể tùy theo khả năng cho người ta nhiều hay ít, khiến cho họ rời đi tay không.

- Năm, đối với tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, ưu-bà-tắc v.v… chẳng đứng dậy lễ bái, thưa hỏi.

- Sáu, nếu thấy bậc Tứ Quả phạm giới, bèn sanh tâm kiêu mạn.

- Bảy, hằng tháng chẳng thể giữ Lục Trai, thọ tám chi giới, tức Bát Quan Trai Giới. Đó là ngũ giới “giết, trộm, dâm, dối, uống rượu”, cộng thêm giới thứ sáu “ngồi giường lớn cao rộng”, giới thứ bảy là “đeo tràng hoa, chuỗi anh lạc, cũng như dùng dầu thơm bôi thân”, giới thứ tám là “tự ca múa, hát xướng, cố ý đến nghe”. Do trì tám giới ấy, có thể đóng chặt các cửa đường ác.

- Tám, trong vòng bốn mươi dặm có nơi giảng pháp mà chẳng đến nghe.

- Chín, hưởng dụng ngọa cụ, giường, tòa của Chiêu Đề Tăng[5].

- Mười, nghi nước có trùng mà cố ý uống.

- Mười một, ở chỗ hiểm nạn mà đi một mình, chẳng có bầu bạn.

- Mười hai, không có đồng bạn mà nghỉ đêm tại chùa ni.

- Mười ba, vì tài mạng mà đánh chửi nô tỳ, tôi tớ, người ngoài.

- Mười bốn, dùng thức ăn thừa thí cho tứ bộ chúng.

- Mười lăm, nuôi nấng mèo, chồn.

- Mười sáu, nuôi nấng voi, ngựa, trâu, lừa, hết thảy loài cầm thú, chẳng hề tịnh thí.

- Mười bảy, [cư sĩ] chẳng trữ y Tăng-già-lê, bát, tích trượng [của tăng chúng].

- Mười tám, vì chính mình mà làm ruộng.

- Mười chín, chẳng nên vì thân mạng của chính mình mà buôn bán ngoài chợ, cân đong, mua bán vật dụng. Hễ nói giá, chẳng được trái lời đã nói, bỏ thứ rẻ, chọn thứ mắc.

- Hai mươi, hành dục không đúng chỗ, đúng thời[6].

- Hai mươi mốt, buôn bán kinh doanh, không được trốn thuế, khai man.

- Hai mươi hai, chớ vi phạm phép nước.

- Hai mươi ba, có được trái cây, thức ăn mới, chẳng dâng cúng Tam Bảo trước, mà để tự mình hưởng dụng trước.

- Hai mươi bốn, nếu Tăng chúng chẳng cho phép thuyết pháp, hoặc tán thán, mà cứ tự tiện làm.

- Hai mươi lăm, đi trước sa-di và tỳ-kheo.

- Hai mươi sáu, ở trong tăng chúng, khi thọ trai, chẳng được chọn lấy món ngon, hoặc lấy quá phần.

- Hai mươi bảy, không được nuôi tằm.

- Hai mươi tám, khi đi đường, nếu thấy có người bị bệnh mà không chăm sóc, hoặc dùng phương tiện căn dặn [người khác chăm sóc bệnh nhân], cứ bỏ mặc mà đi.

“Phật pháp kinh thư, ngôn phi Phật thuyết” (đối với kinh sách nhà Phật, bèn nói chẳng phải do Phật nói): Đối với kinh sách kết tập Phật pháp, vốn do Phật nói, lại bảo chẳng phải do Phật nói. Đối với các kinh thật sự chẳng do Phật nói, lại ngược ngạo bảo là do đức Phật nói. Câu “vô hữu thị xứ” (chẳng có lẽ ấy), vốn đối ứng với chữ “tất bất khởi” (ắt chẳng dấy lên) trước đó. Đã ắt là chẳng dấy lên, chẳng có lẽ nào lại tạo hai mươi tám tội khinh!

“Năng dĩ nhất A-tăng-kỳ kiếp, tu Phục Đạo Nhẫn hạnh, thỉ đắc nhập Tăng-già-đà vị” [nghĩa là] có thể trong một A-tăng-kỳ kiếp, tu hành các hạnh thuộc hạ phẩm của Phục Đạo Nhẫn thì mới chứng nhập địa vị Tăng-già-đà (Saṃgata). Tăng-già-đà trong tiếng Phạn được phương này dịch là Tập Chủng Tánh, tức địa vị Thập Trụ, chính là dùng mười tín tâm huân tập thành chủng tử, có thể tiến nhập tánh Phật đạo.

(Kinh) Phục thứ, Tánh Chủng Tánh hành thập huệ quán, diệt thập điên đảo, cập ngã nhân tri kiến, phần phần giả ngụy, đản hữu danh, đản hữu thọ, tưởng hữu pháp, bất khả đắc, vô định tướng, vô tự tha tướng cố, tu hộ Không Quán, diệc thường hành bách vạn Ba La Mật, niệm niệm bất khứ tâm, dĩ nhị A-tăng-kỳ kiếp hành thập chánh đạo pháp, trụ Ba La Đà vị.

(經)復次，性種性，行十慧觀，滅十顛倒，及我人知見，分分假偽。但有名，但有受，想有法，不可得，無定相，無自他相故。修護空觀，亦常行百萬波羅密，念念不去心。以二阿僧祇劫，行十正道法，住波羅陀位。

(Kinh: Lại nữa, Tánh Chủng Tánh hành mười huệ quán, diệt mười thứ điên đảo, và tri kiến “ta, người”, [vì những thứ ấy] phần nào cũng đều giả dối, hư ngụy, do chỉ có danh, chỉ có thọ, tưởng, có pháp, chẳng thể được, chẳng có tướng nhất định, chẳng có tướng tự tha. Tu tập, thủ hộ Không Quán, cũng thường hành trăm vạn Ba La Mật, niệm nào cũng chẳng lìa khỏi tâm. Dùng hai A-tăng-kỳ kiếp để hành pháp mười chánh đạo, trụ trong địa vị Ba La Đà).

Đây là nói về trung phẩm của Phục Nhẫn. Tánh Chủng Tánh: Chữ Tánh đầu tiên chỉ chủng tánh đã tu tập từ trước, hai chữ Chủng Tánh kế đó chỉ nhân tánh (因性, tánh của cái nhân). Dùng cái tánh trong phần trước làm nhân tánh, tu hành mười món huệ quán, tức mười Chỉ Tâm đã nói trong phẩm Bồ Tát Giáo Hóa, gồm Tứ Niệm Xứ, ba thiện căn, và tam thế Nhẫn, hoàn toàn cậy vào trí huệ để quán chiếu. Vì thế, gọi là “mười huệ quán”. “Diệt mười điên đảo”: Diệt tức là Ngưng Dứt. Tứ Niệm Xứ diệt bốn món điên đảo đối với “thường, lạc, ngã, tịnh”, tam thiện căn diệt ba món điên đảo tham, sân, si. Tam Thế Nhẫn diệt ba món điên đảo “không nhân, không quả, không nhân quả”. [Các món điên đảo ấy] hợp thành mười món điên đảo.

“Cập ngã nhân tri kiến, phần phần giả ngụy” (và tri kiến “ta, người”, từng phần đều giả dối, hư ngụy): Không chỉ có thể diệt mười món điên đảo, mà còn [diệt trừ] tri kiến “ta, người”, [nhận biết] từng phần [tri kiến ấy] thảy đều giả dối, hư ngụy. Năm câu kể từ “đản hữu danh” (chỉ có danh) trở đi, giải thích ý nghĩa giả ngụy. Do ba thứ giả ấy đều chẳng thể được, chẳng có tướng nhất định, chẳng có tướng tự tha. “Vô tự tướng”: Quán tướng không có ta. “Vô tha tướng”: Quán tướng không có kẻ khác.

“Tu hộ Không Quán” (tu tập, thủ hộ Không Quán), tức là Tam Không Quán. Chưa đạt được thì gọi là Tu, đã đạt được [cố gắng duy trì] thì gọi là Hộ (thủ hộ). “Diệc thường hành bách vạn Ba La Mật, niệm niệm bất khứ tâm” (Cũng thường hành trăm vạn Ba La Mật, niệm nào cũng đều chẳng lìa khỏi tâm), tức là niệm nào cũng thường tu Bát Nhã, chẳng có niệm nào lìa khỏi cái tâm Bát Nhã. “Dĩ nhị A-tăng-kỳ kiếp, hành thập chánh đạo pháp” (Dùng hai A-tăng-kỳ kiếp để hành pháp mười chánh đạo): Từ sơ tâm cho đến chỗ này, đã trải qua hai A-tăng-kỳ kiếp, thường hành chánh đạo. Trụ trong địa vị Ba La Đà (Pālatāpāla-gotra), [Ba La Đà] dịch ra nghĩa là Tánh Chủng Tánh, lại còn dịch là Thủ Hộ, do giữ vững, chẳng đánh mất mười hạnh đã tu.

(Kinh) Phục thứ, Đạo Chủng Tánh trụ Kiên Nhẫn trung, quán nhất thiết pháp vô sanh, vô trụ, vô diệt, sở vị ngũ thọ, tam giới, Nhị Đế, vô tự tha tướng, như thật tánh, bất khả đắc cố.

(經)復次，道種性，住堅忍中。觀一切法，無生、無住、無滅。所謂五受、三界、二諦，無自他相。如實性，不可得故。

(Kinh: Lại nữa, Đạo Chủng Tánh trụ trong Kiên Nhẫn, quán hết thảy các pháp vô sanh, vô trụ, vô diệt, tức là năm thọ, tam giới, và Nhị Đế đều chẳng có tướng tự tha, như thật tánh, chẳng thể được).

Đây là nói đến thượng phẩm của Phục Nhẫn. Đạo Chủng Tánh: Đạo chính là Trung Đạo bình đẳng thuộc mười địa. Chủng tánh là nhân tánh (tánh làm cái nhân), do nó có thể làm nhân tánh cho Trung Đạo. ‘Trụ Kiên Nhẫn trung” (trụ trong Kiên Nhẫn) tức là mười món Kiên Tâm Quán được nói trong phẩm Bồ Tát Giáo Hóa. Hết thảy các pháp vốn chẳng có ba tướng “sanh, trụ, diệt” để có thể được. Từ chữ “sở vị” trở đi, giải thích quán cảnh: Quán Ngũ Thọ Ấm vô tướng, đạt được ngũ phần Pháp Thân, tức một là Giới Nhẫn, hai là Tri Kiến Nhẫn, ba là Định Nhẫn, bốn là Huệ Nhẫn, năm là Giải Thoát Nhẫn. Quán nhân quả tam giới vô tướng, đạt được ba môn giải thoát, tức Không Nhẫn, Vô Nguyện Nhẫn, và Vô Tướng Nhẫn. Do quán Nhị Đế chẳng có tự tướng, chẳng có tha tướng, như pháp tánh chân thật, chẳng thể được, bèn đạt được Vô Thường Nhẫn và Vô Sanh Nhẫn.

(Kinh) Nhi thường nhập đệ thập, Đệ Nhất Nghĩa Đế, tâm tâm tịch diệt, nhi thọ sanh tam giới.

(經)而常入第十，第一義諦，心心寂滅，而受生三界。

(Kinh: Mà thường nhập đệ thập, Đệ Nhất Nghĩa Đế, tâm luôn tịch diệt, mà thọ sanh trong tam giới).

“Nhi thường nhập đệ thập” (mà thường nhập môn thứ mười): Trước hết là quán Ngũ Ấm, kế đó là tam giới, sau cùng là Nhị Đế, từ trước đến sau, theo thứ tự mà nhập, thì là “thường nhập”. “Đệ Nhất Nghĩa Đế” nêu rõ nghĩa rốt ráo. Lại còn là Chân Thắng Nghĩa trong các thắng nghĩa (nghĩa lý thù thắng). Thế Đế là bất liễu nghĩa, Chân Đế là thắng nghĩa. Trung Đạo Đệ Nhất Nghĩa Đế chính là chân thắng nghĩa trong các thắng nghĩa. “Tâm tâm tịch diệt” tức là niệm nào cũng đều vô sanh. Trong phần trước, các cảnh được quán là vô sanh, ở đây là cái tâm có thể duyên theo [các cảnh ấy để quán] cũng vắng lặng.

“Nhi thọ sanh tam giới” (mà thọ sanh trong tam giới): Bậc Tam Hiền Bồ Tát trước khi nhập Sơ Địa, chừa lại Hoặc để lợi ích chúng sanh. Dùng nguyện lực vô thỉ làm nhân, đại bi làm duyên, phát tâm “nhập triền” (入廛, vào trong tam giới bị trói buộc bởi sanh tử và phiền não) để xòe tay cứu vớt, dùng các thứ phương tiện giáo hóa chúng sanh, thậm chí đối với tam đồ, không chỗ nào chẳng vào! Như trong quá khứ, Phật Thích Ca làm nai chúa v.v… Hoặc ngài Địa Tạng phát nguyện: “Địa ngục chẳng trống, thề chẳng thành Phật” v.v…

(Kinh) Hà dĩ cố? Nghiệp tập quả báo, vị hoại tận, cố thuận đạo sanh.

(經)何以故？業習果報，未壞盡，故順道生。

(Kinh: Vì cớ sao? Do nghiệp tập quả báo chưa hoại hết, cho nên thuận đạo mà sanh).

“Hà dĩ cố?” (vì cớ sao) là lời gạn hỏi: “Tâm đã tịch diệt, vì lẽ nào thọ sanh”? Giải rằng: Chưa lên Sơ Địa, chưa phá vô minh, kiến ái đã huân tập và quả báo của nghiệp tập (nghiệp đã tạo tác) chưa từng phá hoại hết sạch. “Hoại” chính là đoạn! Vì thế, phải thọ sanh. Nhưng ở đây là [bậc Bồ Tát Tam Địa] thừa nguyện (nương theo bổn nguyện) mà đến, do hằng thuận đạo đại bi cứu thế của Bồ Tát mà sanh [trong tam giới, chẳng phải do nghiệp lực lôi kéo sanh vào trong tam giới].

(Kinh) Phục dĩ tam A-tăng-kỳ kiếp, tu bát vạn ức Ba La Mật, đương đắc bình đẳng thánh nhân địa. Cố trụ A Tỳ Bạt Trí chánh vị.

(經)復以三阿僧祇劫，修八萬億波羅密，當得平等聖人地。故住阿毗跋致正位。

(Kinh: Lại dùng ba A-tăng-kỳ kiếp tu tám vạn ức Ba La Mật, sẽ đắc địa vị thánh nhân bình đẳng, cho nên trụ trong chánh vị A Tỳ Bạt Trí).

Lại trải qua tám A-tăng-kỳ kiếp, tu tám vạn ức các Độ. Trong địa vị Thập Hồi Hướng, quay về Phật tâm, hướng đến Phật quả, sắp nhập Sơ Địa, cho nên nói là “đương đắc bình đẳng thánh nhân địa” (sẽ đạt được địa vị thánh nhân bình đẳng). “Bình đẳng” chính là Nhị Đế viên dung, Trung Đạo bình đẳng. Thập Địa đạt được Thánh Chủng Tánh, là bậc thánh nhân. “Cố trụ A Tỳ Bạt Trí chánh vị” (cho nên trụ trong chánh vị A Tỳ Bạt Trí): [A Tỳ Bạt Trí (Avaivartika)] dịch là Bất Thoái Địa. Bất Thoái có ba loại: Một là Vị Bất Thoái, hai là Hạnh Bất Thoái, ba là Niệm Bất Thoái. Sơ Địa đắc Niệm Bất Thoái, niệm niệm lưu nhập biển Tát Bà Nhã. Vì thế, gọi là “chánh vị”.

(Kinh) Phục thứ, thiện giác Ma Ha Tát, trụ Bình Đẳng Nhẫn, tu hành Tứ Nhiếp, niệm niệm bất khứ tâm.

(經)復次，善覺摩訶薩，住平等忍，修行四攝，念念不去心。

(Kinh: Lại nữa, bậc đại Bồ Tát khéo giác ngộ, trụ trong Bình Đẳng Nhẫn, tu hành Tứ Nhiếp, niệm nào tâm cũng chẳng lìa).

Đây là nói về hạ phẩm của Tín Nhẫn. Sơ Địa Bồ Tát khéo giác ngộ lý Pháp Thân Trung Đạo, cho nên nói là Ma Ha Tát. “Trụ Bình Đẳng Nhẫn” là nói về trí Thật Tướng. Do Sơ Địa cùng quán Không và Hữu, chẳng chấp hai bên; vì thế nói là “trụ Bình Đẳng Nhẫn”. Hai câu “tu hành Tứ Nhiếp…” nêu bày Phương Tiện Trí. “Thường hành Tứ Nhiếp”, niệm nào tâm cũng chẳng rời, rộng tu Bố Thí Độ.

(Kinh) Nhập vô tướng xả, diệt tam giới tham phiền não, ư Đệ Nhất Nghĩa Đế nhi bất nhị, vi pháp tánh vô vi.

(經)入無相捨，滅三界貪煩惱。於第一義諦而不二，為法性無為。

(Kinh: Nhập vô tướng xả, diệt tham phiền não trong tam giới, bất nhị đối với Đệ Nhất Nghĩa Đế thì là pháp tánh vô vi).

Từ đây trở đi, trước hết là giải thích Thật Tướng Trí, sau đó giải thích Phương Tiện Trí. “Nhập vô tướng xả”: Nhập vô tướng quán, trí Thật Tướng hiện tiền, biết rõ mỗi mỗi đều vô tướng. Có thể xả hết thảy, chẳng sanh chấp trước. Dùng Bố Thí độ keo tham, cho nên có thể diệt tham phiền não trong tam giới. “Ư Đệ Nhất Nghĩa nhi bất nhị, vi pháp tánh vô vi” (bất nhị đối với Đệ Nhất Nghĩa Đế, là pháp tánh vô vi): Từ đây trở đi, nói về ba món vô vi. Ở đây [kinh văn nói tới] Hư Không Vô Vi, [tức là] cùng quán Hữu và Vô, chẳng thiên lệch Chân hay Tục, hoàn toàn quy vào Trung Đạo Đệ Nhất Nghĩa Không; do vậy bất nhị. “Pháp tánh vô vi” tức là Hư Không Vô Vi, vì pháp tánh thanh tịnh khác nào hư không!

(Kinh) Duyên Lý nhi diệt nhất thiết tướng cố, vi trí duyên diệt, vô tướng, vô vi.

(經)緣理而滅一切相故，為智緣滅。無相無為。

(Kinh: Do duyên theo Lý mà diệt hết thảy các tướng, chính là trí duyên theo Diệt, vô tướng, vô vi).

Đây là Trạch Diệt Vô Vi. “Duyên Lý nhi diệt nhất thiết tướng cố” (do duyên theo Lý mà diệt hết thảy các tướng): Duyên theo lý Trung Đạo để diệt hết thảy các tướng hư vọng. Năng duyên (cái có thể duyên) là chánh trí, dùng chánh trí để duyên cảnh, diệt các tướng hư vọng. Đó là trí duyên theo Diệt. Tướng hư vọng đã diệt thì phiền não cũng diệt, cho nên đạt được tướng vô vi.

(Kinh) Trụ Sơ Nhẫn thời, vị lai vô lượng sanh tử, bất do trí duyên nhi diệt cố, phi trí duyên diệt, vô tướng, vô vi.

(經)住初忍時，未來無量生死，不由智緣而滅故，非智緣滅。無相無為。

(Kinh: Khi trụ Sơ Nhẫn, vì vô lượng sanh tử trong vị lai chẳng do trí duyên mà diệt, chẳng phải do trí duyên theo diệt mà vô tướng, vô vi).

Đây là Phi Trạch Diệt Vô Vi. Khi trụ trong hạ phẩm của Tín Nhẫn thuộc Sơ Địa, đã phá vô minh, đối với vô lượng sanh tử trong vị lai, chẳng do chánh trí duyên theo cảnh mà diệt các phiền não, tức là chẳng phải do trí duyên theo Diệt mà vô tướng, vô vi.

(Kinh) Vô tự tha tướng, vô vô vô tướng cố.

(經)無自他相，無無無相故。

(Kinh: Chẳng có tướng tự hay tha do chẳng phải là không có vô tướng).

Đây là nói: Đối với chuyện lìa trong “lìa tướng” cũng rời lìa. “Vô tự tha tướng” (chẳng có tướng tự hay tha): Tự và tha vốn thuộc vào pháp đối đãi, nay linh tâm (cái tâm sáng suốt, linh thông) dứt bặt đối đãi, cho nên chẳng có hai tướng tự và tha. Tướng tự và tha tuy chẳng có, nhưng dường như tướng hữu vô hiện hữu như Tông Môn nói: “Hữu tâm dụng đáo vô tâm xứ, vô tâm do cách nhất trùng quan” (hữu tâm vận dụng đến mức vô tâm, nhưng vô tâm vẫn còn cách biệt [chân tâm] một tầng). Vì thế, trong “vô vô tướng”, dùng một chữ Vô là gạt bỏ cả hai, dùng chữ Vô ấy để trừ bỏ cả hai thứ vô, [tức là] “vô vô tự tướng, vô vô tha tướng” (chẳng phải là không có tự tướng, chẳng phải là không có tha tướng), tức là ý nghĩa của “không không không”.

(Kinh) Vô lượng phương tiện giai hiện tiền. Quán Thật Tướng phương tiện giả, ư Đệ Nhất Nghĩa Đế, bất trầm, bất xuất, bất chuyển, bất điên đảo.

(經)無量方便皆現前。觀實相方便者，於第一義諦，不沈，不出，不轉，不顛倒。

(Kinh: Vô lượng phương tiện đều hiện tiền. Quán phương tiện Thật Tướng là trong Đệ Nhất Nghĩa Đế, chẳng chìm, chẳng xuất, chẳng chuyển, chẳng điên đảo).

Đây là giải thích Phương Tiện Trí có vô lượng sai biệt, thảy đều hiện ra trước. Ở đây, nêu đại lược sáu loại. Một, giải thích Thật Tướng Phương Tiện Trí. “Quán Thật Tướng phương tiện giả”: Quán phương tiện chẳng lìa Thật Tướng. “Ư Đệ Nhất Nghĩa Đế” tức là giải thích Thật Tướng chính là Trung Đạo Đệ Nhất Nghĩa Đế. “Bất trầm” (Chẳng chìm): Chẳng giống như Nhị Thừa chìm đắm trong Không. “Bất xuất”: Chẳng giống phàm phu xuất Hữu (phàm phu do chấp Hữu, cần phải vượt thoát ra Hữu mới thấy được Không). “Bất chuyển”: Chẳng bị Không và Hữu lay chuyển. “Bất điên đảo”: Chẳng dấy lên tâm chấp trước điên đảo. Đây chính là giải thích: “Chẳng phải là ngoài Thật Trí mà riêng có phương tiện”. Vì thế nói là Thật Trí phương tiện.

(Kinh) Biến học phương tiện giả, phi chứng, phi bất chứng, nhi nhất thiết học.

(經)遍學方便者，非證非不證，而一切學。

(Kinh: Phương tiện học trọn khắp: Chẳng phải chứng, chẳng phải không chứng, mà học hết thảy).

Đây là giải thích Biến Học Phương Tiện Trí (trí phương tiện học trọn khắp). “Phi chứng, phi bất chứng” (chẳng phải chứng, chẳng phải không chứng) tức là “chẳng chứng mà chứng”. Sơ Địa xứng tánh khởi tu, tu chính là chẳng tu. Xứng tánh mà chứng, chứng cũng là vô chứng. Tức chính là nói: “Tu chứng tức chẳng không, nhiễm ô thì chẳng được”. “Nhất thiết học” (học hết thảy) tức là học trọn khắp Đại Thừa lẫn Tiểu Thừa.

(Kinh) Hồi hướng phương tiện giả, phi trụ quả, phi bất trụ quả, nhi hướng Tát Bà Nhã cố.

(經)回向方便者，非住果，非不住果，而向薩婆若故。

(Kinh: Hồi hướng phương tiện là chẳng trụ vào quả, chẳng phải là không trụ vào quả, mà hướng tới Tát Bà Nhã).

Đây là giải thích Hồi Hướng Phương Tiện. “Phi trụ quả” (chẳng trụ vào quả): Chẳng trụ trong phước báo trời người, hoặc quả Thanh Văn, Duyên Giác. “Phi bất trụ quả” (chẳng phải là không trụ vào quả): Chẳng phải là không trụ vào quả Sơ Địa. Lưu nhập vào đó, hướng đến biển Tát Bà Nhã.

(Kinh) Tự tại phương tiện giả, ư phi đạo nhi hành Phật đạo, tứ ma sở bất động.

(經)自在方便者，於非道而行佛道，四魔所不動。

(Kinh: Tự tại phương tiện, ở trong chẳng phải đạo mà hành Phật đạo, chẳng bị tứ ma lay động).

Đây là giải thích Tự Tại Phương Tiện Trí. “Ư phi đạo nhi hành Phật đạo” (ở trong “chẳng phải đạo” mà hành Phật đạo), tức là hành phi đạo mà thành tựu Phật đạo. Thường ở trong chỗ trần lao tụ tập mà rộng hành Phật sự. “Tứ ma”:

- Một, Dục Ma: Do ái dục chưa đoạn, còn gọi là Phiền Não Ma.

- Hai, Thân Ma: Do thọ thân Ngũ Ấm, ái dục làm nhân, yêu mến tánh mạng là quả. Còn gọi là Ngũ Ấm Ma, tức cái thân Ngũ Ấm.

- Ba, Tử Ma: Vì vô thường sanh diệt.

- Bốn, Thiên Ma: Vì não loạn sự tấn tu.

“Sơ Địa Bồ Tát, tứ ma sở bất động” (Sơ Địa Bồ Tát chẳng bị lay động bởi bốn loại ma): Đắc Vô Sanh Nhẫn, đoạn vô minh hoặc, chẳng bị Phiền Não Ma lay động. Đắc Pháp Tánh Thân, chẳng còn thọ thân (chẳng thọ thân nghiệp báo), [do vậy] chẳng bị Ngũ Ấm Ma lay động. Do đắc đạo pháp lực, nương vào chuyện chẳng có thân như vừa nói trên đây, cho nên chẳng chết, tức là chẳng bị Tử Ma lay động. Được lìa nội ma (tức ba thứ ma trước đó), sẽ tự chẳng bị Thiên Ma lay động. Vì thế, có thể tự tại vô ngại.

(Kinh) Nhất thừa phương tiện giả, ư bất nhị tướng, thông đạt chúng sanh nhất thiết hạnh cố.

(經)一乘方便者，於不二相，通達眾生一切行故。

(Kinh: Nhất thừa phương tiện là đối với tướng bất nhị, bèn thông đạt hết thảy các hạnh của chúng sanh).

Đây là giải thích trí phương tiện Nhất Thừa. Nhất Thừa tức là tối thượng Nhất Thừa. “Bất nhị tướng” (tướng chẳng hai): Chỉ là bình đẳng nhất tướng, Chân và Tục bất nhị. Nương vào pháp môn Bất Nhị này, thông đạt hết thảy các hạnh của chúng sanh.

(Kinh) Biến hóa phương tiện giả, dĩ nguyện lực tự tại, sanh nhất thiết tịnh Phật quốc độ.

(經)變化方便者，以願力自在，生一切淨佛國土。

(Kinh: Biến hóa phương tiện là dùng nguyện lực tự tại để sanh trong hết thảy các cõi Phật thanh tịnh).

Đây là giải thích trí phương tiện Biến Hóa. “Biến hóa” tức là thân nghiệp biến hiện thần thông, đủ các thứ biến hóa, do nương vào nguyện lực, tự tại biến hiện, sanh trong hết thảy các cõi Phật thanh tịnh, giáo hóa hết thảy chúng sanh. Đây chính là ba thứ Ý Sanh Thân của Bồ Tát:

- Một, tam-muội lạc chánh thọ ý sanh thân: Do sức tam-muội, đắc tự tại lạc, vào trọn khắp các cõi tùy ý vô ngại.

- Hai, giác pháp tự tánh tánh ý sanh thân: Giác ngộ trọn vẹn các pháp tự tánh như huyễn, vốn chẳng có thật tánh. Vì thế, có thể nhập trọn khắp.

- Ba, chủng loại câu sanh vô hành tác ý sanh thân: Các chủng loại chúng sanh hiển hiện như gương hiện bóng, nhưng vô không có hành động.

(Kinh) Như thị thiện nam tử! Thị sơ giác trí, ư hữu vô tướng nhi bất nhị, thị Thật Trí chiếu.

(經)如是。善男子！是初覺智，於有無相而不二，是實智照。

(Kinh: Như thế đó thiện nam tử! Đấy là trí sơ giác, đối với tướng Hữu và Vô đều là chẳng hai, đó là Thật Trí chiếu soi).

“Như thị” là từ ngữ nhằm chỉ các pháp vừa được nói trong phần kinh văn trước đó. “Thị sơ giác trí giả” (đó là trí sơ giác) tức là Lý Quán. Lý chỉ là một, cho nên đối với tướng Hữu và Vô bèn chẳng hai. Hữu tướng là Tục, vô tướng là Chân; Chân và Tục bình đẳng chẳng hai. Đấy chính là Thật Trí chiếu Lý vậy.

(Kinh) Xảo dụng, bất chứng, bất trầm, bất xuất, bất đáo, thị phương tiện quán.

(經)巧用，不證，不沉，不出，不到，是方便觀。

(Kinh: Khéo dùng, chẳng chứng, chẳng chìm, chẳng ra, chẳng đến; đó là phương tiện quán).

“Xảo dụng”: Phương tiện quyền xảo, nhiều lượt dấy lên tác dụng to lớn; đó là Sự Quán. “Bất chứng”: Chẳng chấp vào tướng chứng. “Bất trầm”: Không chìm đắm trong Niết Bàn. “Bất xuất”: Chẳng ra khỏi sanh tử. “Bất đáo”, ngờ rằng chữ Đáo ở đây phải là Đảo (điên đảo), do kinh văn trong phần trước nói “bất trầm, bất xuất, bất chuyển, bất điên đảo”, phần này chính là Phương Tiện Trí chiếu Sự vậy.

(Kinh) Thí như thủy chi dữ ba, bất nhất, bất dị, nãi chí nhất thiết hạnh Ba La Mật, Thiền Định, đà-la-ni, bất nhất, bất nhị cố, nhi nhất nhất hạnh thành tựu.

(經)譬如水之與波，不一不異。乃至一切行波羅密、禪定、陀羅尼，不一不二故，而一一行成就。

(Kinh: Ví như nước và sóng, chẳng một, chẳng khác, cho đến hết thảy hạnh Ba La Mật, Thiền Định, đà-la-ni, do chẳng một, chẳng khác, mà mỗi mỗi hạnh đều thành tựu).

Đây là sánh ví “hai trí (Phương Tiện Trí và Thật Tướng Trí) chẳng hai”, ví như nước và sóng. Chẳng thể nói chúng là một, vì động và bất động khác nhau. Chẳng thể nói là hai, vì đôi bên đều cùng có tánh ướt. Dùng nước sánh ví Thật Tướng Trí, dùng sóng sánh ví Phương Tiện Trí. “Nãi chí nhất thiết hạnh Ba La Mật” (Cho đến hết thảy các hạnh Ba La Mật): Tức là hạnh tu lưỡng lợi (tự lợi và lợi tha) thì là Sự hạnh, thuộc về Phương Tiện Trí. “Thiền Định, Đà-la-ni”: Đà-la-ni trong tiếng Phạn được phương này dịch là Tổng Trì, [hàm nghĩa] “gồm thâu hết thảy các pháp, nắm giữ vô lượng nghĩa”. Đó chính là Lý Quán, là Thật Tướng Trí. “Bất nhất, bất nhị cố” (do chẳng một, chẳng hai): Đây là kết hợp pháp với thí dụ, cũng chẳng thể nói là một vì Sự hạnh có tướng, còn Lý tánh thì vô tướng. Cũng chẳng thể nói là hai, vì cái Thể của Sự hạnh chính là cái Thể của Lý tánh.

“Nhi nhất nhất hạnh thành tựu” (mà mỗi mỗi hạnh đều thành tựu): Lại nói rõ “mỗi mỗi hạnh thảy đều là đồng thể”. Như sóng và nước, thành tựu ý nghĩa “bất nhất, bất nhị”. Chẳng giống như kẻ khác nói “ngoài trí Thật Tướng, riêng có trí Phương Tiện”. Nói tới Thật thì chính là Thật nơi phương tiện, nói “phương tiện” thì chính là phương tiện trong Thật, há có một hay khác để có thể nói ư?

(Kinh) Dĩ tứ A-tăng-kỳ kiếp hành hạnh cố, nhập thử công đức tạng môn, vô tam giới nghiệp tập sanh cố, tất cố bất tạo tân. Dĩ nguyện lực cố, biến hóa sanh nhất thiết Tịnh Độ.

(經)以四阿僧祇劫，行行故，入此功德藏門。無三界業習生故，畢故不造新。以願力故，變化生一切淨土。

(Kinh: Do bốn A-tăng-kỳ kiếp hành hạnh, vào trong công đức tạng môn ấy, do chẳng có nghiệp tập sanh trong tam giới, rốt cuộc chẳng tạo [nghiệp tập] mới. Do nguyện lực mà biến hóa sanh vào hết thảy các Tịnh Độ).

Đây là nói đến chuyện hạnh tăng tấn để nhập địa vị. Do đã trải qua ba món Nhẫn trước đó, cho nên nói là “bốn A-tăng-kỳ kiếp”. Do hành hạnh ấy đã lâu, nhập công đức tạng môn này, đấy chính là hạnh thuộc Phương Tiện Trí. “Vô tam giới nghiệp tập sanh cố, tất cố bất tạo tân” (Do chẳng có nghiệp tập sanh trong tam giới, rốt cuộc chẳng tạo [nghiệp tập] mới): Do chẳng có túc nghiệp trần tập trong tam giới, nghiệp tập đã không có, chỉ giải quyết xong quả báo do nghiệp cũ cảm vời, chẳng tạo cái nhân là nghiệp mới, [cho nên] chẳng còn thọ thân quả báo trong tam giới nữa.

“Dĩ nguyện lực cố, biến hóa sanh nhất thiết Tịnh Độ” (Do nguyện lực, biến hóa sanh trong hết thảy các Tịnh Độ): Đây là giải trừ nghi hoặc. Nếu có kẻ hỏi rằng: “Đã chẳng thọ quả báo trong tam giới, cớ sao Bồ Tát thường chẳng lìa thế gian?” Đáp rằng: Do nương theo nguyện lực mà đến độ chúng sanh, chẳng phải do nghiệp trói buộc mà thọ sanh, mà là biến hóa sanh vào hết thảy các Tịnh Độ của chư Phật.

(Kinh) Thường tu xả quán cố, đăng Cưu Ma La Già vị. Dĩ tứ đại bảo tạng thường thọ dữ nhân.

(經)常修捨觀故，登鳩摩羅伽位。以四大寶藏，常授與人。

(Kinh: Do thường tu xả quán, dự vào địa vị Cưu La Già, thường dùng bốn tạng báu lớn trao cho người khác).

“Thường tu xả quán”: Tức là thường tu Thí Độ, lìa bỏ phiền não keo tham, đạt được Thí Độ viên mãn. “Đăng Cưu Ma La Già vị”: Phương này dịch [Cưu Ma La Già (Kumāraka)] là Đồng Tử Địa, do sanh trong nhà Phật, là con chân thật của Phật, còn gọi là Ly Dục Địa. “Dĩ tứ đại bảo tạng, thường thọ dữ nhân” (Thường dùng bốn tạng báu lớn để trao cho người khác): Dùng Tam Tạng Kinh Luật Luận, và Tạp Tạng[7] thường trao cho người khác, khiến cho họ tu tập. Lại dùng [tứ bảo tạng là] nhân thiên thiện căn tạng, Thanh Văn tạng, Duyên Giác tạng, và Đại Thừa Bồ Tát tạng để thường giáo hóa chúng sanh. Hoặc có thể hiểu Tứ Nhiếp là “tứ đại bảo tạng”.

(Kinh) Phục thứ, Đức Huệ Bồ Tát dĩ tứ vô lượng tâm, diệt tam hữu sân đẳng phiền não, trụ Trung Nhẫn trung, hành nhất thiết công đức cố.

(經)復次，德慧菩薩，以四無量心，滅三有瞋等煩惱，住中忍中，行一切功德故。

(Kinh: Lại nữa, Đức Huệ Bồ Tát dùng tứ vô lượng tâm, diệt các phiền não như sân v.v… trong ba cõi, trụ trong Trung Nhẫn, vì hành hết thảy công đức).

Đây là nói đến trung phẩm Tín Nhẫn. Nhị Địa Bồ Tát trì giới thanh tịnh, trụ trong Tam Đức, quán huệ càng thêm sáng, cho nên gọi là Đức Huệ. Trong phần trước, [Nhị Địa] được gọi là Ly Đạt, do đã lìa cấu nhơ phá giới, thông đạt Tam Quán, có ý nghĩa tương đồng. “Dĩ tứ vô lượng tâm, diệt tam hữu sân đẳng phiền não” (dùng tứ vô lượng tâm, diệt các phiền não như sân v.v… trong tam giới): Đấy là tu hành trừ chướng. Tu “từ, bi, hỷ, xả”, tứ vô lượng tâm, trừ diệt các phiền não như sân v.v… “Tam hữu” chính là tam giới, gồm Dục Hữu, Sắc Hữu, và Vô Sắc Hữu. Do nhân quả chẳng mất, nên nói là Hữu. Theo tông Tát Bà Đa (Sarvāsti-vāda, Nhất Thiết Hữu Bộ), sân chỉ có trong Dục Giới, chứ các cõi trên đó (Sắc Giới và Vô Sắc Giới) [thì Sân] chẳng hiện hành. Nói theo Thành Thật Tông (Tattvasiddhi) thì sân chung khắp ba cõi. “Trụ Trung Nhẫn trung, hành nhất thiết công đức” (Trụ trong Trung Nhẫn, hành hết thảy các công đức): Do trụ trong trung phẩm Tín Nhẫn mà tu hành hết thảy công đức Bát Nhã.

(Kinh) Dĩ ngũ A-tăng-kỳ kiếp, hành đại từ quán, tâm tâm thường hiện tại tiền, nhập vô tướng Xà Đà Ba La vị, hóa nhất thiết chúng sanh.

(經)以五阿僧祇劫，行大慈觀，心心常現在前。入無相闍陀波羅位，化一切眾生。

(Kinh: Dùng năm A-tăng-kỳ kiếp để hành đại từ quán, tâm luôn thường hiện tiền, nhập địa vị Xà Đà Ba La vô tướng, hóa độ hết thảy chúng sanh).

Đây là nói về hạnh tăng tấn để nhập địa vị. Trước đó đã trải qua bốn A-tăng-kỳ kiếp, còn ở đây là dùng năm A-tăng-kỳ kiếp để thường hành đại từ quán. Dùng lòng từ để đối trị sân, cho nên diệt được sân phiền não. “Tâm tâm thường hiện tại tiền” tức là trong mỗi niệm, từ tâm thường liên tục vô gián, cho nên nói là “thường hiện”. “Nhập vô tướng Xà Đà Ba La vị”: Phương này dịch [Xà Đà Ba La] là Độ Hắc Ám, do có thể vượt thoát sự tối tăm do phá giới. [Địa vị này] còn gọi là Vô Úy Địa. Do tu trì Thi La (giới luật) viên mãn, bèn đạt được Vô Sở Úy (chẳng sợ hãi). Dùng giới pháp để giáo hóa hết thảy chúng sanh.

(Kinh) Phục thứ, minh huệ đạo nhân, thường dĩ Vô Tướng Nhẫn trung hành Tam Minh Quán, tri tam thế pháp, vô lai, vô khứ, vô trụ xứ, tâm tâm tịch diệt, tận tam giới si phiền não, đắc Tam Minh nhất thiết công đức quán cố.

(經)復次，明慧道人，常以無相忍中行三明觀，知三世法，無來、無去、無住處。心心寂滅，盡三界癡煩惱。得三明一切功德觀故。

(Kinh: Lại nữa, minh huệ đạo nhân thường trong Vô Tướng Nhẫn hành Tam Minh Quán, biết các pháp trong ba đời chẳng đến, chẳng đi, chẳng có trụ xứ, tâm tâm luôn tịch diệt, hết sạch si phiền não trong tam giới, do đạt được hết thảy công đức quán thuộc Tam Minh).

Đây là nói về thượng phẩm Tín Nhẫn. Tam Địa Bồ Tát có quang minh đại trí huệ, cho nên gọi là “minh huệ đạo nhân”. “Thường dĩ Vô Tướng Nhẫn trung hành Tam Minh Quán” (thường ở trong Vô Tướng Nhẫn hành Tam Minh Quán): Trí duyên theo vô tướng, gọi là Vô Tướng Nhẫn. Ở trong Nhẫn ấy, tu hành ba thứ Minh Quán, tức Túc Mạng Minh, Thiên Nhãn Minh, và Lậu Tận Minh, đạt được trí tam thế, biết các pháp trong ba đời đều là vô sanh. “Vô lai” (chẳng đến): Vị lai chưa đến. “Vô khứ” (chẳng đi): Quá khứ chưa rời khỏi. “Vô trụ xứ”: Hiện tại chẳng trụ. Quán ba đời đều chẳng thể được, tâm niệm nào cũng bất động, quy vào tịch diệt, có thể hết sạch si phiền não trong tam giới. Do đức quán trí của hết thảy công đức thuộc Tam Minh, cho nên có thể khiến cho si hết sạch.

(Kinh) Thường dĩ lục A-tăng-kỳ kiếp, tập vô lượng Minh Ba La Mật cố, nhập Già La Đà vị, vô tướng hạnh, thọ trì nhất thiết pháp.

(經)常以六阿僧祇劫，集無量明波羅密故，入伽羅陀位，無相行，受持一切法。

(Kinh: Do thường dùng sáu A-tăng-kỳ kiếp, tu tập vô lượng Minh Ba La Mật, tiến nhập địa vị Già La Đà, vô tướng hạnh thọ trì hết thảy các pháp).

Đây là nói đến hạnh tăng tấn, tiến nhập địa vị. Trước đó, đã trải qua năm A-tăng-kỳ kiếp, ở đây thì thường dùng sáu A-tăng-kỳ kiếp, tu tập vô lượng Minh Ba La Mật. Đấy là do tu hành Tam Minh Quán, bèn gom tụ vô lượng trí Bát Nhã từ các món Minh. “Nhập Già La Đà vị” (tiến nhập địa vị Già La Đà): Phương này dịch [Già La Đà] là Độ Biên (vượt ngoài ngằn mé). “Vô tướng hạnh” chính là hạnh thuộc Vô Tướng Nhẫn, thọ trì hết thảy các pháp.

(Kinh) Phục thứ, Nhĩ Diễm Thánh giác đạt Bồ Tát, tu hành Thuận Pháp Nhẫn, nghịch ngũ kiến lưu, tập vô lượng công đức, trụ Tu Đà Hoàn Hằng. Thường dĩ Thiên Nhãn, Thiên Nhĩ, Túc Mạng, Tha Tâm, Thân Thông, ư niệm niệm trung, diệt tam giới nhất thiết kiến.

(經)復次，爾燄聖、覺達菩薩，修行順法忍，逆五見流，集無量功德，住須陀洹恆。常以天眼、天耳、宿命、他心、身通，於念念中，滅三界一切見。

(Kinh: Lại này, bậc Bồ Tát Nhĩ Diễm Thánh giác ngộ thông đạt, tu hành Thuận Pháp Nhẫn, ngược giòng ngũ kiến, tu tập vô lượng công đức, trụ trong Tu Đà Hoàn Hằng, thường dùng Thiên Nhãn, Thiên Nhĩ, Túc Mạng, Tha Tâm, và Thân Thông, trong mỗi niệm diệt hết thảy các kiến trong tam giới).

Đây là nói về hạ phẩm Thuận Nhẫn, tức Tứ Địa Bồ Tát. Nhĩ Diễm Thánh được phương này dịch là Trí Mẫu. “Giác đạt Bồ Tát” tức Diễm Huệ Địa Bồ Tát. “Tu hành Thuận Pháp Nhẫn”: Tu hành các hạnh tùy thuận, hướng đến Vô Sanh Pháp Nhẫn.

“Nghịch ngũ kiến lưu” (ngược giòng ngũ kiến): Tứ Địa Bồ Tát có thể diệt tập khí thuộc ngũ kiến phiền não, đối trị năm món kiến của Tiểu Thừa:

- Một, sanh diệt kiến, do Đại Thừa vô sanh.

- Hai, Tứ Niệm Xứ kiến, do Đại Thừa rời lìa bốn món điên đảo như bất tịnh v.v…

- Ba, thiện ác kiến, do Đại Thừa nhập vô phân biệt.

- Bốn, chúng sanh kiến, do Đại Thừa chẳng thấy tướng chúng sanh.

- Năm, chánh pháp kiến, do Đại Thừa biết rõ chẳng có chút pháp nào để có thể đạt được, cho đến viên mãn Bồ Đề, trở về “không có gì để đạt được”.

Ngược giòng ngũ kiến của Tiểu Thừa, tiến nhập giòng pháp trong biển Tát Bà Nhã, có thể nhóm họp vô lượng công đức. “Trụ địa vị Tu Đà Hoàn” có thể giải thích theo hai nghĩa:

- Một, trong địa vị Tu Đạo, Nhị Địa và Tam Địa tu hữu lậu đạo, chán nhàm, chế phục phiền não. Tứ Địa tu vô lậu đạo, có thể đoạn phiền não. Do mới tu đạo vô lậu, cho nên gọi là Tu Đà Hoàn (Srota-āpanna).

- Hai, từ Tam Địa trở xuống, tu đạo hữu lậu. Sơ Địa hành Thí (tu bố thí), Nhị Địa trì giới, Tam Địa tu Bát Thiền trong tam giới. Từ Tứ Địa trở lên, tu vô lậu đạo, đoạn tam giới Hoặc, ngược giòng sanh tử, tiến nhập giòng pháp tánh, gọi là Tu Đà Hoàn, giống như Sơ Quả của Tiểu Thừa, [nhưng đó chỉ là] đặt tên tương tự, mượn Tiểu để nói Đại vậy. Từ “thường dĩ Thiên Nhãn” (thường dùng Thiên Nhãn) trở đi, do Tam Địa Bồ Tát thuộc địa vị hữu lậu, tu đạt được Ngũ Thông. Tứ Địa Bồ Tát thuộc địa vị vô lậu, tu đạt được Ngũ Thông, đạt được phần nào Lậu Tận Thông, có thể trong mỗi niệm, diệt hết thảy các kiến phiền não thuộc tam giới.

(Kinh) Diệc dĩ thất A-tăng-kỳ kiếp, hành ngũ thần thông, Hằng hà sa Ba La Mật, thường bất ly tâm.

(經)亦以七阿僧祇劫，行五神通。恆河沙波羅密，常不離心。

(Kinh: Cũng dùng bảy A-tăng-kỳ kiếp để hành năm món thần thông. Các Ba La Mật nhiều như cát sông Hằng thường chẳng lìa tâm).

Đây là nói về hạnh tăng tấn, chẳng kết lại về chuyện tiến nhập địa vị là do kinh văn tỉnh lược. Trước đó đã trải qua sáu A-tăng-kỳ kiếp, ở đây cũng dùng bảy A-tăng-kỳ kiếp để tu hành năm món thần thông, và các môn Ba La Mật nhiều như cát sông Hằng thường chẳng lìa tâm, tu hành Bát Nhã trong mỗi niệm.

(Kinh) Phục thứ, thắng đạt Bồ Tát, ư Thuận Đạo Nhẫn, dĩ tứ vô úy, quán na-do-tha đế, nội đạo luận, ngoại đạo luận, dược phương, công xảo, chú thuật cố, ngã thị Nhất Thiết Trí nhân.

(經)復次，勝達菩薩，於順道忍。以四無畏，觀那由他諦，內道論，外道論，藥方、工巧、咒術故，我是一切智人。

(Kinh: Lại nữa, bậc thắng đạt Bồ Tát trong Thuận Đạo Nhẫn, do dùng bốn món vô úy, quán na-do-tha đế, nội đạo luận, ngoại đạo luận, dược phương, nghề khéo, chú thuật, ta là bậc Nhất Thiết Trí).

Đây là nói tới bậc trung phẩm Thuận Nhẫn. Ngũ Địa Bồ Tát, “thắng đạt” là dùng trí huệ thù thắng để quán chiếu Tam Đế, tự được thông đạt. Kinh văn trong phần trước gọi địa vị này là Thắng Huệ, các kinh khác cũng gọi địa vị này là Nan Thắng. [Bậc Bồ Tát thuộc địa vị này] trụ trong Thuận Đạo Nhẫn, tu quán nhẫn tùy thuận Trung Đạo. Trước hết, nêu ra danh xưng chung của môn quán. “Dĩ tứ vô úy” (dùng tứ vô úy): Muốn độ hết thảy chúng sanh, cần phải trọn đủ bốn món vô úy quán. Từ “quán na-do-tha đế” trở đi, trước hết nêu rõ Nhất Thiết Trí vô úy. “Na-do-tha đế” nghĩa là “ngàn vạn ức đế”. Do pháp thế gian và xuất thế gian có vô lượng hành tướng, hễ chẳng biết một pháp nào, sẽ bị trói buộc bởi pháp đó. Vì thế, phải nên quán trọn khắp. “Nội đạo luận” tức là mười hai phần giáo do Như Lai đã nói; Hiển, Mật, Đốn, Tiệm, đều phải nên liễu giải.

“Ngoại đạo luận” tức bốn kinh Vi Đà (Vedas), dịch nghĩa là Trí Thư (sách trí huệ). Sách ấy chia thành bốn phần:

- Một là A Do, tức là kinh điển thuộc loại vệ sinh, dưỡng thân.

- Hai là Thù Dạ, tức là cúng tế, cầu đảo v.v…

- Ba là Sa Ma, tức là lễ nghi, bói toán, quân trận, binh pháp v.v…

- Bốn là A Đạt Ma, tức là kỹ năng, toán số, cấm chú, y phương v.v…

“Dược phương” tức y phương (toa thuốc, thang thuốc). “Công xảo” tức kỹ năng. “Chú thuật” tức cấm chú. Đây là nêu đại lược ba hạng mục trong ngoại luận, chẳng phải là chỉ biết ba hạng mục ấy, mà là thông hiểu rộng rãi kinh điển Tứ Vi Đà. “Ngã thị Nhất Thiết Trí nhân” (ta là bậc Nhất Thiết Trí): Do thông suốt nội ngoại điển tịch, biết người, biết ta, có thể thuyết phục các ngoại đạo. Vì thế, gọi là “Nhất Thiết Trí nhân”.

(Kinh) Diệt tam giới nghi đẳng phiền não cố, ngã tướng dĩ tận.

(經)滅三界疑等煩惱故，我相已盡。

(Kinh: Do diệt các phiền não thuộc tam giới như nghi v.v… ngã tướng đã tận).

Đây là nói về Lậu Tận Vô Úy. Nghi là căn bản phiền não, thuộc về phiền não trong tâm, nhưng nói là “tam giới” vì nó sanh từ tam giới, chẳng lìa tam giới. “Đẳng” là nói các phiền não khác. Theo Gia Tường Sớ, một là Thân Kiến, tức chấp thân là ngã, do yêu mến, gìn giữ cái thân. Hai là Giới Thủ, tức chẳng phải là nhân mà ngỡ là nhân. Như ngoại đạo sùng bái lửa, thờ nước, giữ giới của trâu, giới của gà v.v… Đó chẳng phải là chánh nhân tu hành, nhưng họ cứ chấp đó là cái nhân! “Ngã tướng dĩ tận” (ngã tướng đã tận): Chẳng có ngã mạn.

(Kinh) Tri địa địa hữu sở xuất, cố danh xuất đạo. Hữu sở bất xuất, cố danh chướng đạo.

(經)知地地有所出，故名出道。有所不出，故名障道。

(Kinh: Biết mỗi địa đều có chỗ để thoát ra, cho nên gọi là “xuất đạo”, và có chỗ chẳng xuất, do vậy gọi là “chướng đạo”).

Hai câu trong phần trước nói về sự vô úy do đã hết sạch khổ đạo. Hai câu sau nói về chướng đạo vô úy (không sợ hãi đối với chướng đạo). Biết trong mỗi địa, đều có hai thứ đạo: Một là xuất ly đạo, hai là chướng ngại đạo. Nếu dựa theo lẽ Chân để tu chứng thì sẽ thoát ra, cho nên gọi là “xuất ly đạo”. Nếu chấp tướng mà tu tập thì sẽ có những điều chẳng thể thoát lìa, do vậy gọi là “chướng ngại đạo”.

(Kinh) Nghịch tam giới nghi, tu tập vô lượng công đức cố, tức nhập Tư Đà Hàm vị.

(經)逆三界疑，修集無量功德故，即入斯陀含位。

(Kinh: Do trái nghịch với nghi trong tam giới, do tu tập vô lượng công đức, liền nhập địa vị Tư Đà Hàm).

Đây là nói đến chuyện trừ chướng, tiến nhập địa vị. Trái nghịch phiền não nghi trong tam giới, tu tập vô lượng công đức, liền nhập quả Tư Đà Hàm. Phương này dịch [Tư Đà Hàm] là Nhất Vãng Lai, cũng là mượn Tiểu để nói Đại vậy.

(Kinh) Phục tập hành bát A-tăng-kỳ kiếp trung, hành chư đà-la-ni môn, cố thường hành Vô Úy Quán, bất khứ tâm.

(經)復集行八阿僧祇劫中，行諸陀羅尼門，故常行無畏觀，不去心。

(Kinh: Lại tu tập, hành trì trong tám A-tăng-kỳ kiếp, hành các môn đà-la-ni. Do vậy, thường hành Vô Úy Quán, chẳng lìa khỏi tâm).

Đây là nói về hạnh tăng tấn. “Phục tập hành” (lại tu tập, hành trì): Tăng tấn tu hành suốt tám A-tăng-kỳ kiếp, hành tổng trì môn. Vì thế, thường tu Vô Úy Quán, niệm nào cũng chẳng rời khỏi tâm.

(Kinh) Phục thứ, thường hiện chân thật, trụ Thuận Nhẫn trung, tác Trung Đạo Quán, tận tam giới tập nhân, tập nghiệp, nhất thiết phiền não cố, quán phi hữu, phi vô, nhất tướng, vô tướng, nhi vô nhị, chứng A Na Hàm vị.

(經)復次，常現真實，住順忍中，作中道觀。盡三界集因集業，一切煩惱故，觀非有非無，一相無相而無二。證阿那含位。

(Kinh: Lại nữa, thường hiện chân thật, trụ trong Thuận Nhẫn, tu Trung Đạo Quán, do đã hết sạch các tập nhân, tập nghiệp, và hết thảy phiền não trong tam giới, quán chẳng phải có, chẳng phải không, một tướng, vô tướng, nhưng bất nhị, chứng địa vị A Na Hàm).

Đây là nói đến thượng phẩm của Thuận Nhẫn. Lục Địa Bồ Tát thường hiện lý Chân Như Thật Tướng; đấy chính Hiện Tiền Địa. Trụ thượng phẩm Thuận Nhẫn, tu tập Trung Đạo quán, vô tướng tư duy đều hiện tiền. Vì thế nói là Hiện Tiền Địa. “Tận tam giới tập nhân, tập nghiệp, nhất thiết phiền não cố” (Do hết sạch tập nhân, tập nghiệp, và hết thảy các phiền não trong tam giới): Luân hồi trong tam giới do tập nhân phiền não và tập nghiệp thiện ác. Hết thảy phiền não và nghiệp có thô hay tế, đang hiện hành hay là chủng tử sai biệt. Bồ Tát ở nơi đây có thể trừ hết sạch Sở Tri Chướng, trừ một phần Câu Sanh, do chấp có các tướng “nhiễm, tịnh, thô”, cho nên tạo thành hiện hành chướng.

“Phi hữu” (chẳng phải có): Các pháp vốn là Không. “Phi vô” (chẳng phải không): Do chẳng hoại huyễn tướng. “Nhất tướng”: Do Hữu lẫn Vô đều là một Thật Tướng. “Vô tướng”: Thật Tướng chẳng có tướng, chẳng phải là không có tướng. “Nhi vô nhị” (mà chẳng hai): Tức là Hữu và Vô hai đằng đều không có, chẳng chấp vào hai bên, hoàn toàn quy vào Trung Đạo. “Chứng A Na Hàm vị” (chứng địa vị A Na Hàm): [A Na Hàm (Anāgāmin)] được dịch nghĩa là Bất Hoàn (不還, chẳng trở lại), do chẳng còn trở vào thọ sanh trong Dục Giới. Đây là cũng mượn Tiểu để nói Đại. Tam Tạng pháp sư nói: “Lục Địa Bồ Tát có tứ bất hoàn, một là chẳng trở lại cái tâm Nhị Thừa, hai là chẳng trở lại ma sự. ‘Ma sự’ chính là sáu trần. Ba là chẳng trở lại pháp ái. Bốn là chẳng trở lại vị thiền[8]”.

(Kinh) Phục tác cửu A-tăng-kỳ kiếp, tập chiếu minh Trung Đạo cố, nhạo lực sanh nhất thiết Phật quốc độ.

(經)復作九阿僧祇劫，集照明中道故。樂力生一切佛國土。

(Kinh: Lại do trong chín A-tăng-kỳ kiếp, tu tập chiếu minh Trung Đạo, do sức ưa thích mà sanh trong hết thảy các cõi Phật).

Đây là nói về hạnh tăng tấn. “Phục tác Trung Đạo quán, kinh cửu A-tăng-kỳ kiếp, tập chiếu minh Trung Đạo cố” (lại tu Trung Đạo Quán trải qua chín A-tăng-kỳ kiếp, tu tập chiếu minh Trung Đạo): Hết sạch tập nhân, tập nghiệp, dùng quán trí soi sáng, không gì chẳng phải là Trung Đạo. Tập nhân và tập nghiệp đã tận, tự nhiên chẳng thọ quả báo. Chữ Nhạo (樂) trong Nhạo Lực đọc theo Khứ Thanh, [nhạo lực] tức là nguyện lực. Tùy theo ý muốn ưa thích mà thọ sanh trong hết thảy các cõi Phật, giáo hóa chúng sanh.

(Kinh) Phục thứ, huyền đạt Bồ Tát, thập A-tăng-kỳ kiếp trung, tu Vô Sanh Pháp Lạc Nhẫn, diệt tam giới tập nhân nghiệp quả, trụ hậu thân trung, vô lượng công đức giai thành tựu.

(經)復次，玄達菩薩，十阿僧祇劫中，修無生法樂忍，滅三界習因業果，住後身中。無量功德皆成就。

(Kinh: Lại nữa, bậc huyền đạt Bồ Tát trong mười A-tăng-kỳ kiếp, tu Vô Sanh Pháp Lạc Nhẫn, diệt tập nhân nghiệp quả trong tam giới, trụ trong thân tối hậu, vô lượng công đức đều thành tựu).

Đây là nói về hạ phẩm Vô Sanh Nhẫn của Thất Địa Bồ Tát. “Huyền đạt” tức là Viễn Đạt, còn gọi là Viễn Hành Địa. Trải qua mười A-tăng-kỳ kiếp, tu Vô Sanh Nhẫn. Thất Địa mới đắc Vô Sanh, có pháp lạc vui thỏa tâm thần, cho nên gọi là Vô Sanh Pháp Lạc Nhẫn. “Diệt tam giới tập nhân nghiệp quả” (diệt tập nhân và nghiệp quả trong tam giới): Lục Địa trong phần trước diệt nhân, còn Thất Địa ở đây thì diệt quả. Lại nói Lục Địa đoạn chánh sử, có thể hết sạch thô tướng hiện hành chướng. Thất Địa đoạn tập nhân và nghiệp quả, có thể đoạn trừ tế tướng hiện hành chướng. “Trụ hậu thân trung” (trụ trong thân tối hậu): Hai mươi mốt đời, hãy còn sót lại một đời. Trong phần trước đã nói là “chưa độ thân nghiệp báo, hãy còn lại một đời”. Trụ trong thân cuối cùng, công đức chẳng phải chỉ một, vì thế nói là “vô lượng công đức đều thành tựu”. Nếu tận hết cái đời ấy, sẽ chính là lìa Phần Đoạn sanh, bước vào Biến Dịch sanh.

(Kinh) Vô Sanh Trí, Tận Trí, ngũ phần Pháp Thân, giai mãn túc. Trụ Đệ Thập Địa, A La Hán phạm thiên vị, thường hành tam không môn quán, bách thiên vạn tam-muội cụ túc, hoằng hóa pháp tạng.

(經)無生智，盡智，五分法身，皆滿足。住第十地，阿羅漢梵天位。常行三空門觀，百千萬三昧具足，宏化法藏。

(Kinh: Vô Sanh Trí, Tận Trí, năm phần Pháp Thân thảy đều tròn đủ. Trụ Đệ Thập Địa, thuộc địa vị A La Hán, hoặc Phạm Thiên, thường hành ba món Không Môn Quán, trăm ngàn vạn tam-muội đầy đủ, hoằng hóa pháp tạng).

Đây là nói riêng từng công đức. “Vô Sanh Trí”: Địa vị này đắc Vô Sanh Nhẫn Trí do đã nhập Vô Sanh. “Tận Trí”: Đã phá hết Câu Sanh Ngã Chấp, bỏ danh xưng Tạng Thức, cho nên gọi là Tận Trí. “Ngũ phần Pháp Thân”: Vô lậu Giới, Định, Huệ, Giải Thoát, Giải Thoát Tri Kiến thảy đều trọn vẹn. “Trụ Đệ Thập Địa, A La Hán, phạm thiên vị”: Kết lại địa vị. Đệ Thập Địa ở đây chẳng phải là Pháp Vân Địa [trong Thập Địa của Bồ Tát], mà là xét theo mười bốn môn Nhẫn thì môn Nhẫn này đứng hàng thứ mười. Trụ trong [môn Nhẫn] ấy, đắc A La Hán, làm địa vị Phạm Thiên Vương thuộc Sơ Thiền.

La Hán có ba loại:

- Một, do đã cùng cực tam giới, bèn gọi là La Hán, Kiến phiền não trong tam giới đã hết.

- Hai, do kết hoặc đã hết, bèn gọi là La Hán. Thất Địa thấy tam giới Hoặc chẳng phải có, chẳng phải không.

- Ba, đã cùng tột sanh tử, thuộc Phật địa, gọi là La Hán, thấy hết thảy các Hoặc chẳng phải có, chẳng phải không.

Lại nói Phần Đoạn sanh tử đã hết, thì gọi là A La Hán. Đây cũng là mượn Tiểu để nói Đại. “Phạm thiên vị” chính là Sơ Thiền thiên vương. Trong phần trước, đã có nói Viễn Đạt vô sanh làm vua cõi Sơ Thiền, thường giáo hóa chúng sanh trong một vạn ức cõi. “Thường hành tam Không Môn Quán” chính là tam giải thoát môn quán, tức Không, Vô Tướng, Vô Nguyện, đấy là vô lậu huệ. “Bách thiên vạn tam-muội cụ túc” (trăm ngàn vạn tam-muội trọn đủ): Trọn đủ vô lượng tam-muội, đấy là Vô Lậu Định. Do vậy, Định và Huệ cùng giúp đỡ, hoằng dương, giáo hóa tạng báu Phật pháp, cho nên nói là “hoằng hóa pháp tạng”.

(Kinh) Phục thứ, Đẳng Giác giả, trụ Vô Sanh Nhẫn trung, quán tâm tâm tịch diệt, nhi vô tướng tướng, vô thân thân, vô tri tri, nhi dụng tâm thừa ư quần phương chi phương, đảm phạ trụ ư vô trụ chi trụ. Tại Hữu thường tu Không, xử Không thường vạn hóa, song chiếu nhất thiết pháp.

(經)復次，等覺者，住無生忍中，觀心心寂滅。而無相相，無身身，無知知。而用心乘於群方之方，憺怕住於無住之住。在有常修空，處空常萬化，雙照一切法。

(Kinh: Lại nữa, Đẳng Giác trụ trong Vô Sanh Nhẫn, quán tâm luôn tịch diệt, vô tướng mà có tướng, không thân mà có thân, không biết mà biết, vận dụng cái tâm biến hiện khắp mọi phương, điềm tĩnh trụ trong chỗ trụ “vô trụ”. Ở trong Hữu thường tu Không, ở trong Không mà biến hóa muôn vàn, cùng chiếu hết thảy các pháp).

Đây là nói đến trung phẩm Vô Sanh Nhẫn. Bát Địa Đẳng Giác Bồ Tát đối với Chân Tục Nhị Đế đều bình đẳng giác chiếu. Vì thế, gọi là Đẳng Giác, còn gọi là Bất Động, chẳng phải là địa vị Đẳng Giác sau khi đã chứng Pháp Vân Địa. “Trụ Vô Sanh Nhẫn trung” (trụ trong Vô Sanh Nhẫn): Địa vị này thật sự đắc Vô Sanh Pháp Nhẫn. Trụ trong môn Nhẫn này, cùng quán Không và Hữu, tịch mà thường dụng, dụng mà thường tịch.

“Tâm tâm tịch diệt” tức là vắng lặng, bất động, niệm nào cũng đều là Vô Sanh. Đấy là nói theo ý nghĩa Tịch. “Nhi vô tướng tướng, vô thân thân, vô tri tri”: Đấy là nói theo nghĩa Dụng. [“Nhi vô tướng tướng” nghĩa là] tuy vô tướng mà có tướng. [“Vô tướng” là] chẳng có tướng công dụng của Thất Địa, nhưng có tướng vô công dụng của Bát Địa. “Vô thân nhi thân, vô tri nhi tri” (không thân mà có thân, không biết mà biết) cũng giống như thế. Nói gộp lại thì sẽ là “tịch mà thường dụng, Chân Không vốn sẵn đủ Diệu Hữu”.

“Dụng tâm thừa ư quần phương chi phương”: [“Dụng tâm”] nghĩa là từ tâm khởi dụng (dấy lên tác dụng), nương theo bổn nguyện lợi lạc chúng sanh. “Thừa ư quần phương chi phương” tức là không cõi nào chẳng hiện thân. “Đảm phạ trụ ư vô trụ chi trụ” (điềm tĩnh trụ trong chỗ trụ “vô trụ”): Dẫu vạn hạnh nườm nượp dấy lên, rốt cuộc chẳng lay động mảy may! Điềm tĩnh tự an, trụ trong chỗ vô trụ. Đấy chính là “dụng mà thường tịch, Diệu Hữu chẳng ngăn ngại Chân Không”.

“Tại Hữu thường tu Không” (ở trong Hữu mà thường tu Không): “Tại Hữu” tức là chẳng xả Lục Độ. “Tu Không” tức là chẳng nhiễm mảy trần. “Xử Không thường vạn hóa” (ở trong Không mà thường biến hóa muôn vàn): Xử Không tức là nhất niệm vắng lặng, “vạn hóa” tức là ứng hiện trọn khắp mười phương. Đấy chính là “dụng mà thường tịch, tịch mà thường dụng, Chân Tục dung thông lẫn nhau” thì mới có thể cùng chiếu hết thảy các pháp.

(Kinh) Cố tri thị xứ phi thị xứ, nãi chí Nhất Thiết Trí, thập lực quán cố, nhi đăng Ma Ha La Già vị, hóa nhất thiết quốc độ chúng sanh.

(經)故知是處非是處，乃至一切智，十力觀故，而豋摩訶羅伽位，化一切國土眾生。

(Kinh: Do vậy, biết “đúng lý, chẳng đúng lý” cho đến Nhất Thiết Trí, do thập lực quán mà đạt lên địa vị Ma Ha La Già, hóa độ chúng sanh trong hết thảy các quốc độ).

Tiếp nối ý trong phần trên, “tại hữu bất hữu, hữu bất ngại không, cư không bất không, không bất ngại hữu” (ở trong Hữu mà chẳng phải là Hữu, Hữu chẳng trở ngại Không. Ở trong Không mà chẳng phải là Không, Không chẳng ngại Hữu). Vì thế, có thể biết mười trí lực:

- “Thị xứ, phi thị xứ” chính là môn thứ nhất “thị xứ phi xứ trí lực” [trong mười trí lực của Như Lai]. Biết nhân duyên quả báo của chúng sanh, hễ tạo thiện nghiệp sẽ đạt được quả báo vui; đó gọi là Thị Xứ (đúng lý). Nếu tạo ác nghiệp, mà mong mỏi lạc báo, thì gọi là Phi Xứ (chẳng đúng lý), tức là nói “vô hữu thị xứ” (chẳng có lẽ ấy)! “Nãi chí Nhất Thiết Trí” (cho đến Nhất Thiết Trí) là nói đến chín thứ trí lực kia.

- Thứ hai là nghiệp trí lực, biết các nghiệp trong ba đời của chúng sanh.

- Thứ ba là định trí lực, biết hết thảy các Thiền tam-muội.

- Thứ tư là căn trí lực, biết các căn của chúng sanh là bậc thượng hay bậc hạ.

- Thứ năm là dục trí lực, biết chúng sanh ưa thích khác nhau.

- Thứ sáu là giới trí lực, biết các thứ giới hạn của chúng sanh.

- Thứ bảy là chí xứ trí lực, biết tướng đạt đến của hết thảy các đạo.

- Thứ tám là túc mạng trí lực, biết chuyện trong trăm ngàn vạn đời.

- Thứ chín là thiên nhãn trí lực, thấy chỗ chúng sanh sẽ hướng đến trong sanh tử.

- Thứ mười là lậu tận trí lực, biết lậu tận, chẳng thọ thân hậu hữu.

Như Lai đạt được mười lực ấy, Bát Địa Bồ Tát cũng có thể chứng vài phần của mười quán lực. Do đó, có thể nhập địa vị Ma Ha La Già (Mahārgha), phương này dịch [Ma Ha La Già là Đại Đắc, do tâm vô sở đắc chính là “đại đắc” (đạt được lớn lao), giáo hóa chúng sanh trong hết thảy các quốc độ.

(Kinh) Thiên A-tăng-kỳ kiếp, hành thập lực pháp, tâm tâm tương ứng, thường nhập Kiến Phật tam-muội.

(經)千阿僧祇劫，行十力法，心心相應，常入見佛三昧。

(Kinh: Trong một ngàn A-tăng-kỳ kiếp, hành pháp Thập Lực, tâm tâm tương ứng, thường nhập Kiến Phật tam-muội).

Đây là nói về hạnh tăng tấn. Trải một ngàn A-tăng-kỳ kiếp, tu hành pháp Thập Lực. “Tâm tâm tương ứng” tức là niệm nào cũng tương ứng với pháp. Bản thể của hết thảy các pháp chính là pháp giới. Tâm và Phật như một, tự và tha chẳng cách biệt. Do vậy, thường nhập Kiến Phật tam-muội.

(Kinh) Phục thứ, huệ quang thần biến giả, trụ thượng thượng Vô Sanh Nhẫn, diệt tâm tâm tướng, Pháp Nhãn kiến nhất thiết pháp, tam nhãn Sắc Không kiến, dĩ đại nguyện lực, thường sanh nhất thiết Tịnh Độ.

(經)復次，慧光神變者，住上上無生忍。滅心心相，法眼見一切法，三眼色空見。以大願力，常生一切淨土。

(Kinh: Lại nữa, huệ quang thần biến là trụ trong thượng thượng Vô Sanh Nhẫn, diệt tâm và tâm tướng, Pháp Nhãn thấy hết thảy các pháp, tam nhãn (nhục nhãn, thiên nhãn, huệ nhãn) thấy Sắc, Không, dùng đại nguyện lực, thường sanh vào hết thảy Tịnh Độ).

Đây là nói về thượng phẩm Vô Sanh Nhẫn, thuộc Đệ Cửu Địa. “Huệ quang thần biến” tức là quang minh thiện huệ sáng ngời, có đại thần biến. “Trụ thượng thượng phẩm Vô Sanh Nhẫn”: Địa vị này từ Bát Địa trở lên, lại là Vô Sanh Nhẫn thượng phẩm, cho nên nói là “thượng thượng”. “Diệt tâm tâm tướng”: Cửu Địa sắp nhập Tịch Diệt Nhẫn, cho nên tâm niệm luôn tịch diệt, lấy vô tướng làm tướng, tâm được tự tại.

“Pháp Nhãn kiến nhất thiết pháp” (Pháp Nhãn thấy hết thảy các pháp): Chỉ rõ Pháp Nhãn quán Tục, có thể duyên theo hết thảy các pháp thuộc Tục Đế. “Tam nhãn Sắc Không kiến” (ba loại mắt thấy Sắc, Không): Nhục nhãn thấy thô sắc, thiên nhãn thấy tế sắc, huệ nhãn thấy lý Không. Do đó, nói là “Sắc Không kiến”. Bậc Tam Hiền trước khi nhập Sơ Địa có đủ ba loại mắt (nhục nhãn, thiên nhãn, và huệ nhãn). Từ Sơ Địa trở lên mới đắc pháp nhãn. Do có đại nguyện lực, thừa nguyện lợi sanh, thường sanh trong Tịnh Độ của hết thảy chư Phật.

(Kinh) Vạn A-tăng-kỳ kiếp, tập vô lượng Phật Quang tam-muội, nhi năng hiện bách vạn Hằng hà sa chư Phật thần lực, trụ Bà Già Phạm vị, diệc thường nhập Phật Hoa tam-muội.

(經)萬阿僧祇劫，集無量佛光三昧。而能現百萬恆河沙諸佛神力，住婆伽梵位，亦常入佛華三昧。

(Kinh: Trong một vạn A-tăng-kỳ kiếp, tu tập vô lượng Phật Quang tam-muội, có thể hiện thần lực của trăm vạn Hằng hà sa chư Phật, trụ trong địa vị Bà Già Phạm, cũng thường nhập Phật Hoa tam-muội).

Đây là nói về hạnh tăng tấn, nhập địa vị. Trải qua một vạn A-tăng-kỳ kiếp, tu tập vô lượng Phật Quang tam-muội, rõ ràng chứng nhập Phật Quang Định, có thể hiện thần lực của trăm vạn Hằng hà sa chư Phật, lợi ích hữu tình. “Trụ Bà Già Phạm vị”: Phương này dịch [Bà Già Phạm (Bhagavān)] là Thế Tôn; do [từ ngữ này] bao hàm nhiều nghĩa nên chẳng dịch. Bà Già Phạm trong tiếng Phạn có sáu ý nghĩa là đoan nghiêm, xí thịnh (lừng lẫy), tự tại, danh xưng (tiếng tăm tốt đẹp), cát tường, và tôn quý. Ở đây, chưa phải là Phật Thế Tôn thật sự, chỉ là đạt đến địa vị Bổ Xứ. [Hàng Bồ Tát này] cũng thường nhập Phật Hoa tam-muội, chính là Thủ Lăng Nghiêm đại định.

(Kinh) Phục thứ, quán Phật Bồ Tát, trụ Tịch Diệt Nhẫn giả, tùng thỉ phát tâm, chí kim kinh bách vạn A-tăng-kỳ kiếp, tu bách vạn A-tăng-kỳ kiếp công đức cố, chứng nhất thiết pháp giải thoát, trụ kim cang đài.

(經)復次，觀佛菩薩，住寂滅忍者。從始發心，至今經百萬阿僧祇劫，修百萬阿僧祇劫功德故，證一切法解脫，住金剛臺。

(Kinh: Lại nữa, quán Phật, Bồ Tát trụ trong Tịch Diệt Nhẫn, từ lúc mới phát tâm cho đến nay, đã trải qua trăm vạn A-tăng-kỳ kiếp. Do tu công đức trong trăm vạn A-tăng-kỳ kiếp, bèn chứng hết thảy các pháp giải thoát, trụ kim cang đài).

Đây là nói về hạ phẩm Tịch Diệt Nhẫn. “Quán Phật” chính là danh xưng của đệ thập Pháp Vân Địa Bồ Tát. “Trụ Tịch Diệt Nhẫn”: Cùng trụ trong một môn Nhẫn với Phật; đây là hạ phẩm Tịch Diệt Nhẫn. “Tùng thỉ phát tâm” (từ thuở mới phát tâm) tức là sơ phát Bồ Đề tâm. “Chí kim, kinh bách vạn A-tăng-kỳ kiếp” (tới nay đã trải qua một trăm vạn A-tăng-kỳ kiếp) tức là từ Tập Chủng Tánh cho tới Quán Đảnh Nhẫn, nêu rõ thời gian tu hành dài lâu. “Tu bách vạn A-tăng-kỳ kiếp công đức” (tu công đức trong trăm vạn A-tăng-kỳ kiếp): Chỉ rõ tự hành, giáo hóa người khác, dấy lên rất nhiều hạnh. “Chứng nhất thiết pháp giải thoát” (chứng hết thảy các pháp giải thoát): Thuộc vào địa vị tột cùng trong tu nhân, cho nên chứng hết thảy các pháp giải thoát, đắc Kim Cang tam-muội. Vì thế nói là “trụ kim cang đài”.

(Kinh) Thiện nam tử! Tùng Tập Nhẫn chí Đảnh tam-muội, giai danh vi Phục Nhất Thiết Phiền Não, nhi vô tướng tín, diệt nhất thiết phiền não, sanh giải thoát trí, chiếu Đệ Nhất Nghĩa Đế, bất danh vi Kiến.

(經)善男子！從習忍至頂三昧，皆名為伏一切煩惱。而無相信，滅一切煩惱，生解脫智，照第一義諦，不名為見。

(Kinh: Này thiện nam tử! Từ Tập Nhẫn cho tới Đảnh tam-muội, đều gọi là chế phục hết thảy phiền não, nhưng là vô tướng tín. Diệt hết thảy phiền não, sanh trí giải thoát, chiếu Đệ Nhất Nghĩa Đế, chẳng gọi là thấy).

Đây là so sánh để hiển thị sự thù thắng. Trước hết, chỉ rõ nhân khác với quả. Khởi đầu từ Tập Nhẫn Thập Trụ cho đến Đảnh tam-muội, tức là Đệ Thập Địa Quán Đảnh Bồ Tát, đều gọi là Phục Nhất Thiết Phiền Não (chế phục hết thảy phiền não), do chưa phá một phẩm sanh tướng vô minh tối sơ, cho nên đều gọi là Phục. Lại nói do đem nhân đối ứng với quả, nội tâm còn vướng mắc Hoặc, chẳng phải là vĩnh viễn không có, cho nên nói là Phục.

“Nhi vô tướng tín, diệt nhất thiết phiền não” (do lòng tin vô tướng, diệt hết thảy phiền não): Đây là nói Sơ Địa, Nhị Địa, Tam Địa, trong địa vị Tín Nhẫn, tu Vô Tướng Quán, diệt hết thảy phiền não tham, sân, si... sanh ra trí giải thoát, cũng chiếu Đệ Nhất Nghĩa Đế, đều chẳng gọi là Thấy. Vì trong địa vị tu nhân thuộc Thập Địa, chẳng thấy quả tánh, cho nên chẳng gọi là Thấy. Kinh Niết Bàn dạy: “Thập Địa Bồ Tát kiến bất liễu liễu” (Thập Địa Bồ Tát chưa thấy trọn hết).

(Kinh) Sở vị kiến giả, thị Tát Bà Nhã. Thị cố, ngã tùng tích dĩ lai, thường thuyết duy Phật sở tri kiến giác.

(經)所謂見者，是薩婆若。是故我從昔以來，常說惟佛所知見覺。

(Kinh: Nói là Thấy thì chính là Tát Bà Nhã. Vì thế, từ trước tới nay, ta thường nói chỉ có Phật là thấy, biết, hiểu).

Đây là nêu rõ “quả khác với nhân”. Nói tới “chân kiến” thì chỉ có Phật ngũ nhãn viên minh, không gì chẳng thấy, cho nên gọi là Tát Bà Nhã. Kế đó, dẫn chuyện xưa để chứng minh chuyện nay. Hai chữ “thị cố” (vì thế) tiếp nối ý nghĩa trong phần trước “chỉ có Phật là chân thật, cho nên Ngài thấy”, [hàm ý]: Ta từ trước tới nay, thường nói chỉ có Phật quả là thấu triệt nguồn cội của giòng pháp, Lý không gì chẳng biết, Sự không gì chẳng thấy, đạt được giác rốt ráo.

(Kinh) Đảnh tam-muội dĩ hạ, chí ư Tập Nhẫn, sở bất tri, bất kiến, bất giác.

(經)頂三昧以下，至於習忍，所不知不見不覺。

(Kinh: Từ Đảnh tam-muội trở xuống, cho đến Tập Nhẫn, đều chẳng biết, chẳng thấy, chẳng hay).

Đây là giải thích “nhân khác với quả”. Từ Quán Đảnh tam-muội trở xuống, tức là từ Thập Địa trở xuống cho đến Tập Nhẫn, tức là địa vị Thập Trụ, tuy có tri kiến, tùy phần cảm nhận, nhưng đối với Phật tánh là cội nguồn của nhất tâm, vẫn chẳng biết, chẳng thấy, chẳng hay!

(Kinh) Duy Phật đốn giải, bất danh vi Tín.

(經)唯佛頓解，不名為信。

(Kinh: Chỉ có Phật đốn giải, chẳng gọi là Tín).

Đây là giải thích “quả khác với nhân”. “Đốn giải”: Vạn hạnh đều trọn vẹn, hai trí (Quyền Trí và Thật Trí) trọn đủ, chiếu cùng tột lý pháp giới. Vì thế, đốn giải chẳng được gọi là Tín vậy.

(Kinh) Tiệm tiệm phục giả, huệ tuy khởi diệt, dĩ năng vô sanh, vô diệt.

(經)漸漸伏者，慧雖起滅，以能無生無滅。

(Kinh: Dần dần chế phục, huệ tuy dấy lên rồi diệt mất, nhưng có thể vô sanh, vô diệt).

Đây là kết lại, “nhân khác với quả”. “Tiệm tiệm phục giả” (dần dần chế phục): Từ Tập Nhẫn trở đi, dần dần dùng quán huệ để chế phục. “Huệ tuy khởi diệt” (huệ tuy khởi lên hay diệt mất): Do trong khi tu nhân, đạo là vô thường (tức là không giữ được đạo cho luôn tồn tại), cho nên quán huệ có lúc dấy lên, có khi diệt mất. “Dĩ năng vô sanh, vô diệt” (nhưng có thể vô sanh, vô diệt): Chỉ rõ [quán huệ ấy tuy không tồn tại thường hằng, nhưng vẫn] có thể phá phiền não sanh diệt.

(Kinh) Thử tâm nhược diệt, tắc lũy vô bất diệt, vô sanh, vô diệt, nhập Lý Tận Kim Cang tam-muội, đồng Chân Tế, đẳng pháp tánh, nhi vị năng đẳng, vô đẳng đẳng.

(經)此心若滅，則累無不滅；無生無滅。入理盡金剛三昧，同真際，等法性，而未能等，無等等。

(Kinh: Nếu cái tâm ấy diệt thì nỗi mệt mỏi [do sanh tử từ vô thỉ] không gì chẳng diệt. Vô sanh, vô diệt, nhập Lý Tận Kim Cang tam-muội, giống như Chân Tế, bằng với pháp tánh, [chẳng có địa vị nào thấp hơn mà] có thể sánh bằng, không có gì sánh bằng).

Đây là tổng kết “quả khác với nhân”. “Thử tâm nhược diệt” (nếu tâm này diệt): Nếu cái tâm vô minh trụ địa này mà diệt, thì nỗi sanh tử nhọc nhằn từ vô thỉ sẽ chẳng có gì không diệt. Tới đây là vô sanh, vô diệt. “Nhập Lý Tận Kim Cang tam-muội”: Nhập nguồn cội của nhất tâm, Lý không gì chẳng cùng tận, không Hoặc nào chẳng trừ hết, chứng Kim Cang Định, giống như Chân Như Thật Tế, bằng với Chân Không pháp tánh, nhưng chưa thể bằng với Hữu. Địa vị Bồ Tát đến đây là cùng cực. Vì thế nói là “nhi vị năng đẳng” (chưa thể bằng được). “Vô đẳng đẳng”: Tức là không có bậc Bồ Tát nào khác có thể sánh bằng được; nhưng nếu so với Phật, thì vẫn còn kém một bậc!

(Kinh) Thí như hữu nhân, đăng đại cao đài, hạ quán nhất thiết, vô bất tư liễu.

(經)譬如有人，登大高臺，下觀一切，無不斯了。

(Kinh: Ví như có người lên cái đài cao lớn, nhìn xuống hết thảy, không gì chẳng thấy rõ).

Đây là nói thí dụ, như người lên cái đài cao to, tức là sánh ví địa vị này. “Hạ quán nhất thiết, vô bất tư liễu” (nhìn xuống hết thảy, không gì chẳng thấy rõ): Tức là bốn phương đều nhìn rõ, chẳng có gì không hiểu rành rẽ!

(Kinh) Trụ Lý Tận tam-muội, diệc phục như thị.

(經)住理盡三昧，亦復如是。

(Kinh: Trụ trong Lý Tận tam-muội cũng giống như thế).

Đây là kết hợp [thí dụ] với pháp. Bồ Tát thuộc địa vị này, trụ trong Lý Tận tam-muội, quán các Bồ Tát thuộc địa vị thấp hơn, dù tu (các hạnh họ tu tập) hay chứng (cảnh giới, quả vị họ chứng đắc), không gì chẳng hiểu rõ, cũng như lên đài cao nhìn xuống.

(Kinh) Thường tu nhất thiết hạnh, mãn công đức tạng, nhập Bà Già Độ vị, diệc phục thường trụ Phật Huệ tam-muội.

(經)常修一切行，滿功德藏，入婆伽度位，亦復常住佛慧三昧。

(Kinh: Thường tu hết thảy các hạnh, trọn đủ công đức tạng, nhập địa vị Bà Già Độ, cũng thường trụ trong Phật Huệ tam-muội).

Đây là nói tới hạnh tăng tấn, nhập địa vị. Thường tu hết thảy hạnh tự lợi và lợi tha, viên mãn công đức tạng, nhập địa vị Bà Già Độ. Phương này dịch [Bà Già Độ] là Thí Đức Địa, có thể dùng đại pháp như mây che khắp hết thảy, cũng lại thường trụ trong Phật Huệ tam-muội, tức là “Na Già thường tại Định, chẳng lúc nào không định”, Định Huệ cân bằng. Vì thế gọi là Phật Huệ tam-muội.

(Kinh) Thiện nam tử! Như thị chư Bồ Tát, giai năng nhất thiết thập phương chư Như Lai quốc độ trung hóa chúng sanh, chánh thuyết chánh nghĩa, thọ trì, độc tụng, giải đạt Thật Tướng, như ngã kim nhật, đẳng vô hữu dị. (經)善男子！如是諸菩薩，皆能一切十方諸如來國土中化眾生。正說正義，受持讀誦，解達實相。如我今日，等無有異。

(Kinh: Này thiện nam tử! Các vị Bồ Tát như thế đều có thể trong hết thảy các quốc độ của chư Như Lai khắp mười phương hóa độ chúng sanh, chánh thuyết chánh nghĩa, thọ trì, đọc tụng, thấu hiểu, thông đạt Thật Tướng, giống hệt như ta ngày nay, chẳng có gì khác biệt).

Đây là tổng kết. “Như thị chư Bồ Tát” (Các vị Bồ Tát như thế) là nói tới mười ba loại pháp sư trên đây, mỗi vị đều có thể hiện thân trong các quốc độ của mười phương chư Phật, giáo hóa chúng sanh. “Chánh thuyết chánh nghĩa”: Xưng dương chánh lý Trung Đạo, nói chánh nghĩa Thật Tướng Bát Nhã. “Thọ trì, đọc tụng” là nói theo phương diện tự hành. “Giải nói, thông đạt” là xét theo lợi tha. “Thật Tướng”: Vô tướng, nhưng không gì chẳng có tướng; đó gọi là Thật Tướng. Lời nói của mười ba loại pháp sư chẳng hai, chẳng khác với lời ta nói trong hiện thời, cho nên nói là “đẳng vô hữu dị”.

(Kinh) Phật cáo Ba Tư Nặc vương: - Đương ngã diệt độ hậu, pháp diệt tận thời, thọ trì Bát Nhã Ba La Mật, đại tác Phật sự, nhất thiết quốc độ an lập, vạn tánh khoái lạc, giai do thử Bát Nhã Ba La Mật.

(經)佛告波斯匿王：當我滅度後，法滅盡時。受持般若波羅密，大作佛事，一切國土安立，萬姓快樂。皆由此般若波羅密。

(Kinh: Đức Phật bảo vua Ba Tư Nặc: - Sau khi ta diệt độ, lúc pháp diệt hết, thọ trì Bát Nhã Ba La Mật, làm Phật sự to lớn, hết thảy quốc độ sẽ an ổn, muôn dân vui sướng, đều do môn Bát Nhã Ba La Mật này).

Từ đây trở đi là cả một chương dài khuyên thọ trì. Do Bát Nhã có công đức vô tận, Như Lai chẳng tiếc sức rát miệng buốt lòng khuyên bảo, khuyên lơn thọ trì. Trước hết, Ngài phó chúc quốc vương vì hàng vương giả có thế lực. Nếu họ có thể hộ trì, cả nước sẽ chẳng ai không tôn kính, sùng phụng, tự có thể tạo phước cho đất nước, đem lại tốt lành cho toàn dân. Đức Phật nói: Sau khi ta diệt độ, chánh pháp chẳng tồn tại lâu dài trong thế gian, ắt có lúc hoại diệt. Chánh pháp của chư Phật trụ thế hoặc lâu dài, hoặc ngắn ngủi, đều tùy thuộc nguyện lực khác nhau. Chánh Pháp của Phật Thích Ca trụ thế một ngàn năm, Tượng Pháp một ngàn năm, Mạt Pháp một vạn năm. “Pháp dục diệt thời” (lúc pháp sắp diệt): Chánh pháp có lúc sắp hoại diệt.

Pháp là tròng mắt của trời, người. Pháp diệt, chúng sanh ắt đau khổ. Vì thế, phải nên thọ trì, hoằng dương, thủ hộ. Nếu có thể thọ trì Bát Nhã Ba La Mật, làm Phật sự to lớn, hết thảy các quốc độ đều có thể an lập, chẳng đến nỗi diệt vong. Hết thảy muôn dân đều được vui sướng, chẳng bị đau khổ. Đều do công năng thù thắng của Bát Nhã cho nên mới đạt được như vậy.

Hỏi: Phật sự là gì? Đáp: Chính là những chuyện chư Phật đã tu tập, đã thực hiện trong khi tu nhân đắc quả. “Đại tác Phật sự” (làm Phật sự to lớn) chính là thọ trì Bát Nhã Ba La Mật. Thọ trì Bát Nhã Ba La Mật chính là thực hiện Phật sự to lớn. Thực hiện mười ba môn Nhẫn Bát Nhã trên đây chính là Phật sự tự lợi và lợi tha trong khi tu nhân của chư Phật. Thực hiện môn Nhẫn thứ mười bốn chính là Phật sự thừa nguyện lợi sanh của chư Phật khi đã đắc quả, chẳng phải là Phật sự theo kiểu ứng phó[9] đạo tràng của tăng chúng đến tụng kinh, bái sám!

(Kinh) Thị cố, phó chúc chư quốc vương, bất phó chúc tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, thanh tín nam, thanh tín nữ. Hà dĩ cố? Vô vương lực cố, cố bất phó chúc. Nhữ đương thọ trì, độc tụng, giải kỳ nghĩa lý.

(經)是故付囑諸國王，不付囑比丘、比丘尼、清信男、清信女。何以故？無王力故，故不付囑。汝當受持讀誦，解其義理。

(Kinh: Vì thế, phó chúc các quốc vương, chẳng phó chúc tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, thanh tín nam, thanh tín nữ. Vì sao vậy? Do họ chẳng có sức như vua; cho nên chẳng phó chúc. Các vị hãy nên thọ trì, đọc tụng, hiểu nghĩa lý của kinh).

Hai chữ “thị cố” (vì thế) tiếp nối ý nghĩa Bát Nhã có công đức tạo phước cho đất nước, che chở nhân dân, có mối quan hệ cực lớn với quốc vương, quyết định chớ nên bỏ mặc cho [pháp này] hoại diệt, nhất định phải hộ trì. Do đó, phó chúc quốc vương, chẳng phó chúc tứ chúng đệ tử. Từ “hà dĩ cố” (vì sao vậy) trở đi, nêu ra nguyên do chẳng phó chúc: Do tứ chúng đệ tử chẳng có oai lực như quốc vương, ở đây chẳng phó chúc. “Nhữ đương thọ trì, độc tụng, giải kỳ nghĩa lý” (Các ông hãy nên thọ trì, đọc tụng, hiểu nghĩa lý ấy) tức là nói đến ý chỉ “phó chúc quốc vương”. Thọ trì và đọc tụng để tự hành, thấu hiểu nghĩa lý hòng hóa độ người khác. Nếu chẳng hiểu nghĩa lý, không chỉ chẳng có cách nào hóa độ người khác, mà tự hành cũng chẳng triệt để!

(Kinh) Đại vương! Ngô kim sở hóa, bách ức Tu Di, bách ức nhật nguyệt, nhất nhất Tu Di, hữu tứ thiên hạ, kỳ Nam Diêm Phù Đề, hữu thập lục đại quốc, ngũ bách trung quốc, thập thiên tiểu quốc.

(經)大王！吾今所化，百億須彌，百億日月。一一須彌，有四天下。其南閻浮提，有十六大國，五百中國，十千小國。

(Kinh: Này đại vương! Nay trong cõi ta giáo hóa có trăm ức Tu Di, trăm ức mặt trời, mặt trăng. Trong mỗi Tu Di, có tứ thiên hạ. Nam Diêm Phù Đề trong đó có mười sáu nước lớn, năm trăm nước vừa, mười ngàn nước nhỏ).

Đây là nói về cõi hóa độ của Như Lai. Bốn câu từ “sở hóa bách ức Tu Di” nhằm nói đại thiên thế giới là một hóa độ (cõi nước được giáo hóa bởi một vị Phật). Tính ra, [một hóa độ] có trăm ức tiểu thế giới. Một tiểu thế giới có một biển lớn. Trong biển có núi Tu Di, phía trên và dưới thì to, chính giữa thắt eo, cao tám vạn bốn ngàn do-tuần. Trên đỉnh núi là trời Đao Lợi. Ở lưng núi khoảng bốn vạn hai ngàn do-tuần, có Tứ Thiên Vương Thiên, nhật cung và nguyệt cung xoay vần trong đó. Bốn phía của núi Tu Di, ở trong biển có bốn đại bộ châu, đó là một tứ thiên hạ. Nam châu Diêm Phù Đề (Jambudvīpa) [được đặt tên] theo tên một loài cây. Trong châu ấy có nhiều loại cây này, cho nên gọi tên như thế. [Diêm Phù Đề] dịch nghĩa là Thắng Kim Châu (勝金洲, châu có chất vàng thù thắng). Do nhựa cây ấy rơi xuống đất, cát, đá đều trở thành vàng, tốt đẹp hơn các loại vàng khác. Châu này có vô lượng tiểu châu, mười sáu nước lớn, năm trăm nước vừa, mười ngàn nước nhỏ. Đó là xét theo một mình Nam Châu mà nói.

(Kinh) Kỳ quốc độ trung, hữu thất khả úy nạn, nhất thiết quốc vương vị thị nạn cố, giảng độc Bát Nhã Ba La Mật, thất nạn tức diệt, thất phước tức sanh, vạn tánh an lạc, đế vương hoan hỷ.

(經)其國土中，有七可畏難。一切國王，為是難故，講讀般若波羅密，七難即滅，七福即生。萬姓安樂，帝王歡喜。

(Kinh: Trong quốc độ có bảy nạn đáng sợ, hết thảy quốc vương vì các nạn ấy, giảng đọc Bát Nhã Ba La Mật, bảy nạn liền diệt, bảy phước liền sanh, muôn dân an lạc, đế vương hoan hỷ).

Đây là nói về pháp lực diệt tai nạn. “Kỳ quốc độ trung” (trong quốc độ ấy) tức là trong trăm ức Diêm Phù Đề. Trong các quốc độ, có bảy thứ nạn đáng sợ. Hết thảy các quốc vương vì muốn diệt trừ các nạn đó, cho nên giảng đọc Bát Nhã Ba La Mật. “Giảng” là hóa độ người khác, “đọc” là tự hành. Nếu có thể như thế, bảy nạn sẽ có thể diệt trừ, bảy phước sẽ có thể sanh khởi. Muôn dân nạn diệt, phước sanh, tự đạt được an lạc, đế vương sẽ tự hoan hỷ. Do công thọ trì Bát Nhã, sẽ chuyển sợ hãi thành hoan hỷ.

(Kinh) Vân hà thất nạn? Nhật nguyệt thất độ, thời tiết phản nghịch. Hoặc xích nhật xuất, hắc nhật xuất. Nhị, tam, tứ, ngũ nhật xuất, hoặc nhật thực vô quang, hoặc nhật luân nhất trùng, nhị, tam, tứ, ngũ trùng luân hiện, đương biến quái thời, độc thuyết thử kinh, vi nhất nạn dã.

(經)云何七難？日月失度，時節反逆。或赤日出，黑日出。二三四五日出，或日蝕無光，或日輪一重二三四五重輪現。當變怪時，讀說此經。為一難也。

(Kinh: Bảy nạn là gì? Mặt trời, mặt trăng vận hành sai lệch, thời tiết ngược ngạo. Hoặc mặt trời đỏ mọc, hoặc mặt trời đen mọc. Hoặc hai, ba, bốn, năm mặt trời mọc ra, hoặc nhật thực không có ánh sáng. Hoặc mặt trời hiện ra một quầng, hai, ba, bốn, năm quầng. Trong lúc biến hiện quái dị, hãy đọc nói kinh này [để trừ diệt tai nạn]. Đó là một nạn).

Câu đầu gạn hỏi bảy nạn là gì; kế đó, liệt kê. Một là nạn về mặt trời, mặt trăng, thời tiết. Mặt trời, mặt trăng xoay vần, đều có quỹ đạo nhất định. “Thất độ” tức chẳng theo quỹ đạo thông thường. “Thời tiết phản nghịch”: Thời tiết tuần hoàn, cũng có chuẩn mực nhất định, như Hè ấm, Đông lạnh v.v… “Phản nghịch” tức là biến đổi ngược ngạo, trái lẽ thường, chẳng thuận theo lệ chuẩn định.

Hoặc mặt trời mọc ra có màu đỏ bầm hoặc đen tối, hoặc có hai, ba, bốn, năm vầng mặt trời mọc ra, hoặc nhật thực chẳng có ánh sáng, hoặc vầng mặt trời hiện ra có quầng, hoặc hai, ba, bốn, năm quầng sáng. Trong lúc tai nạn biến đổi quái dị, không gì chẳng phải là do đồng nghiệp (cộng nghiệp) của chúng sanh cảm vời. Những thứ biến đổi quái lạ ấy đều là tướng trạng “đói kém, bệnh dịch, chiến tranh, tai nạn”, hãy gấp nên đọc tụng và giảng nói kinh này, sẽ có thể diệt trừ!

(Kinh) Nhị thập bát tú thất độ, Kim tinh, tuệ tinh, luân tinh, Quỷ tinh, Hỏa tinh, Thủy tinh, Phong tinh, Đao tinh, Nam Đẩu, Bắc Đẩu, ngũ trấn đại tinh, nhất thiết quốc chủ tinh, tam công tinh, bách quan tinh, như thị đẳng tinh, các các biến hiện, diệc độc thuyết thử kinh, vi nhị nạn dã.

(經)二十八宿失度，金星、彗星、輪星、鬼星、火星、水星、風星、刀星、南斗、北斗、五鎮大星，一切國主星，三公星，百官星。如是等星，各各變現，亦讀說此經。為二難也。

(Kinh: Hai mươi tám tinh tú vận hành sai lệch, Kim tinh, sao chổi, luân tinh, Quỷ tinh, Hỏa tinh, Thủy tinh, Phong tinh, Đao tinh, Nam Đẩu, Bắc Đẩu, ngũ trấn đại tinh, sao của hết thảy các quốc chúa, sao của tam công, sao của trăm quan, các tinh tú như thế mỗi mỗi đều biến hiện, cũng đọc, nói kinh này [để giải trừ]. Đó là nạn thứ hai).

Thứ hai là nạn tinh tú vận hành không đúng lệ thường. “Nhị thập bát tú” đã giải thích trong phần trước. [Bốn phương, mỗi phương có bảy tinh tòa, thành ra] bốn lần bảy là hai mươi tám, [các tinh tú ấy] chẳng dịch chuyển theo quỹ đạo thông thường thì gọi là “thất độ”. Kim Tinh tức là sao Thái Bạch (sao Hôm, sao Mai, Venus), người ngoại quốc gọi là Thiên Sư Tinh. Nếu tinh tú vận chuyển theo quỹ đạo thông thường, đất nước được mùa. Nếu quỹ đạo sai lệch, đất nước sẽ đói kém. “Tuệ tinh” chỉ chung các loại sao xẹt, còn gọi là sao chổi, ngoại quốc gọi nó là Diêm La Vương Tinh[10]. Hễ tinh tú này xuất hiện, ắt có tai nạn.

“Luân tinh” là [tinh tú] có quầng sáng như bánh xe. Nếu mặt trời, mặt trăng và ngũ tinh (Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ) có quầng sáng, dịch chuyển vào chính giữa bầu trời, ắt quốc độ phân tán. Nếu nó xoay sang bên phải thì đất nước an ổn, xoay sang bên trái thì cũng chẳng tốt lành. “Quỷ tinh”[11]: Ngày Rằm tháng Chín, ngôi sao này ẩn mất tại phương Đông Bắc. Nếu nó dịch chuyển sai thời, quỷ thần sẽ đến phá hoại đất nước, gieo rắc bệnh tật trong nhân gian. “Hỏa tinh” chính là sao Huỳnh Hoặc (熒惑)[12], chủ về giặc giã. Nếu ngôi sao này mọc cao ở Ngọ cung, sẽ có giặc giã dấy lên; nếu sao di chuyển xuống cung Tý, giặc sẽ yên. “Thủy tinh” tức là Thấp Tinh, cũng là sao Thái Bạch, chủ về nước. Sao đóng ở cung Thân thì nước dâng cao, đóng ở cung Dần thì nước thấp. Sao này di chuyển một vòng [quanh đường hoàng đạo] mất một năm. Nếu sao này từ dịch chuyển từ bốn cung Dậu, Tuất, Hợi, Tý thì không có nước, dịch chuyển từ bốn cung Mão, Tỵ, Mùi, Thân thì nhiều nước. Dịch chuyển từ bốn cung Sửu, Dần, Thìn, Ngọ thì nước vừa phải, tức là chẳng nhiều, chẳng ít.

“Phong tinh” tức là sao Mão[13], chủ về gió. Sao đóng ở cung Dần thì là cao, đóng ở cung Thân là thấp. Nếu cao thì lắm gió, không mưa. Nếu thấp thì lắm mưa, ít gió. Sao di chuyển theo mặt trời, có ba loại phân biệt: Vào các tháng Hai, tháng Ba, tháng Tám, tháng Chín, thì sao di chuyển cùng lúc với mặt trời. Tháng Mười, tháng Mười Một, tháng Chạp, tháng Giêng, đi trước mặt trời. Tháng Tư, tháng Năm, tháng Sáu, tháng Bảy, đi sau mặt trời. Đó là sự di chuyển bình thường, nếu khác đi thì là “thất độ”.

“Đao tinh” tức là sao Mãn, đóng tại cung Mão là cao nhất, ở cung Dậu là thấp nhất. Mỗi chu kỳ dịch chuyển của nó là hai năm rưỡi. Nếu nó ở vị trí cao thì nhiều chiến tranh, chúng sanh đói kém, bệnh tật. Nếu sao đóng thấp thì ít có chiến tranh. Nam Đẩu và Bắc Đẩu là diệu, chẳng phải là tú[14]. “Ngũ trấn đại tinh” chính là năm ngôi Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Sao của hết thảy quốc chúa, sao tam công, sao của trăm quan tức là các ngôi sao ứng với vua tôi trong nhân gian. Nếu các sao tốt lành đi vào phạm vi của các ngôi sao ấy, thì [đất nước] hết sức an ổn, sung túc, vui sướng. Nếu sao ác tiến nhập, sẽ có khổ não to lớn.

“Như thị đẳng tinh, các các biến hiện” (các tinh tú như thế, mỗi mỗi đều biến hiện): Nói chung các tinh tú không vận hành theo quỹ đạo thông thường, cho nên nói là “biến hiện”. Các điềm tai ương như thế đều do vua quan cai trị dân chúng vô đạo, phóng dật, không chừng mực, tai ương sẽ nẩy sanh, bèn ứng với hiện tượng thiên văn trên bầu trời. [Khi đó], cũng nên giảng, nói kinh này, hòng cầu nguyện giải trừ tai nạn thì mới có thể vãn hồi kiếp vận.

(Kinh) Đại hỏa thiêu quốc, vạn tánh thiêu tận, hoặc quỷ hỏa, long hỏa, thiên hỏa, sơn thần hỏa, nhân hỏa, thụ mộc hỏa, tặc hỏa, như thị biến quái, diệc độc thuyết thử kinh, vi tam nạn dã.

(經)大火燒國，萬姓燒盡；或鬼火、龍火、天火、山神火、人火、樹木火、賊火，如是變怪，亦讀說此經。為三難也。 (Kinh: Lửa lớn đốt đất nước, muôn dân bị đốt sạch, hoặc lửa quỷ, lửa rồng, lửa trời, lửa sơn thần, lửa do người đốt, lửa từ cây cối, lửa do giặc đốt, [khi có] các thứ biến hiện quái lạ như thế, cũng đọc, nói kinh này [để diệt trừ]. Đó là nạn thứ ba).

Nạn thứ ba là lửa lớn thiêu đốt đất nước. Hai câu đầu là nói chung, sau đó, riêng nêu bảy loại hỏa tai:

- Một, quỷ hỏa. Quỷ tức giận vì chúng sanh làm ác, liền phóng âm hỏa, khiến cho con người bị nóng sốt.

- Hai, long hỏa: Rồng phun lửa độc, khiến cho con người bị úng thũng.

- Ba, thiên hỏa: Tức là lửa sét đốt cháy. Do sét thuộc về bầu trời [nên gọi là “thiên hỏa”].

- Bốn là sơn thần hỏa, năm là nhân hỏa (lửa do người đốt), và sáu là thụ hỏa (lửa từ cây cối bốc cháy) dễ hiểu.

- Bảy là tặc hỏa, tức kẻ giặc phóng hỏa để cướp bóc, cho nên dùng chữ “tặc” để đặt tên.

[Khi có] bảy thứ hỏa nạn này, cũng nên đọc, nói kinh này thì mới có thể tiêu diệt.

(Kinh) Đại thủy phiêu một bách tánh, thời tiết phản nghịch, Đông vũ, Hạ tuyết. Đông thời lôi điện phích lịch, lục nguyệt lưỡng băng sương bạc, vũ xích thủy, hắc thủy, thanh thủy, vũ thổ sơn, thạch sơn, vũ sa lịch thạch, giang hà nghịch lưu, phù sơn lưu thạch, như thị biến thời, diệc độc thuyết thử kinh, vi tứ nạn dã.

(經)大水漂沒百姓。時節反逆。冬雨夏雪，冬時雷電霹靂，六月兩冰霜雹。雨赤水、黑水、青水，雨土山、石山，雨沙礫石。江河逆流，浮山流石。如是變時，亦讀說此經。為四難也。

(Kinh: Nước lớn cuốn trôi, nhấn chìm trăm họ, thời tiết trái mùa: Mùa Đông mưa, mùa Hạ đổ tuyết. Tiết Đông thì sấm, chớp, sét. Tháng Sáu thì hai lượt băng, sương, mưa đá. Trời mưa nước đỏ, nước đen, nước xanh, mưa núi đất, núi đá, mưa cát, sỏi, đá, sông ngòi chảy ngược giòng, núi trôi, đá lở, khi có biến hiện như thế, cũng đọc nói kinh này [để giải trừ]. Đó là nạn thứ tư).

Bốn là các hoạn nạn do thủy tai. Trong đoạn kinh này, ngoại trừ “Đông vũ” (mùa Đông mà trời đổ mưa) ra, tất cả các chữ Vũ nên đọc theo Khứ Thanh, phải hiểu [Vũ] có nghĩa là “rơi xuống”. Đổ tuyết, sấm sét, băng, sương, mưa đá v.v… chẳng phù hợp thời tiết, thì gọi là “phản nghịch”. Mưa ra nước đỏ, sẽ có nhiều chuyện binh đao. Mưa nước đen nhiều bệnh tật. Mưa nước xanh nhiều đói kém. Mưa núi đất, núi đá, cát, sỏi, đá là do tiên nhân hoặc La Sát sân hận. Sông ngòi đổi giòng, nước biển dâng trào, chủ yếu là sẽ có giặc giã dấy lên.

(Kinh) Đại phong xuy sát vạn tánh, quốc độ sơn, hà, thụ mộc, nhất thời diệt một, phi thời đại phong, hắc phong, xích phong, thanh phong, thiên phong, địa phong, hỏa phong. Như thị biến thời, diệc độc thuyết thử kinh, vi ngũ nạn dã.

(經)大風吹殺萬姓，國土山河樹木，一時滅沒。非時大風黑風、赤風、青風、天風、地風、火風。如是變時，亦讀說此經。為五難也。

(Kinh: Gió lớn thổi giết chết muôn dân, cõi nước, núi, sông, cây cối cùng lúc diệt mất, gió lớn trái thời, gió đen, gió đỏ, gió xanh, gió trời, gió đất, gió lửa. Khi biến hiện như thế, cũng đọc, nói kinh này [để giải trừ]. Đó là nạn thứ năm).

Năm là các thứ tai nạn về gió. Trong thế giới, sức gió lớn nhất. Nhỏ thì bay nhà, trốc cây; lớn thì núi sông nghiêng ngửa. Vì thế nói là “xuy sát bách tánh” (thổi giết chết trăm họ). Quốc độ, núi, sông, cây cối cùng lúc bị diệt mất. “Phi thời đại phong” (gió lớn trái thời) tức là gió lốc. “Hắc phong” thổi tung cát đen nơi bờ biển, che lấp trời đất, đối mặt nhau mà chẳng thấy rõ. “Xích phong” tức gió thổi cát đỏ tung bay. “Thanh phong” tức gió cuốn cát xanh. “Thiên phong, địa phong” dễ hiểu. “Hỏa phong” tức gió nóng. Khi các tai biến như thế dấy lên, cũng nên đọc, nói kinh này để mong tiêu trừ tai ách.

(Kinh) Thiên địa quốc độ kháng dương, viêm hỏa động nhiên, bách thảo kháng hạn, ngũ cốc bất đăng, thổ địa hách nhiên, vạn tánh diệt tận. Như thị biến thời, diệc độc thuyết thử kinh, vi lục nạn dã.

(經)天地國土亢陽，炎火洞然。百草亢旱，五穀不登，土地赫然，萬姓滅盡。如是變時，亦讀說此經。為六難也。

(Kinh: Trời đất, cõi nước bị hạn hán, lửa nóng thiêu đốt, thảo mộc khô cằn, ngũ cốc không kết hạt, đất đai cằn cỗi, muôn dân diệt sạch. Khi tai biến như thế, cũng nên đọc, nói kinh này [để giải trừ]. Đó là nạn thứ sáu).

Thứ sáu là nạn hạn hán. “Kháng dương”: Hạn hán gọi là “kháng dương”. Ánh nắng gay gắt, cho nên nói là “viêm hỏa động nhiên”. Từ “bách thảo” trở đi, đều là các hiện tượng hạn hán. Khi tai biến như thế dấy lên, cũng nên đọc nói kinh này để cầu được ban cơn mưa ngọt.

(Kinh) Tứ phương tặc lai xâm quốc, nội ngoại tặc khởi, hỏa tặc, thủy tặc, phong tặc, quỷ tặc, bách tánh hoang loạn, đao binh kiếp khởi, như thị quái thời, diệc độc thuyết thử kinh, vi thất nạn dã.

(經)四方賊來侵國，內外賊起。火賊、水賊、風賊、鬼賊。百姓荒亂，刀兵劫起。如是怪時，亦讀說此經。為七難也。

(Kinh: Bốn phương giặc đến xâm lăng đất nước, giặc trong, giặc ngoài dấy lên. Giặc lửa, giặc nước, giặc gió, giặc quỷ, trăm họ đói rách, rối loạn, kiếp đao binh dấy lên. Khi có sự quái dị như thế, cũng đọc nói kinh này [để giải trừ]. Đó là nạn thứ bảy).

Thứ bảy là nạn giặc đến xâm lăng đất nước. [Tình hình] các thứ giặc được nói trong kinh văn dễ hiểu. [Trong lúc giặc giã như thế], cũng nên đọc, nói kinh này để có thể chuyển nguy thành an. Bảy nạn trên đây, đều do hết thảy nhân dân bất hiếu với cha mẹ, bất kính sư trưởng, sa-môn, bà-la-môn. Quốc vương và đại thần chẳng làm theo chánh pháp, do các điều ác ấy mà các tai nạn dấy lên. Nếu có thể đọc, nói kinh này, tự hành, dạy người khác đều nương theo chánh pháp Bát Nhã, dẫu điềm tai ương, hoặc điềm bất tường đã hiện, vẫn chẳng khó trừ khử. Kinh này giống như thuốc A Già Đà, có thể trị các bệnh, là của báu cứu đời.

(Kinh) Đại vương! Thị Bát Nhã Ba La Mật thị chư Phật, Bồ Tát, nhất thiết chúng sanh, tâm thức chi thần bổn dã, nhất thiết quốc vương chi phụ mẫu dã, diệc danh thần phù, diệc danh tịch quỷ châu, diệc danh như ý châu, diệc danh hộ quốc châu, diệc danh thiên địa kính, diệc danh long bảo thần vương.

(經)大王！是般若波羅密，是諸佛菩薩，一切眾生，心識之神本也；一切國王之父母也。亦名神符，亦名辟鬼珠，亦名如意珠，亦名護國珠，亦名天地鏡，亦名龍寶神王。

(Kinh: Này đại vương! Bát Nhã Ba La Mật này là cái gốc thần diệu nơi tâm thức của chư Phật, Bồ Tát, và hết thảy chúng sanh, là cha mẹ của hết thảy quốc vương, cũng gọi là bùa thần, cũng gọi là châu đuổi quỷ, cũng gọi là như ý châu, cũng gọi là hộ quốc châu, cũng gọi là tấm gương trong trời đất, cũng gọi là long bảo thần vương).

Đây là tán thán Bát Nhã có thể làm chỗ nương tựa cho mười pháp giới, có thể diệt trừ bảy loại tai nạn. Pháp hạnh trong nhân địa của chư Phật đều nương vào tướng viên chiếu thanh tịnh giác. “Có thể chiếu” chính là Bát Nhã. Vì thế, Bát Nhã là cái gốc của chư Phật. Các Độ do Bồ Tát tu tập đều dùng Bát Nhã để dẫn đường; vì thế, Bát Nhã cũng là cội gốc của Bồ Tát.

“Nhất thiết chúng sanh tâm thức chi thần bổn” (cái gốc thần diệu nơi tâm thức của hết thảy chúng sanh): “Nhất thiết” (hết thảy) bao gồm Nhị Thừa và lục đạo. Do hết thảy chúng sanh đều có tâm thức; nhóm họp dấy lên thì gọi là Tâm, nhận biết rành rẽ thì gọi là Thức, nhưng Thật Tướng Bát Nhã lại là cái gốc để tâm thức nương vào. Chữ Thần hàm nghĩa “linh diệu, chẳng lường được”.

“Nhất thiết quốc vương chi phụ mẫu” (cha mẹ của hết thảy quốc vương): Bát Nhã có thể thủ hộ thân vua; vì thế, giống như cha mẹ bảo vệ con cái. “Diệc danh thần phù” (cũng gọi là bùa thần): Có oai đức như phù ấn thần diệu. Cõi đời có lá bùa ấy thì có thể đuổi yêu, dẹp quái; Bát Nhã có thể trừ khử các điều ác, gìn giữ các điều thiện. Vì thế, cũng được gọi bằng danh xưng ấy!

“Diệc danh tịch quỷ châu” (cũng gọi là “viên châu đuổi quỷ”): Viên châu ấy có thể trừ tà yêu, quỷ mị, khiến cho chúng nó trốn xa, ẩn mất, chẳng dấy lên họa loạn. Bát Nhã có thể trừ tà đạo giống hệt như thế. “Diệc danh như ý châu” (cũng gọi là như ý châu): Có người nói viên châu này (như ý châu) là do tinh khí của Kim Xí Điểu Vương (vua loài chim cánh vàng) hợp thành, có trọn đủ các thứ báu. Hễ thành tâm bái cầu, sẽ đều được như ý, châu sẽ tuôn ra các thứ báu. Do vậy gọi là Như Ý Châu. “Diệc danh hộ quốc châu” (cũng gọi là “viên châu thủ hộ đất nước”): Đất nước có viên châu ấy, sẽ chẳng bị xâm hại. Bát Nhã có thể thủ hộ quốc độ cũng giống như thế. Kinh văn trong phần trước có câu: “Như thành, tiệm, tường bích, đao, kiếm, mâu, thuẫn…” (Như thành, hào, tường vách, đao, gươm, mâu, khiên)… [đều nhằm tán thán công năng thủ hộ của Bát Nhã].

“Diệc danh thiên địa kính” (cũng gọi là gương trời đất): Trí Bát Nhã có thể chiếu hết thảy, như dùng trời đất làm gương, không gì chẳng chiếu. “Diệc danh long bảo thần vương” (cũng gọi là long bảo thần vương): Dùng trí Bát Nhã có thể sanh ra hết thảy các thiện pháp, ví như bảo châu trong búi tóc của long vương, có thể tuôn ra các báu. Vì thế gọi là “long bảo thần vương”.

(Kinh) Phật cáo đại vương: - Ưng tác cửu sắc phan, trường cửu trượng; cửu sắc hoa, cao nhị trượng; thiên chi đăng, cao ngũ trượng, cửu ngọc sương, cửu ngọc cân, diệc tác thất bảo án, dĩ kinh trí thượng. Nhược vương hành thời, thường ư kỳ tiền, túc nhất bách bộ, thị kinh thường phóng thiên quang minh, linh thiên lý nội, thất nạn bất khởi, tội quá bất sanh.

(經)佛告大王：應作九色幡，長九丈；九色華，高二丈；千枝燈，高五丈；九玉箱；九玉巾。亦作七寶案，以經置上。若王行時，常於其前，足一百步。是經常放千光明，令千里內，七難不起，罪過不生。

(Kinh: Đức Phật bảo đại vương: - Hãy nên làm lá phan chín màu, dài chín trượng, hoa chín màu cao hai trượng, ngàn ngọn đèn cao năm trượng, chín cái rương ngọc, chín chiếc khăn ngọc. Cũng làm cái bàn bảy báu, để đặt kinh trên đó. Nếu như khi vua đi, thường đặt [bàn chứa kinh ấy] ở đằng trước, cách xa vừa đúng một trăm bước, kinh ấy sẽ thường tỏa một ngàn quang minh khiến cho trong vòng ngàn dặm, bảy nạn chẳng dấy lên, tội lỗi chẳng sanh).

Đây là khuyên tu cúng dường, phan, hoa, đèn đều là các vật cúng. Rương ngọc, khăn ngọc, án báu cũng là vật dụng để dâng cúng. “Phan” có ý nghĩa là “cao, rạng”. Làm lá phan chín màu, dài chín trượng, nhằm biểu thị chúng sanh trong chín pháp giới kiến lập tràng phan Bát Nhã thù thắng, vượt khỏi chín sự khổ. Hoa chín màu, cao hai trượng, biểu thị chúng sanh trong chín pháp giới tu hoa nhân hạnh Bát Nhã, hiển lộ Nhị Đế. Một ngàn ngọn đèn, cao năm trượng, biểu thị công đức Thập Thiện, dùng Bát Nhã xoay vần bổ trợ, sẽ thành tựu một ngàn món trí huệ. “Cao năm trượng” biểu thị chiếu sáng năm đường.

Chín cái rương ngọc, chín cái khăn ngọc, biểu thị chúng sanh trong chín pháp giới dùng thanh tịnh làm pháp khí. Án bằng bảy báu để đặt kinh lên đó, biểu thị người thuộc bảy phương tiện dùng hai thứ Văn Tự Bát Nhã và Quán Chiếu Bát Nhã hòng khế hợp Thật Tướng Bát Nhã bình đẳng. Nếu như lúc vua đi, thỉnh kinh đi trước, biểu thị ý nghĩa kính trọng pháp. Lại dùng Bát Nhã để dẫn đường, biểu thị trí quang Bát Nhã có công năng “thoát nạn, diệt tội” thù thắng.

(Kinh) Nhược vương trụ thời, tác thất bảo trướng, trướng trung thất bảo cao tòa, dĩ kinh quyển trí thượng. Nhật nhật cúng dường, tán hoa, thiêu hương, như sự phụ mẫu, như sự Đế Thích.

(經)若王住時，作七寶帳，帳中七寶高座，以經卷置上。日日供養，散花燒香，如事父母，如事帝釋。

(Kinh: Như khi vua ở lại, hãy tạo trướng bảy báu, trong trướng là tòa cao bảy báu, đặt kinh quyển trên đó. Hằng ngày cúng dường, rải hoa, thắp hương, như thờ cha mẹ, như thờ Đế Thích).

Đây là nói đến sự cúng dường khi ở lại. Trướng báu, tòa báu để đặt kinh trên đó, cũng mang ý nghĩa tôn trọng. Hằng ngày cúng dường hương, hoa, như thờ cha mẹ, như thờ thiên đế, hòng tỏ lộ lòng thành hiếu kính, chẳng dám sơ sót.

(Kinh) Đại vương! Ngã kim ngũ nhãn minh kiến, tam thế nhất thiết quốc vương, giai do quá khứ thị ngũ bách Phật, đắc vi đế vương chủ. Thị cố, nhất thiết thánh nhân, La Hán, nhi vị lai sanh bỉ quốc, tác đại lợi ích. Nhược vương phước tận thời, nhất thiết thánh nhân, giai vi xả khứ. Nhược nhất thiết thánh nhân xả khứ thời, thất nạn tất khởi.

(經)大王！我今五眼明見，三世一切國王，皆由過去侍五百佛，得為帝王主。是故一切聖人羅漢，而為來生彼國，作大利益。若王福盡時，一切聖人，皆為捨去。若一切聖人捨去時，七難必起。

(Kinh: Đại vương! Ta nay dùng ngũ nhãn thấy rõ hết thảy các quốc vương trong ba đời đều do trong quá khứ đã hầu năm trăm vị Phật mà được làm đế vương, chúa tể. Vì thế, hết thảy thánh nhân, La Hán đều vì họ mà sanh vào nước ấy, tạo lợi ích to lớn. Nếu khi vua đã hết phước, hết thảy thánh nhân đều bỏ đi. Nếu lúc hết thảy thánh nhân đều bỏ đi, bảy nạn ắt dấy lên).

Đức Phật trọn đủ ngũ nhãn, cho nên có thể thấy rõ nhân duyên xa xưa của mười phương ba đời hết thảy các quốc vương, họ đều do trong đời quá khứ đã hầu nhiều vị Phật, gieo sâu thiện căn, cho nên được làm vua. Vì thế, cảm vời hết thảy thánh nhân La Hán, những người cùng hạnh thuở trước đều sanh vào cõi ấy. Đồng tâm, đồng đức, trên dưới giúp đỡ lẫn nhau, giáo hóa chúng sanh, tạo lợi ích to lớn. “Nhược vương phước tận thời” (Nếu khi vua hết phước), phước hữu lậu ắt có lúc hết sạch. Nếu chẳng hành theo chánh pháp, sao có thể mong “phước tộ” (福祚, phước lộc, tiếp nối thịnh vượng) lâu dài? Phước ấy nếu hết, chư thánh bỏ đi, nước ấy sẽ ngày càng suy vi, tai họa liền kéo tới, bảy nạn ắt dấy lên!

(Kinh) Đại vương! Nhược vị lai thế, hữu chư quốc vương hộ trì Tam Bảo giả, ngã sử ngũ đại lực Bồ Tát, vãng hộ kỳ quốc. Nhất, Kim Cang Hống Bồ Tát, thủ trì thiên bảo tướng luân, vãng hộ bỉ quốc. Nhị, Long Vương Hống Bồ Tát, thủ trì kim luân đăng, vãng hộ bỉ quốc. Tam, Vô Úy Thập Lực Hống Bồ Tát, thủ trì kim cang xử, vãng hộ bỉ quốc. Tứ, Lôi Điện Hống Bồ Tát, thủ trì thiên bảo la võng, vãng hộ bỉ quốc. Ngũ, Vô Lượng Lực Hống Bồ Tát, thủ trì ngũ thiên kiếm luân, vãng hộ bỉ quốc. Ngũ đại sĩ, ngũ thiên đại thần vương, ư nhữ quốc trung, đại tác lợi ích, đương lập hình tượng, nhi cúng dường chi!

(經)大王！若未來世，有諸國王護持三寶者。我使五大力菩薩，往護其國。一、金剛吼菩薩，手持千寶相輪，往護彼國。二、龍王吼菩薩，手持金輪燈，往護彼國。三、無畏十力吼菩薩，手持金剛杵，往護彼國。四、雷電吼菩薩，手持千寶羅網，往護彼國。五、無量力吼菩薩，手持五千劍輪，往護彼國。五大士，五千大神王，於汝國中，大作利益。當立形像，而供養之。

(Kinh: Này đại vương! Nếu trong đời vị lai, có các quốc vương hộ trì Tam Bảo, ta sai năm vị đại lực Bồ Tát tới thủ hộ nước ấy. Một là Kim Cang Hống Bồ Tát, tay cầm bánh xe ngàn tướng báu đến thủ hộ nước ấy. Hai là Long Vương Hống Bồ Tát, tay cầm đèn bánh xe vàng, đến thủ hộ nước ấy. Ba là Vô Úy Thập Lực Hống Bồ Tát, tay cầm chày kim cang, đến thủ hộ nước ấy. Bốn là Lôi Điện Hống Bồ Tát, tay cầm lưới mành bằng ngàn thứ báu, đến thủ hộ nước ấy. Năm là Vô Lượng Lực Hống Bồ Tát, tay cầm năm ngàn vầng kiếm đến thủ hộ nước ấy. Năm vị đại sĩ, năm ngàn đại thần vương ở trong nước các ông, tạo lợi ích to lớn, hãy nên lập hình tượng họ để cúng dường).

Đây là nói quốc vương trong đời mai sau nếu có thể vâng theo lời dạy, hộ trì Tam Bảo, sẽ cảm vời đức Phật sai năm vị Bồ Tát có oai lực to lớn đến thủ hộ nước ấy. Như vậy thì sở dĩ hộ giáo là để hộ quốc. Kế đó, [đức Phật] nêu ra danh hiệu của năm vị đại Bồ Tát, cùng với năm ngàn vị đại thần, chủ và bạn cùng đến [thủ hộ], chẳng phải là nhân duyên nhỏ nhoi! Do có thể ở trong nước ấy, tạo lợi ích to lớn, cho nên họ dùng thần lực gia bị hiển nhiên hay âm thầm. Do có sự giúp đỡ ấy, cho nên tai nạn tự nhiên tiêu mất. Đức Phật căn dặn: Để báo ân hộ quốc của họ, hãy thiết lập hình tượng họ để cúng dường.

(Kinh) Đại vương! Ngô kim Tam Bảo, phó chúc nhữ đẳng, nhất phó chư vương: Kiều Tát La quốc, Tỳ Xá Ly quốc, Xá Vệ quốc, Ma Kiệt Đề quốc, Ba La Nại quốc, Ca Di La Vệ quốc, Cưu Thi Na quốc, Cưu Thiểm Di quốc, Cưu Lưu quốc, Kế Tân quốc, Già La Càn quốc, Càn Đà Vệ quốc, Sa Đà quốc, Tăng Già Đà quốc, Kiện Noa Quật Xà quốc, Ba Đề quốc, như thị nhất thiết chư quốc vương đẳng, giai ưng thọ trì Bát Nhã Ba La Mật.

(經)大王！吾今三寶，付囑汝等一付諸王。憍薩羅國、毗舍離國、舍衛國、摩竭提國、波羅奈國、迦夷羅衛國、鳩尸那國、鳩睒彌國、鳩留國、罽賓國、伽羅乾國、乾陀衛國、沙陀國、僧伽陀國、健拏掘闍國、波提國，如是一切諸國王等，皆應受持般若波羅密。

(Kinh: Này đại vương! Nay ta đem Tam Bảo phó chúc cho các vị, nhất loạt phó chúc các vua nước Kiều Tát La, nước Tỳ Xá Ly, nước Xá Vệ, nước Ma Kiệt Đề, nước Ba La Nại, nước Ca Di La Vệ, nước Cưu Thi Na, nước Cưu Thiểm Di, nước Cưu Lưu, nước Kế Tân, nước Già La Càn, nước Càn Đà Vệ, nước Sa Đà, nước Tăng Già Đà, nước Kiện Noa Quật Xà, nước Ba Đề, hết thảy các quốc vương như thế đều nên thọ trì Bát Nhã Ba La Mật).

Đây là khuyên trì Bát Nhã. Bát Nhã có trọn đủ Tam Bảo: Kinh điển ở nơi đâu, nơi đó có thân xá-lợi của Như Lai, tức là Phật Bảo. Bát Nhã là pháp Ma ha Diễn (Đại Thừa), tức là Pháp Bảo. Mười ba loại pháp sư trong kinh đều tu Bát Nhã, đấy chính là Đại Thừa Tăng Bảo. Phó chúc các vua thọ trì kinh này, tức là hộ trì Tam Bảo.

Nước Kiều Tát La (Kośala), còn phiên âm là Câu Tát La quốc, dịch nghĩa là Công Xảo (tài khéo), hoặc Vô Đấu Chiến, ở Nam Ấn Độ. Đối ứng với Bắc Kiều Tát La quốc, ở đây là nói Nam Kiều Tát La quốc, hoặc còn gọi là Đại Kiều Tát La quốc. Long Thọ Bồ Tát phần nhiều trụ trong nước này, được vua Sa Đa Bà Ha (Sādavāhana)[15] quy kính. Ở trong núi, vua kiến tạo năm ngôi đại già-lam. Hơn nữa, sách Huyền Ứng Âm Nghĩa quyển hai mươi hai trích dẫn Tây Vực Ký nói đây là tên một nước cổ ở Trung Ấn Độ. Do đối ứng với nước Kiều Tát La ở phương Nam mà gọi là Bắc Kiều Tát La quốc, là một trong mười sáu nước lớn. Thủ phủ chính là Xá Vệ quốc, Phật từng trụ tại đó trong một thời gian dài. Theo những điều đã nói trên đây, Nam Bắc khác nhau, chẳng biết nước nào mới là đúng.

Tỳ Xá Ly quốc (Vaiśālī), còn dịch là Tỳ Da Ly quốc, dịch nghĩa là Quảng Nghiêm, thuộc khu vực Nam sông Hằng tại Trung Ấn Độ. Đại sĩ Duy Ma trụ tại nước này. Đức Phật diệt độ một trăm năm, bảy trăm vị hiền thánh thực hiện cuộc kết tập kinh điển lần thứ hai tại đây.

Nước Xá Vệ là tên đô thành của vua Ba Tư Nặc. Nước này vốn có tên là nước Kiều Tát La, do có hai nước Nam Bắc cùng tên; cho nên phần nhiều dùng danh xưng Xá Vệ (Śrāvastī) làm tên nước. [Xá Vệ trong tiếng Phạn] phiên âm theo lối tân dịch là Thất La Phạt Tất Để, dịch nghĩa là Văn Vật (聞物); do thành này sanh ra nhiều người nổi tiếng, sản xuất nhiều vật trân quý. Tinh xá Kỳ Viên của đức Phật ở tại nước này.

Nước Ma Kiệt Đề (Magadha) tức là nước Ma Kiệt Đà, phương này dịch là “Thiện Thắng quốc”, hoặc dịch là “Vô Não Hại quốc”. Pháp luật nước ấy cấm xử tử. Hễ có kẻ phạm tội chết, bèn tống vào rừng hoang. Nước này ở Trung Ấn Độ. Trong Ngũ Ấn Độ, nước này lớn nhất. Thành Vương Xá (Rājagṛha) ở trong nước này.

Nước Ba La Nại (Vārāṇasī) còn gọi là nước Ba La Nại Tư, dịch nghĩa là Giang Nhiễu Thành (thành có sông vây quanh), do nước này thuộc lưu vực sông Hằng tại Trung Ấn Độ. Vườn Lộc Dã (Mṛgá-dāva) ở trong nước này, tức là nơi cổ đế vương nuôi nai, còn gọi là Lộc Uyển.

Nước Ca Di La Vệ (Kapilavatsu, Ca Tỳ La Vệ), còn gọi là Ca Duy La Vệ quốc, lại còn gọi là Ca Duy La Duyệt quốc, dịch nghĩa là Diệu Đức, là chỗ ở của bốn anh em vua Tịnh Phạn, là nước mà Như Lai giáng sanh, là xứ cai trị của vua Tịnh Phạn.

Nước Kế Tân chính là nước Ca Thấp Di La (Kāśmīra), cựu dịch là Kế Tân tức là sai. Xứ này ở Bắc Ấn Độ, rộng hơn bảy ngàn dặm, bốn phía dựa vào núi. Núi non hết sức cao ngất, hiểm trở. Tuy có đường nẻo, nhưng lại chật hẹp. Từ cổ, kẻ địch lân cận chẳng thể tấn công, chinh phạt. Phía Tây đô thành giáp sông lớn, từ Nam đến Bắc là mười hai dặm, từ Đông sang Tây là bốn năm dặm. [Xứ ấy] thích hợp trồng trọt, nhiều hoa quả, sanh ra nhiều loại ngựa quý và uất kim hương[16], hỏa châu, dược thảo v.v… Khí hậu lạnh buốt, nhiều tuyết, ít gió, [dân chúng] dùng y phục bằng lông thú, khoác áo nỉ trắng.

Nước Càn Đà Vệ, sách Tây Vực Ký quyển thứ hai nói “Càn Đà La quốc (Gandhāra), cựu dịch phiên âm thành Càn Đà Vệ là sai”[17]. [Xứ này] thuộc Bắc Ấn Độ, phương này dịch nghĩa là Trì Địa quốc, ý nói: Xứ này thuở trước có nhiều vị thánh hiền đắc đạo quả, trụ trì nơi ấy, chẳng bị nước khác xâm hại. Nước này sanh nhiều loại hoa có mùi thơm, lại có các loại hương nổi tiếng cả nước.

Trong danh xưng của mười sáu nước ấy, tám nước có dịch nghĩa. Những nước kia như nước Cưu Thi Na (Kuśinagara), nước Cưu Thiểm Di (Kaushambi), nước Cưu Lưu (Kuru), nước Già La Càn, nước Sa Đà, nước Tăng Già Đà, nước Kiện Noa Quật Xà (Kanyakubja), nước Ba Đề, tám nước ấy chẳng được dịch nghĩa.

(Kinh) Thời, chư đại chúng, A Tu Luân vương, văn Phật thuyết vị lai thế thất khả úy, thân mao vi thụ, hô thanh đại khiếu nhi ngôn: “Nguyện bất sanh bỉ quốc”.

(經)時，諸大眾，阿須輪王，聞佛說未來世七可畏，身毛為豎，呼聲大叫而言：願不生彼國。

(Kinh: Khi đó, các đại chúng, vua A Tu Luân, nghe đức Phật nói bảy điều đáng sợ trong đời vị lai, lông trên thân dựng cả lên, hô to lên rằng: “Nguyện chẳng sanh vào cõi ấy”).

Đây là nghe kinh phát nguyện. Khi đó, trong đại chúng, các vua A Tu Luân nghe đức Phật nói bảy nạn trong đời vị lai rất đáng sợ hãi, rởn da gà, lớn tiếng kêu gào, phát nguyện rằng: “Nguyện chẳng sanh trong cõi có bảy nạn ấy”.

(Kinh) Thời, thập lục đại quốc vương, tức dĩ quốc phó đệ, xuất gia tu đạo. Quán Tứ Đại sắc, thắng xuất tướng. Tứ Đại tứ sắc, bất dụng Thức Không, nhập hành tướng. Tam thập nhẫn, Sơ Địa tướng. Đệ Nhất Nghĩa Đế, Cửu Địa tướng. Thị cố, đại vương! Xả phàm phu thân, nhập lục trụ thân, xả thất báo thân, nhập bát Pháp Thân, chứng nhất thiết hạnh Bát Nhã Ba La Mật.

(經)時，十六大國王，即以國付弟，出家修道。觀四大色，勝出相。四大四色，不用識空，入行相。三十忍，初地相；第一義諦，九地相。是故，大王！捨凡夫身，入六住身。捨七報身，入八法身。證一切行，般若波羅密。

(Kinh: Khi đó, mười sáu vua nước lớn liền giao nước cho em trai, xuất gia tu đạo. Quán Tứ Đại và tứ sắc (xanh, vàng, đỏ, trắng) [thành tựu thì gọi là] “thắng xuất tướng”. Đối với Tứ Đại, Tứ Sắc, chẳng dùng [đến Vô Sở Hữu Xứ, chỉ dùng] Thức Xứ và Không Xứ để nhập hành tướng. Trong ba mươi môn Nhẫn [thuộc mười địa trong Thập Địa], tướng Sơ Địa là đắc Đệ Nhất Nghĩa Đế, [sẽ là tiền phương tiện cho] các tướng của chín địa kia. Vì thế, này đại vương! Bỏ thân phàm phu, nhập thân Lục Trụ, bỏ Báo Thân thuộc Thất Địa, nhập Pháp Thân của Bát Địa, chứng hết thảy các hạnh Bát Nhã Ba La Mật)[18].

Các quốc vương ấy ngộ đạo. Khi đó, mười sáu vị đại quốc vương sau khi nghe pháp, biết rõ thế gian và quốc độ đều giống như mộng huyễn, liền đem quốc sự giao cho em trai, phát tâm xuất gia tu đạo.

“Quán tứ đại sắc, thắng xuất tướng”, tức là Bát Thắng Xứ. Tu tám pháp ấy, có thể đạt được lợi ích thù thắng, có thể chế phục cảnh giới, cái tâm đối trước cảnh chẳng bị cảnh dẫn dắt. Do vậy, gọi là Thắng Xứ. Đây là nói về sự tu đạo:

- Một là trong quán sắc, ngoài quán sắc ít, tức là trong thì quán sắc bất tịnh của Tứ Đại, ngoài thì quán đôi chút tịnh sắc. Do quán lực ít ỏi, chẳng thể quán nhiều.

- Hai là trong quán sắc, ngoài thì quán sắc nhiều. Do quán lực dần dần tăng trưởng, cho nên có thể quán nhiều.

- Ba, trong không có sắc tưởng, ngoài quán sắc ít.

- Bốn, trong không có sắc tưởng, ngoài quán sắc nhiều.

- Năm, trong không có sắc tưởng, ngoài quán sắc xanh.

- Sáu là [quán sắc] vàng.

- Bảy là [quán sắc] đỏ.

- Tám là [quán sắc] trắng.

Đối với sáu thắng xứ [sau cùng], do tu quán hạnh lâu ngày, sẽ có thể chế phục sắc tưởng trong nội tâm, cho nên nói là “trong thì vô sắc, quán tịnh sắc ở bên ngoài”. Từ ít tới nhiều, có thể hiện ra quang minh màu xanh, vàng v.v… chuyển biến tự tại, chẳng sanh pháp ái. Quán thành tựu tám thắng xứ thì gọi “thắng xuất tướng”.

“Tứ đại, tứ sắc, bất dụng Thức Không, nhập hành tướng”: Tức là Thập Biến Xứ, còn gọi là mười món Nhất Thiết Nhập, tức là đối với Tứ Đại “địa, thủy, hỏa, phong”, và tứ sắc là xanh, vàng, đỏ, trắng, “bất dụng Thức Không”: “Bất dụng” là Vô Sở Hữu Xứ, Thức là Thức Xứ, Không là Không Xứ. Trong các pháp số, không có Vô Sở Hữu Xứ, chỉ có Thức Xứ và Không Xứ. Mười món ấy (Tứ Đại, tứ sắc, Thức Xứ và Không Xứ) trọn khắp hết thảy các xứ, cho nên gọi là Thập Biến Xứ. Do chúng lại đều có thể nhập vào hết thảy, nên gọi là Thập Nhất Thiết Nhập (mười món nhập vào hết thảy). Như quán sắc xanh, thì trọn khắp hết thảy mọi nơi đều là màu xanh v.v… Trước đó đã nói tới Thắng Xứ, hàm ý “có thể chế phục cảnh giới”. Ở đây nói là Biến Xứ (遍處, trọn khắp các xứ), hàm nghĩa “rộng lớn trọn khắp”. Do chỗ nương vào của chúng là Không, chúng đều có thể duyên Thức vô biên. Quán thành tựu mười món Nhất Thiết Nhập này, thì gọi là Nhập Hành Tướng.

Từ “tam thập Nhẫn” trở đi, kế đó là nói đến chuyện “nhập đạo”. Từ Sơ Địa trở lên, mỗi địa trong mười địa đều có ba môn Nhẫn, hợp thành ba mươi môn Nhẫn. “Sơ Địa tướng”: Phá vô minh, chứng Pháp Thân, đắc Đệ Nhất Nghĩa Đế. “Cửu địa tướng” [trong đoạn kinh văn này] không phải là nói đến Đệ Cửu Địa [trong Thập Địa], mà là nói Sơ Địa đắc Đệ Nhất Nghĩa Đế, sẽ làm tướng phương tiện cho chín địa sau đó như Ly Cấu Địa v.v… Hễ dự vào Sơ Địa, sẽ dễ dàng tiến nhập các Địa khác. Nhiếp Luận nói: “Như đục thủng lóng trúc đầu tiên, sẽ có thể nhanh chóng đục thủng các lóng sau. Đắc chân trí của Sơ Địa, các Địa khác sẽ nhanh chóng thành tựu”.

“Thị cố, đại vương! Xả phàm phu thân, nhập Lục Trụ thân” (Do vậy, này đại vương! Xả thân phàm phu, nhập thân Lục Trụ): Tức là do đã nhập đạo, bèn xả thân phàm phu thuộc địa vị Ngoại Phàm, tiến nhập thân Tập Chủng Tánh của địa vị Lục Trụ [trong Thập Trụ]. “Xả thất Báo Thân, nhập Bát Pháp Thân” có hai cách hiểu:

- Một, xả thân thất phương tiện thuộc Địa Tiền (các địa vị chưa tiến nhập Sơ Địa), đạt được Pháp Thân thứ tám thuộc Sơ Địa.

- Hai, bỏ Báo Thân Phần Đoạn thuộc Thất Địa trước đó để tiến nhập Pháp Thân Vô Công Dụng của Đệ Bát Địa.

(Kinh) Thập bát Phạm thiên, A Tu Luân vương đắc tam thừa quán, đồng vô sanh cảnh. Phục tán hoa cúng dường: Không hoa, pháp tánh hoa, thánh nhân hoa, thuận hoa, vô sanh hoa, pháp lạc hoa, kim cang hoa, duyên quán Trung Đạo hoa, tam thập thất phẩm hoa nhi tán Phật thượng.

(經)十八梵天、阿須輪王得三乘觀，同無生境。復散華供養：空華、法性華、聖人華、順華、無生華、法樂華、金剛華、緣觀中道華、三十七品華而散佛上。

(Kinh: Mười tám Phạm thiên, vua A Tu Luân đạt được tam thừa quán, cùng nhập cảnh Vô Sanh. Lại rải hoa cúng dường: Không hoa, pháp tánh hoa, thánh nhân hoa, thuận hoa, vô sanh hoa, pháp lạc hoa, kim cang hoa, duyên quán Trung Đạo hoa, hoa ba mươi bảy phẩm để rải trên đức Phật).

Từ đây trở đi là nói đại chúng trong pháp hội đạt được lợi ích, có phàm, có thánh. Ở đây là Phạm thiên và A Tu La đắc tam thừa quán, tức là đắc đại, trung, tiểu tam thừa quán. “Đồng Vô Sanh cảnh” tức là đắc Đại Thừa Quán. Do vậy, họ rải hoa cúng dường. Các hoa ấy chính là hoa nhân hạnh của tam thừa. Trước hết rải hoa Ngũ Nhẫn của Đại Thừa: Không hoa biểu thị Nhân Không, Pháp Tánh hoa biểu thị Pháp Không, địa vị Tam Hiền chưa chứng Sơ Địa là hoa Phục Nhẫn. “Thánh nhân hoa” là Sơ Địa, Nhị Địa, Tam Địa đã chứng thánh vị, rải hoa Tín Nhẫn. Tứ Địa, Ngũ Địa, Lục Địa, thuận Vô Sanh Nhẫn, rải hoa Thuận Nhẫn. Thất Địa, Bát Địa, Cửu Địa thật sự chứng Vô Sanh, rải hoa Vô Sanh Nhẫn. Tứ biện tài tự tại thuyết pháp, rải hoa Pháp Lạc. Thập Địa chứng kim cang tâm, có thể đoạn kết sử, rải hoa Kim Cang.

Kế đến là rải hoa Nhị Thừa:

- Hoa duyên quán Trung Đạo: Duyên Giác trung thừa, quán sát mười hai nhân duyên mà đắc Vô Sanh, cho nên rải hoa Duyên Quán Trung Đạo.

- Hoa ba mươi bảy phẩm: Thanh Văn Tiểu Thừa nương theo ba mươi bảy đạo phẩm để tu học, đắc chứng Niết Bàn. Do đó, rải hoa ba mươi bảy phẩm.

“Nhi tán Phật thượng” (mà rải lên đức Phật) tức là cúng dường. Lại dùng hoa nhân hạnh ấy để thượng cầu Phật quả.

(Kinh) Cập cửu bách ức đại Bồ Tát chúng, kỳ dư nhất thiết chúng, chứng Đạo Tích quả, tán tâm không hoa, tâm thụ hoa, Lục Ba La Mật hoa, Diệu Giác hoa, nhi tán Phật thượng, cập nhất thiết chúng.

(經)及九百億大菩薩眾，其餘一切眾，證道跡果。散心空華、心樹華、六波羅密華、妙覺華而散佛上，及一切眾。

(Kinh: Và chín trăm ức vị đại Bồ Tát, hết thảy các đại chúng khác, chứng Đạo Tích Quả, rải hoa Không Tâm, hoa từ cây tâm, hoa Lục Ba La Mật, hoa Diệu Giác để rải lên đức Phật và hết thảy đại chúng).

“Cùng với Bồ Tát đại chúng đắc chứng đạo tích quả”: Đạt được sự giải ngộ nơi Sơ Địa, chứng lý Trung Đạo Pháp Thân, thì gọi là Chứng. Đạo có nghĩa là “có thể thông suốt”. Hễ chứng liền có thể thông, thì gọi là Đạo. “Tích” là nói dấu tích tấn tu. Có thể tiến nhập Đạo thì gọi là Tích. Quả là thành thục viên mãn. Ngộ và tu trọn vẹn thì gọi là Quả.

“Tán tâm không hoa”: Tức là hoa lý Không vô sanh. “Tâm thụ hoa”: Tức hoa nơi cây ý. “Lục Ba La Mật hoa” tức hạnh hoa của Bồ Tát. “Diệu Giác hoa” tức là hoa nơi Phật địa quả. “Nhi tán Phật thượng cập nhất thiết chúng” (mà rải lên đức Phật và hết thảy đại chúng): Bình đẳng cúng dường chúng sanh và Phật.

(Kinh) Thập thiên Bồ Tát, niệm lai thế chúng sanh, tức chứng Diệu Giác tam-muội, Viên Minh tam-muội, Kim Cang tam-muội, Thế Đế tam-muội, Chân Đế tam-muội, Đệ Nhất Nghĩa Đế tam-muội. Thử Tam Đế tam-muội thị nhất thiết tam-muội vương tam-muội, diệc đắc vô lượng tam-muội, Thất Tài tam-muội, Nhị Thập Ngũ Hữu tam-muội, Nhất Thiết Hạnh tam-muội.

(經)十千菩薩，念來世眾生，即證：妙覺三昧，圓明三昧，金剛三昧，世諦三昧，真諦三昧，第一義諦三昧。此三諦三昧是一切三昧王三昧，亦得無量三昧。七財三昧，二十五有三昧，一切行三昧。

(Kinh: Mười ngàn Bồ Tát nghĩ đến chúng sanh trong đời vị lai, liền chứng Diệu Giác tam-muội, Viên Minh tam-muội, Kim Cang tam-muội, Thế Đế tam-muội, Chân Đế tam-muội, Đệ Nhất Nghĩa Đế tam-muội. Các tam-muội thuộc ba Đế ấy chính là vương tam-muội của hết thảy các tam-muội, cũng đắc vô lượng tam-muội, Thất Tài tam-muội, Nhị Thập Ngũ Hữu tam-muội, Nhất Thiết Hạnh tam-muội).

Mười ngàn Bồ Tát nghĩ thương xót chúng sanh vốn trọn đủ Phật tánh, chỉ vì trái nghịch giác, xuôi theo trần lao, cho nên chẳng thể chứng đắc. Nay nghe nói pháp môn mười bốn Nhẫn, đại bi hun đúc cái tâm, hộ niệm chúng sanh trong đời mai sau, muốn khiến cho họ lập tức chứng Diệu Giác tam-muội, tức là cực quả Diệu Giác rốt ráo, là tối thượng nhất thừa tam-muội.

Viên Minh tam-muội: Chiếu thấu triệt lý cội nguồn của nhất tâm. Kim Cang tam-muội tức là nhập Kim Cang Định kiên cố, chẳng thể phá hoại. Thế Đế tam-muội tức là nhập Tục Đế tam-muội, dấn mình vào cõi tục mà chẳng nhiễm mảy trần. Đó gọi là “đi qua cả trăm hoa, áo chẳng dính mẩu lá”. Chân Đế tam-muội chính là Diệt Tận Định do Nhị Thừa đã nhập. Đệ Nhất Nghĩa Đế tam-muội chính là đại định Trung Đạo viên diệu do Bồ Tát đã nhập, còn gọi là Thật Tướng tam-muội. Ba môn tam-muội này là vua trong các tam-muội, nhiếp trọn hết thảy các tam-muội, vì thế nói nói “diệc đắc vô lượng tam-muội” (cũng đắc vô lượng tam-muội).

Thất Tài tam-muội tức là đắc Thất Thánh Tài: Một là Tín, hai là Giới, ba là Tàm, bốn là Quý, năm là Đa Văn, sáu là Trí Huệ, bảy là Xả Ly. Nhị Thập Ngũ Hữu tam-muội: Bốn châu, bốn đường ác, Lục Dục, và Phạm Thiên, Tứ Thiền, Tứ Không Định, Vô Tưởng A Na Hàm, gọi [gộp chung] là “hai mươi lăm Hữu”. Nhập hai mươi lăm môn tam-muội có thể phá hai mươi lăm hữu. Đắc Vô Cấu tam-muội, có thể phá Địa Ngục Thú Hữu. Đắc Bất Thoái tam-muội, có thể phá Súc Sanh Thú Hữu. Đắc Tâm Lạc tam-muội, có thể phá Ngạ Quỷ Thú Hữu. Đắc Hoan Hỷ tam-muội, có thể phá A Tu La Thú Hữu. Đắc Nhật Quang tam-muội, có thể phá Phất Bà Đề Châu Hữu (Đông Thắng Thần Châu Hữu). Đắc Như Huyễn tam-muội, có thể phá Diêm Phù Đề Châu Hữu. Đắc Nguyệt Quang tam-muội, có thể phá Cù Da Ni Châu Hữu (Tây Ngưu Hóa Châu Hữu). Đắc Nhiệt Viêm tam-muội, có thể phá Uất Đan Việt Châu Hữu (Bắc Câu Lô Châu Hữu). Đắc Nhất Thiết Pháp Bất Động tam-muội, có thể phá Tứ Vương Thiên Hữu. Đắc Nan Phục tam-muội, có thể phá Đao Lợi Thiên Hữu. Đắc Duyệt Ý tam-muội, có thể phá Diễm Ma Thiên Hữu. Đắc Thanh Sắc tam-muội, có thể phá Đâu Suất Thiên Hữu. Đắc Hoàng Sắc tam-muội có thể phá Hóa Lạc Thiên Hữu. Đắc Xích Sắc tam-muội, có thể phá Tha Hóa Tự Tại Thiên Hữu. Đắc Bạch Sắc tam-muội, có thể phá Sơ Thiền Thiên Hữu. Đắc Chủng Chủng tam-muội, có thể phá Đại Phạm Thiên Hữu. Đắc Song tam-muội, có thể phá Nhị Thiền Thiên Hữu. Đắc Lôi Âm tam-muội, có thể phá Tam Thiền Thiên Hữu. Đắc Vũ Vũ tam-muội, có thể phá Tứ Thiền Thiên Hữu. Đắc Như Hư Không tam-muội, có thể phá Vô Tưởng Thiên Hữu. Đắc Chiếu Cảnh tam-muội, có thể phá Tịnh Cư A Na Hàm Hữu. Đắc Vô Ngại tam-muội, có thể phá Không Vô Biên Xứ Định Hữu. Đắc Thường tam-muội, có thể phá Thức Vô Biên Xứ Định Hữu. Đắc Lạc tam-muội, có thể phá Không Vô Sở Hữu Xứ Định Hữu. Đắc Ngã tam-muội, có thể phá Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ Định Hữu. Bồ Tát đắc Nhị Thập Ngũ Hữu tam-muội có thể phá hai mươi lăm Hữu. “Hữu” là do còn thuộc trong tam giới, nhân quả chẳng mất, thì gọi là Hữu.

(Kinh) Phục hữu thập ức Bồ Tát, đăng Kim Cang Đảnh, hiện thành Chánh Giác.

(經)復有十億菩薩，登金剛頂，現成正覺。

(Kinh: Lại có mười ức Bồ Tát, lên Kim Cang Đảnh, hiện thành Chánh Giác).

Đây là nói mười ức Bồ Tát lên đỉnh núi Kim Cang, lấy hư không làm tòa, hiện thành Chánh Giác, đạt được lợi ích rốt ráo. Phần Chánh Tông đã xong.

2.3. Phẩm thứ tám: Chúc Lụy (Chúc Lụy phẩm đệ bát, 囑累品第八)

Phẩm này thuộc vào Lưu Thông Phần. Đức Phật sắp đem pháp Bát Nhã chánh tông phó chúc quốc vương, phiền lụy họ hộ trì. Vì thế gọi là phẩm Chúc Lụy. Lại còn phó chúc kinh này, nhọc công họ lưu thông, nên gọi là phẩm Chúc Lụy. Kinh này không giống kinh Đại Phẩm Bát Nhã phó chúc hàng Thanh Văn, chẳng giống kinh Diệu Pháp Liên Hoa phó chúc cho Bồ Tát, mà phó chúc cho quốc vương. Vì lẽ nào? Ở đây có ba ý:

- Một, kinh này là của báu hộ quốc, có thể trừ quốc nạn. Vì thế, phó chúc quốc vương.

- Hai, do quốc vương có oai lực lớn, dễ hoằng dương, đáng nên phó chúc quốc vương.

- Ba, ắt vua tôi phải hợp đạo, một đức, một lòng, chánh pháp mới được lưu hành. Vì thế, kiêm cả ý phó chúc hàng đại thần.

(Kinh) Phật cáo Ba Tư Nặc vương: - Ngã giới nhữ đẳng, ngô diệt hậu bát thập niên, bát bách niên, bát thiên niên, vô Phật, vô Pháp, vô Tăng, vô tín nam, tín nữ thời, thử kinh Tam Bảo phó chúc chư quốc vương, tứ bộ đệ tử, thọ trì, độc tụng, giải nghĩa, vị tam giới chúng sanh khai Không Huệ Đạo, tu thất hiền hạnh, thập thiện hạnh, hóa nhất thiết chúng sanh.

(經)佛告波斯匿王：我誡汝等，吾滅後八十年，八百年，八千年，無佛、無法、無僧、無信男信女時，此經三寶，付囑諸國王、四部弟子，受持、讀誦、解義。為三界眾生開空慧道，修七賢行、十善行，化一切眾生。

(Kinh: Đức Phật bảo vua Ba Tư Nặc: - Ta răn các vị, sau khi ta diệt hậu tám mươi năm, tám trăm năm, tám ngàn năm, lúc không có Phật, không có Pháp, không có Tăng, không có tín nam và tín nữ, kinh Tam Bảo này phó chúc các quốc vương, bốn bộ đệ tử thọ trì, đọc tụng, giải nghĩa, vì chúng sanh trong tam giới mở ra đạo Không Huệ, tu bảy hiền hạnh, mười thiện hạnh, giáo hóa hết thảy chúng sanh).

Đây là khuyên lưu thông chung. Đức Phật răn truyền các vị như vua Ba Tư Nặc v.v… Trước hết, Ngài phó chúc rõ ràng thời tiết hoằng pháp. “Ngô diệt hậu” (Sau khi ta diệt độ), tức là đức Phật tự nói sau khi Ngài diệt độ, có ba thời kỳ: Thoạt đầu là tám mươi năm, kế đó là tám trăm năm, sau cùng là tám ngàn năm. “Vô Phật, vô Pháp, vô Tăng”: Chẳng phải là tám mươi năm sau liền chẳng có Tam Bảo. Nếu thật sự chẳng có Tam Bảo, phó chúc có ích gì? Nay hãy nên theo thứ tự tương xứng [để luận định]: Sau khi đức Phật diệt độ tám mươi năm, Phật chẳng trụ thế, cho nên nói là “vô Phật”. Tám trăm năm là cuối thời Chánh Pháp, tà pháp lừng lẫy, dùng tà đoạt chánh, nhiều kẻ tin tà. Vì thế nói là “vô Pháp”. Tám ngàn năm thì đã quá nửa thời Mạt Pháp, tất cả tăng chúng chỉ là có hình dáng tương tự tỳ-kheo, chứ hạnh giống hệt như kẻ tại gia. Vì thế nói là “vô Tăng”.

“Vô tín nam, tín nữ”: Đạo do người hoằng dương. Nếu không có Tăng, Phật pháp gởi gắm vào đâu? Do thấy tăng chúng chẳng khác thế tục, không thể dấy lòng tin. Do không tin Tăng, sẽ chẳng tin Phật pháp. Hiện thời đã có chuyện như thế. Người đời thấy người xuất gia chẳng có tăng hạnh, chẳng thể quy kính, hoàn toàn chẳng tin Tam Bảo. Vì thế nói “vô tín nam, tín nữ”. “Thời” là nói đến ba thời kỳ ấy, kinh Tam Bảo này phó chúc các quốc vương và bốn bộ đệ tử lưu thông.

“Thọ trì, đọc tụng” tức là tự hành lưu thông, “giải nghĩa” là khai giải nghĩa lý trong kinh, tức là hóa tha lưu thông (lưu thông nhằm giáo hóa người khác). Như Lai ra rả răn truyền, muốn khiến cho đại chúng hoằng dương, hộ trì Tam Bảo, khiến cho chẳng đoạn tuyệt vậy.

“Vị tam giới chúng sanh khai Không Huệ Đạo” (vì chúng sanh trong tam giới mà mở ra Không Huệ đạo): Vì chúng sanh khai thị đạo quán huệ Nhân Không và Pháp Không. Nhị Không (Nhân Không và Pháp Không) chính là hạnh thánh hiền Bát Nhã. “Tu thất hiền hạnh”: Tức là bảy phương tiện hạnh, một là Ngũ Đình Tâm, hai là Biệt Tướng Niệm, ba là Tổng Tướng Niệm, bốn là Noãn Địa, năm là Đảnh Địa, sáu là Nhẫn Địa, bảy là Thế Đệ Nhất Địa.

Thập Thiện hạnh là ba điều thiện nơi thân, chẳng giết, chẳng trộm, chẳng dâm; bốn điều thiện nơi miệng, tức không nói dối, không nói thêu dệt, không ác khẩu, không nói đôi chiều, ba điều thiện nơi ý là chẳng tham, chẳng sân, chẳng si. Hai hạnh thánh hiền trên đây thuộc về Nhân Thiên Thừa, dùng đó để giáo hóa hết thảy chúng sanh. Phần tổng khuyến lưu thông đã xong.

(Kinh) Hậu ngũ trược thế, tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, tứ bộ đệ tử, thiên long bát bộ, nhất thiết thần vương, quốc vương, đại thần, thái tử, vương tử, tự thị cao quý, diệt phá ngô pháp, minh tác chế pháp, chế ngã đệ tử, tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, bất thính xuất gia, hành đạo, diệc phục bất thính tạo tác Phật tượng hình, Phật tháp hình, lập thống quan chế chúng, an tịch ký tăng, tỳ-kheo địa lập, bạch y cao tòa, binh nô vi tỳ-kheo, thọ biệt thỉnh pháp, tri thức, tỳ-kheo cộng vi nhất tâm thân thiện, tỳ-kheo vị tác trai hội cầu phước, như ngoại đạo pháp; giai phi ngô pháp. Đương tri nhĩ thời, chánh pháp tương diệt bất cửu.

(經)後五濁世，比丘、比丘尼、四部弟子、天龍八部、一切神王，國王、大臣、太子、王子，自恃高貴，滅破吾法，明作制法，制我弟子比丘、比丘尼，不聽出家行道，亦復不聽造作佛像形、佛塔形，立統官制眾，安籍記僧，比丘地立，白衣高座，兵奴為比丘；受別請法；知識、比丘共為一心親善，比丘為作齋會求福，如外道法；都非吾法。當知爾時，正法將滅不久。

(Kinh: Trong đời ngũ trược mai sau, tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, bốn bộ đệ tử, trời rồng tám bộ, hết thảy thần vương, quốc vương, đại thần, thái tử, vương tử, tự cậy cao quý, diệt phá pháp của ta, chế định pháp tắc rành rành, hạn chế đệ tử của ta, tức là chẳng cho tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni xuất gia, hành đạo, cũng chẳng cho phép tạo tác hình tượng Phật hoặc xây tháp thờ Phật, đặt chức quan thống lãnh, chế ngự tăng chúng, đặt sổ sách ghi chép tăng chúng. Tỳ-kheo đứng dưới đất, kẻ tại gia ngự tòa cao, coi tỳ-kheo như binh lính, nô tỳ. [Tăng chúng] thọ pháp biệt thỉnh, tri thức và tỳ-kheo một mực thân thiện, tỳ-kheo vì kẻ đó làm pháp hội trai tăng cầu phước, giống như pháp của ngoại đạo. Đấy đều chẳng phải là pháp của ta. Hãy nên biết khi đó chánh pháp chẳng lâu sau sẽ diệt).

Đây là bảy môn răn truyền riêng biệt.

Một là răn “không được chướng ngại người xuất gia”. “Ngũ trược thế” (đời năm thứ ô trược) tức là Kiếp Trược, Kiến Trược, Phiền Não Trược, Chúng Sanh Trược, và Mạng Trược. Những gì là Trược? Kinh Lăng Nghiêm dạy: “Thí như thanh thủy, thanh khiết bổn nhiên, như nhược hữu nhân, đầu dĩ sa thổ, thổ thất lưu ngại, thủy vong thanh khiết, dung mạo mịch nhiên, danh chi vi trược” (Ví như nước trong, vốn sẵn thanh khiết. Nếu như có kẻ ném cát, đất vào đó, đất mất tánh chất ngăn ngại, nước mất sự thanh khiết, dung mạo bị biến đổi, thì gọi là Trược). Đức Phật bi tâm đặc biệt tha thiết, sanh trong đời ác ngũ trược nơi cõi Sa Bà để cứu độ chúng sanh.

1. Kiếp Trược: “Kiếp” nói đầy đủ theo tiếng Phạn thì phải nói là Kiếp Ba (Kalpa). Chỉ nói là Kiếp, tức là tỉnh lược, dịch nghĩa là Thời Phần, tức là một khoảng thời gian dài, chia thành đại, trung, tiểu kiếp. Con người thọ từ mười tuổi, cứ sau một trăm năm, tăng thêm một tuổi, tăng tới tám vạn bốn ngàn tuổi. Đã tăng tới cực đại, thì sau một trăm năm, bèn giảm một tuổi, giảm dần dần tới mười tuổi. Cứ một chu kỳ một tăng một giảm là một tiểu kiếp. Hai mươi lượt tăng giảm là một trung kiếp. Tám mươi lượt tăng giảm là một đại kiếp. Khi tuổi thọ của con người giảm tới hai vạn tuổi thì chúng sanh sẽ có đủ bốn món trược sau (Kiến Trược, Phiền Não Trược, Chúng Sanh Trược, Mạng Trược), cho nên gọi là Kiếp Trược. Khi giảm tới một trăm tuổi, thì gọi là “ác thế” (đời ác). Kiếp Trược chẳng có bản thể riêng biệt, chỉ do bốn món trược tụ tập, xen lẫn trở thành tướng trạng của Kiếp Trược. Khi Kiếp Trược, thiện căn của chúng sanh nông cạn, mỏng manh, nghiệp chướng sâu nặng, dễ đọa vào đường ác. Do vậy gọi là Kiếp Trược.

2. Kiến Trược: Năm lợi sử làm Thể, các kiến chấp lừng lẫy chính là tướng trạng của nó. Năm lợi sử chính là năm thứ vọng kiến (kiến chấp hư vọng), có thể khiến cho chúng sanh tạo nghiệp thọ báo, do vậy gọi là Sử (sai khiến). Phần sau sẽ nói tới ngũ độn sử, [còn ngũ lợi sử ở đây] do chúng nhỏ nhiệm, nhanh chóng, cho nên gọi là Lợi:

- Một là Thân Kiến, chấp thân là ta, khởi kiến chấp ngã thân, hư vọng sanh ra tham ái. Chẳng hiểu đó là Tứ Đại giả hợp, mộng huyễn vô thường.

- Hai là Biên Kiến, chấp đoạn, hoặc chấp thường, khởi lên kiến chấp nhị biên, một mực thiên chấp, chẳng hiểu kiến giải đã lệch lạc, đánh mất lẽ Trung Đạo.

- Ba là Tà Kiến, bài bác “chẳng có nhân quả”, dấy lên kiến giải tà vạy, ngoại đạo, bất chánh, khiến chúng sanh ngờ vực, lầm lạc. Chẳng ngộ chính mình đang đọa trong Khoát Đạt Không, ắt vào địa ngục.

- Bốn là Giới Thủ, chẳng phải nhân mà ngỡ là nhân, dấy lên kiến chấp “ta có thể trì giới”, tu tập lầm loạn. Chẳng ngộ “nấu cát làm cơm”, dẫu trải kiếp số nhiều như vi trần khó thể thành tựu!

- Năm là Kiến Thủ, chẳng phải quả mà ngỡ là quả, khởi lên kiến chấp tự phụ với kiến giải của chính mình, chưa chứng mà nói đã chứng, chẳng ngộ hữu lậu thiên (cõi trời hữu lậu) chẳng phải là Niết Bàn.

Năm thứ kiến chấp hư vọng ấy hôn muội, chìm đắm, vẩn đục tự tánh, cho nên gọi là Trược.

3. Phiền Não Trược: Dùng năm độn sử làm Thể, cảm vời tam tai chính là tướng trạng của nó. Năm độn sử là năm loại vọng tâm, có thể khiến cho chúng ta tạo nghiệp, thọ báo, cho nên gọi là Sử. So với năm lợi sử trong phần trước, chúng hơi nặng nề, trì trệ, cho nên gọi là Độn:

- Một, tham tâm: Đối với cảnh vừa ý bèn dấy lên các tham ái, chẳng thể thấy thấu suốt.

- Hai, sân tâm: Đối với cảnh trái ý, dấy lên các sân hận, chẳng thể chịu đựng.

- Ba, si tâm: Đối với hết thảy các cảnh, dấy lên các si mê, chẳng thể giác ngộ.

- Bốn, mạn tâm: Đối với các chúng sanh, dấy tâm kiêu mạn, chẳng thể khiêm tốn.

- Năm, nghi tâm: Đối với các thiện pháp, tâm bèn ngờ vực, do dự, chẳng thể chọn lựa dứt khoát.

Năm thứ vọng tâm ấy phiền động não loạn, vẩn đục tự tánh, cho nên gọi là Phiền Não Trược.

4. Chúng Sanh Trược: Nắm giữ quả báo của Ngũ Ấm, Kiến và Mạn làm Thể, danh xưng uế ác chính là tướng trạng của nó. Chúng sanh gom Địa, Thủy, Hỏa, Phong mà thành thân, gom Thọ, Tưởng, Hành, Thức mà thành tâm. Kiến là chấp trước ngang ngược làm chủ tể, hư vọng chấp trước ngã kiến. Mạn là câu sanh chủ tể, hư vọng dấy lên ngã mạn. Do nghiệp nhân đã tạo trong đời trước mà phải chịu quả báo trong đời này, lấy đó làm Thể. Danh xưng Chúng Sanh hèn tệ, sắc tâm kém cỏi, nhơ uế. Vì thế gọi là Chúng Sanh Trược.

5. Mạng Trược: Sắc và tâm liên tục duy trì làm Thể, năm tháng trôi qua, thọ mạng giảm dần; đó chính là tướng trạng của nó. Sắc chính là các sắc pháp Địa, Thủy, Hỏa, Phong. Tâm tức là các tâm pháp “thấy, nghe, hay, biết”. Đời người nắm giữ Địa, Thủy, Hỏa, Phong, coi chúng là thân. Tứ Đại vốn là vật vô tri, do Kiến Phần của thức thứ tám, khiến cho chúng cảm nhận, thấy biết. Kiến Phần vốn là một cái Thể tinh minh, do bị Địa, Thủy, Hỏa, Phong ngăn trở, khiến cho bị chướng ngại. Vốn là một thứ tinh minh, bị tách thành sáu món hòa hợp, nơi mắt gọi là thấy, nơi tai gọi là nghe, nơi mũi gọi là ngửi, nơi lưỡi gọi là nếm, nơi thân gọi là cảm nhận, nơi ý gọi là biết. Do vậy, sắc và tâm liên thuộc lẫn nhau, ba thứ hơi thở, hơi ấm, và thức duy trì lẫn nhau chẳng lìa tan thì là mạng căn. Hễ chúng chẳng tiếp tục duy trì được nữa, mạng căn liền đoạn, cho nên coi [ba thứ ấy] là Thể [của mạng căn]. Năm tháng dần trôi, tuổi thọ giảm dần tức là nóng lạnh đắp đổi, biến hóa âm thầm đổi dời, rút ngắn tuổi tác, thọ mạng giảm bớt. Vì thế nói là Mạng Trược.

Trong đời ngũ trược mai sau, lắm kẻ tệ ác, tin tà, ghét chánh, người trì giới tu phước ít ỏi, mà người có thể giác ngộ đời người huyễn hóa, tướng thế gian vô thường đã ít lại càng ít ỏi hơn! Huống hồ chánh pháp Bát Nhã này! Do vậy, cần phải phó chúc các quốc vương. Sau khi đã khuyên chung, lại nên răn dạy riêng!

Tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, bốn bộ đệ tử xem giải thích trong phần trước. “Thiên long bát bộ”:

- Một là Thiên tức các vị trời trong tam giới.

- Hai, Long, tức long vương trong biển, vua rồng trong núi, rồng canh giữ cung điện của chư thiên, rồng canh giữ kho tàng, rồng kéo mây tuôn mưa.

- Ba, Dạ Xoa, phương này dịch là Khinh Tiệp (輕捷, nhẹ nhàng, nhanh nhẹn).

- Bốn, Càn Thát Bà, phương này dịch là Tầm Hương (尋香, tìm kiếm mùi thơm), là nhạc thần của thiên đế.

- Năm, A Tu La, phương này dịch là Phi Thiên (非天, chẳng phải trời).

- Sáu, Ca Lâu La, phương này dịch là Kim Xí Điểu Vương (金翅鳥王, chim chúa cánh vàng).

- Bảy, Khẩn Na La, phương này dịch là Nghi Thần (疑神, ngờ chẳng phải là thần), là thần ca hát của thiên đế.

- Tám, Ma Hô La Già, phương này dịch là Mãng Thần (蟒神, thần rắn lớn).

“Nhất thiết thần vương” là các vị chúa tể của chư thần trong thế gian.

“Quốc vương, đại thần, thái tử, vương tử, tự thị cao quý”: Tự phụ quyền thế, chẳng coi trọng Phật pháp, chỉ phô bày tư dục của riêng mình, quên bẵng quan niệm hộ quốc. “Phá diệt ngô pháp, minh tác pháp chế” (phá diệt pháp của ta, rành rành đặt ra các pháp tắc cấm đoán): “Chế” là cấm đoán. Coi chánh đáng là điên đảo. Cõi đời lắm kẻ có hành vi rối đời loạn dân, tổn hoại phong tục, nhưng [kẻ cầm quyền] trọn chẳng ngăn cấm, ngược ngạo cấm đoán đệ tử của ta, tức tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, chẳng cho phép họ xuất gia tu hành chánh đạo. Giới, Định, Huệ là chánh đạo, tu Giới có thể thoát khỏi tam đồ, tu Định có thể lìa lục dục, tu Huệ có thể siêu thoát tam giới. Chẳng cho phép xuất gia tu học chính là hoại diệt Phật pháp. “Diệc phục bất thính tạo tác Phật tượng hình, tháp tượng hình” (cũng chẳng cho phép tạo tác hình tượng Phật, dựng tháp): Phật tháp, hình tượng có thể khiến cho chúng sanh cầu phước. Chẳng cho phép tạo tác, tức là hoại diệt phước điền.

“Lập thống quan chế chúng, an tịch ký tăng” (lập quan thống lãnh để chế ngự tăng chúng, đặt sổ sách ghi chép tăng): Đại chúng xuất gia thời đức Phật chỉ có vâng theo giới luật do đức Phật chế định để làm khuôn phép gìn giữ thân tâm, tùy ý cho họ tự hành tu đạo, hoàn toàn chẳng có chuyện đặt ra chế độ có quan chức thống lãnh, lập riêng sổ bộ để đăng ký, thống kê tăng chúng. Nếu trái nghịch chế định của Phật, tức là thuộc loại phi pháp.

“Tỳ-kheo lập địa, bạch y cao tòa, binh nô vi tỳ-kheo” (Tỳ-kheo đứng dưới đất, kẻ tại gia ngự tòa cao, coi tỳ-kheo như binh lính, nô tỳ): Tỳ-kheo thân mặc áo nâu sòng, theo đúng lẽ thì phải nên ngồi trên tòa cao. Vua, quan tuy quý hiển, nhưng do thân phận là bạch y, chớ nên ngồi trên tòa cao, nhưng rốt cuộc, tỳ-kheo đứng dưới đất, kẻ tại gia ở trên tòa cao. Đấy là dùng cách đối xử với binh lính, nô tỳ để tiếp đãi tỳ-kheo. Lính hầu tướng, tớ hầu chủ, đều là đứng hầu. “Đứng hầu” chính là cách thức của binh lính, nô tỳ!

“Thọ biệt thỉnh pháp”: Hoặc vì cầu danh vọng, lợi dưỡng, chẳng thuận theo vị thứ trong Tăng mà nhận lời thỉnh riêng, đều chẳng phù hợp chế định của Phật. Thời cổ, kiệu cáng đến tận cửa, [các tăng sĩ phẩm đức cao thượng] viện cớ bệnh tật chẳng dậy nổi [để chối từ], chiếu vua ba lượt triệu vời, kiên quyết chẳng ra khỏi núi, so với kẻ nhận lời biệt thỉnh, cách biệt đến mức nào?

“Tri thức, tỳ-kheo cộng vi nhất tâm thân thiện, tỳ-kheo vị tác trai hội cầu phước” (tri thức và tỳ-kheo cùng nhất tâm thân thiện, tỳ-kheo vì họ làm pháp hội trai tăng để cầu phước): Đây là nói các tỳ-kheo quen biết nhau, đồng tâm thân thiện, lừa dối đàn-na tổ chức trai tăng cầu phước. Điều ấy giống như pháp ngoại đạo, đều chẳng phải là Phật pháp của ta đáng nên làm như thế. Hãy nên biết khi đó, tà pháp đã dấy lên, chánh pháp sắp diệt chẳng còn bao lâu nữa!

(Kinh) Đại vương! Hoại loạn ngô pháp thị nhữ đẳng tác, tự thị oai lực, chế ngã tứ bộ đệ tử, bách tánh tật bệnh, vô bất khổ nạn, thị phá quốc nhân duyên. Thuyết ngũ trược tội quá, cùng kiếp bất tận.

(經)大王！壞亂吾法，是汝等作。自恃威力，制我四部弟子。百姓疾病，無不苦難。是破國因緣。說五濁罪過，窮劫不盡。

(Kinh: Đại vương! Hoại loạn pháp của ta là do các vị làm, tự cậy oai lực, cấm đoán bốn bộ đệ tử của ta, trăm họ bệnh tật, không ai chẳng khổ nạn. Đó là nhân duyên phá nước. Nói đến tội lỗi trong đời ngũ trược, dẫu trọn hết kiếp, vẫn chẳng nói trọn hết được).

Điều thứ hai là răn cấm “chớ dùng quan lại thế tục để cai trị tăng”. “Hoại loạn ngô pháp” (hoại loạn pháp của ta) tức là chẳng thuận theo giới luật do đức Phật chế định để khích lệ tăng chúng, mà lại lập ra các quan chức thế tục để thống trị tăng. Tự cậy vào oai lực của quốc độ để cấm đoán bốn bộ đệ tử của đức Phật, đến nỗi thiện thần hộ pháp sân hận, giận dữ, gieo tai, giáng họa, khiến cho dân chúng bệnh tật, cả nước không đâu chẳng khổ nạn. “Thị phá quốc nhân duyên” (đó là nhân duyên phá nước): Quốc vương chẳng kính Tam Bảo là nhân, thiết lập quy chế phi pháp là duyên, phá hoại đất nước; đó là nguyên nhân. “Ngũ trược tội quá, cùng kiếp bất tận” (tội lỗi ngũ trược, nói trọn kiếp vẫn chẳng thể hết được): Ngũ trược lừng lẫy, chúng sanh tạo nhiều tội lỗi. Nếu muốn kể ra, dẫu hết kiếp vẫn chẳng thể cùng tận!

(Kinh) Đại vương! Pháp mạt thế thời, hữu chư tỳ-kheo, tứ bộ đệ tử, quốc vương đa tác phi pháp chi hạnh, hoành dữ Phật pháp chúng tăng tác đại phi pháp, tác chư tội quá, phi pháp, phi luật, hệ phược tỳ-kheo, như ngục tù pháp. Đương nhĩ chi thời, pháp diệt bất cửu.

(經)大王！法末世時，有諸比丘、四部弟子、國王多作非法之行。橫與佛法眾僧作大非法，作諸罪過，非法非律，繫縛比丘，如獄囚法。當爾之時，法滅不久。

(Kinh: Đại vương! Vào lúc pháp mạt, có các tỳ-kheo, bốn bộ đệ tử, quốc vương làm nhiều hạnh phi pháp, ngang ngược thực hiện chuyện phi pháp to lớn đối với Phật, Pháp, và chúng tăng, tạo các tội lỗi, trái pháp, trái luật, trói buộc tỳ-kheo như cách đối xử kẻ bị tù, giam cầm. Trong lúc như thế, chánh pháp chẳng lâu sau sẽ bị diệt).

Điều thứ ba là răn “đừng trói buộc tỳ-kheo”. “Đa tác phi pháp chi hạnh” (làm nhiều hạnh phi pháp) là nói chung các hạnh phi pháp, chẳng thể tính kể được. “Hoành dữ” (ngang ngược áp đặt): Đối với Phật, Pháp, và tăng chúng, chớ nên làm như thế, nhưng họ cứ làm như vậy, thì gọi là Hoành. “Phi pháp”: Chẳng thuận theo phép nước. “Phi luật” chẳng thuận theo giới luật. “Câu hệ, thúc phược tỳ-kheo” (Bắt giữ, trói buộc tỳ-kheo), dùng cách thức đối đãi với phạm nhân trong tù ngục để đối đãi tăng chúng. Trong lúc như thế, chánh pháp chẳng lâu sau sẽ diệt mất!

(Kinh) Đại vương! Ngã diệt độ hậu, vị lai thế trung, tứ bộ đệ tử, chư tiểu quốc vương, thái tử, vương tử, nãi thị trụ trì hộ Tam Bảo giả, chuyển cánh diệt phá Tam Bảo, như sư tử thân trung trùng, tự thực sư tử thân trung nhục, phi ngoại đạo dã.

(經)大王！我滅度後，未來世中，四部弟子、諸小國王、太子、王子，乃是住持護三寶者，轉更滅破三寶。如師子身中蟲，自食師子身中肉，非外道也。

(Kinh: Đại vương! Sau khi ta diệt độ, trong đời vị lai, bốn bộ đệ tử, các tiểu quốc vương, thái tử, vương tử là người duy trì, thủ hộ Tam Bảo, lại đâm ra diệt phá Tam Bảo, như trùng trong thân sư tử tự ăn thịt nơi thân sư tử, chẳng phải là ngoại đạo).

Điều thứ tư là răn “chớ nên tự diệt Phật pháp”. “Chư tiểu quốc vương, thái tử, vương tử, nãi thị trụ trì hộ Tam Bảo giả” (các tiểu quốc vương, thái tử, vương tử là kẻ duy trì, thủ hộ Tam Bảo): Theo luật, quốc vương, đại thần, trăm quan, sau khi nhận chức, trước hết nên thọ Bồ Tát Giới, dùng đó để “dứt ác, ngừa sai”. Đã thọ Bồ Tát giới pháp, tức là đệ tử trong Phật môn, cố nhiên là người duy trì, thủ hộ Tam Bảo, lại đâm ra diệt phá Tam Bảo, tức là tự diệt vậy.

“Như sư tử thân trung trùng, tự thực sư tử thân trung nhục” (như trùng trong thân sư tử tự ăn thịt nơi thân sư tử): Đây là thí dụ. Sư tử là vua của các loài thú. Hễ sư tử rống lên, trăm thú đều nứt não. Nghe tiếng sư tử, chúng đều trốn chạy, ẩn nấp trong hang hốc, nào dám ở bên cạnh, huống hồ dám ăn thịt nó ư? Chỉ có trùng trong thân sư tử tự ăn thịt nó. Ví như Phật pháp tối cao vô thượng, các học thuyết thế gian chẳng có gì sánh bằng. Hết thảy ngoại đạo chẳng thể phá hoại, chỉ có kẻ gánh vác trách nhiệm hộ trì, tức là bốn bộ đệ tử, quốc vương v.v… tự phá diệt, chẳng khác trùng trong thân sư tử, há chẳng đáng buồn ư?

(Kinh) Đa hoại ngã Phật pháp, đắc đại tội quá, chánh giáo suy bạc, dân vô chánh hạnh, dĩ tiệm vi ác, kỳ thọ nhật giảm, chí ư bách tuế, nhân hoại Phật giáo, vô phục hiếu tử, lục thân bất hòa, thiên thần bất hựu, tật dịch ác quỷ, nhật lai xâm hại, tai quái thủ vĩ liên họa tung hoành.

(經)多壞我佛法，得大罪過。正教衰薄，民無正行，以漸為惡，其壽日減。至於百歲，人壞佛教，無復孝子，六親不和。天神不祐，疾疫惡鬼，日來侵害。災怪首尾，連禍縱橫。

(Kinh: Phần nhiều phá hoại Phật pháp của ta, mắc tội lỗi to lớn, chánh giáo suy vi, đọa lạc, dân không có chánh hạnh, dần dần làm ác, tuổi thọ ngày một giảm, cho đến trăm tuổi, con người phá hoại Phật giáo, chẳng còn con hiếu, thân thuộc bất hòa, thiên thần chẳng ban phước, bệnh dịch, ác quỷ, ngày ngày xâm hại, tai ương quái lạ từ đầu đến đuôi liên tiếp dấy lên khắp nơi).

Kẻ hộ trì Tam Bảo lại ngược ngạo phá hoại pháp của ta! Hết thảy tội lỗi, không gì lớn bằng phá pháp. Phá pháp tức là phá hoại chánh tri chánh kiến của chúng sanh, khiến cho chánh tín chẳng sanh. Do vậy, chánh giáo suy bại. Có chánh giáo thì mới có thể đưa lòng người vào khuôn khổ, khiến họ chẳng phóng túng. Giáo pháp suy thì dân chúng chẳng có chánh hạnh, dần dần làm ác, ác nghiệp ngày càng tăng, thọ mạng ngày càng giảm. Tới khi con người thọ một trăm năm thì chính là đời ác ngũ trược. Do con người phá hoại Phật giáo, cho nên chẳng có hiếu tử. Phật nói hiếu là giới, giáo pháp suy hoại thì con còn bất hiếu với cha mẹ, huống hồ đối với họ hàng ư? Vì thế cũng bất hòa!

Hiếu đứng đầu trăm hạnh. Cha mẹ có đức sanh thành lồng lộng như trời cao, dẫu tan xương nát thân, còn khó báo đền! Nếu bất hiếu, chính là diệt tuyệt nhân luân, trái nghịch thiên lý. Do vậy, thiên thần chẳng che chở, tật dịch ác quỷ nổi sân, ngày ngày đến xâm hại. Do vậy, bèn có đủ loại tai ương lạ lùng biến hiện quái dị. Từ đầu đến cuối, liên tục gây họa tứ tung, chẳng phải chỉ một chuyện!

(Kinh) Tử nhập địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh. Nhược xuất vi nhân, binh nô, quả báo, như ảnh, như hưởng, như nhân dạ thư, hỏa diệt, tự tồn, tam giới quả báo diệc phục như thị.

(經)死入地獄、餓鬼、畜生。若出為人，兵奴果報，如影如響。如人夜書，火滅字存，三界果報，亦復如是。

(Kinh: Chết rồi đọa vào địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh. Nếu thoát ra làm người, sẽ mắc quả báo làm binh lính, nô tỳ, như bóng, như tiếng vang, như người viết lách ban đêm, lửa tắt, chữ còn, quả báo trong tam giới cũng giống như thế).

Địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh là đường khổ trong tam đồ, cũng gọi là ba ác đạo, chính là ác quả do cái nhân ác cảm vời. Phá hoại Phật pháp mắc tội lỗi to lớn; đó là cái nhân ác. Nương theo nhân mà cảm quả, đó là lẽ đương nhiên. Giống như nói: “Trời tạo nghiệp còn có thể chống lại. Tự mình tạo nghiệp, chẳng thể sống”. Kinh Lăng Nghiêm nói: “Địa ngục tội tất, thượng xuất vi quỷ. Quỷ nghiệp tội tất, tắc vi súc sanh. Súc sanh tội tất, hoàn phục vi nhân” (Chịu hết tội trong địa ngục, sẽ thoát ra làm quỷ. Tội chịu nghiệp làm quỷ đã xong, bèn làm súc sanh. Chịu tội súc sanh xong, lại được làm người). Nếu được thoát ra làm người, do dư báo chưa hết, phải chịu quả báo làm binh lính, nô tỳ. [Nói] như bóng theo hình, tiếng vọng ắt ứng theo âm thanh, chính là sánh ví “quả chẳng lìa nhân” vậy.

“Như dạ thư, hỏa diệt, tự tồn” (như ban đêm viết chữ, lửa tắt, chữ còn): Sánh ví tạo nghiệp nơi kín đáo, như người viết lách vào ban đêm. Chỉ cần đã tạo, như nương theo lửa [soi sáng] mà thành (viết chữ xong). Thân tuy đã chết, nhưng nghiệp chẳng mất, như lửa tắt nhưng chữ vẫn còn. Chúng sanh trong tam giới tạo tác các nghiệp, chiêu cảm quả báo, cũng giống như thế. Đấy là sánh ví “do nhân ắt cảm quả”.

(Kinh) Đại vương! Vị lai thế trung, nhất thiết quốc vương, thái tử, vương tử, tứ bộ đệ tử hoành dữ Phật đệ tử, thư ký, chế giới, như bạch y pháp, như binh nô pháp, nhược ngã đệ tử, tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, lập tịch vi quan sở sử, đô phi ngã đệ tử, thị binh nô pháp, lập thống quan nhiếp tăng, điển chủ tăng tịch, đại tiểu tăng thống, cộng tương nhiếp phược, như ngục tù pháp, binh nô chi pháp, đương nhĩ chi thời, Phật pháp bất cửu.

(經)大王！未來世中，一切國王、太子、王子，四部弟子橫與佛弟子，書記制戒，如白衣法，如兵奴法。若我弟子比丘、比丘尼立籍為官所使，都非我弟子，是兵奴法。立統官攝僧，典主僧籍，大小僧統，共相攝縛，如獄囚法，兵奴之法。當爾之時，佛法不久。

(Kinh: Đại vương! Trong đời vị lai, hết thảy quốc vương, thái tử, vương tử, bốn bộ đệ tử ngang ngược cho ghi chép, hạn chế đệ tử Phật giống như pháp tắc đối với kẻ tại gia, như cách đối xử với binh lính, nô tỳ. Đối với đệ tử của ta, tức tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, họ lập sổ bộ để quan lại sai khiến, [làm như vậy] đều chẳng phải là đệ tử của ta, mà là cách quản trị binh lính, nô tỳ, lập chức quan thống lãnh cai quản chư tăng, quản lý tăng tịch, thống nhiếp tăng chúng lớn nhỏ, cùng nhau cai quản, bó buộc như pháp tắc đối với phạm nhân, hoặc binh lính, nô tỳ. Trong lúc như thế, Phật pháp chẳng sẽ tồn tại lâu dài được!)

Điều thứ năm là răn “không được lập sổ bộ, hạn chế tăng chúng như cách đối đãi với binh lính, nô tỳ, dùng sổ bộ quản lý tăng như cách cai quản tù nhân”. Trong lúc như thế, Phật pháp chẳng lâu sau sẽ bị diệt mất.

(Kinh) Đại vương! Vị lai thế trung, chư tiểu quốc vương, tứ bộ đệ tử tự tác thử tội, phá quốc nhân duyên, thân tự thọ chi, phi Phật, Pháp, Tăng.

(經)大王！未來世中，諸小國王、四部弟子自作此罪。破國因緣。身自受之，非佛法僧。

(Kinh: Đại vương! Trong đời vị lai, các tiểu quốc vương, bốn bộ đệ tử tự tạo tội ấy, tạo nhân duyên phá quốc, thân tự hứng chịu, chẳng phải là Phật, Pháp, Tăng).

Điều thứ sáu là răn “chớ nên phi pháp mắc tội”. Nếu tự mình tạo tội ấy, phá hoại quốc độ, sẽ tự hứng chịu quả báo, chẳng phải là chuyện liên quan đến Tam Bảo.

(Kinh) Đại vương! Vị lai thế trung, lưu thông thử kinh, thất Phật pháp khí, thập phương chư Phật, thường sở hành đạo. Chư ác tỳ-kheo đa cầu danh lợi, ư quốc vương, thái tử, vương tử tiền, tự thuyết phá Phật pháp nhân duyên, phá quốc nhân duyên. Kỳ vương bất biệt, thính tín thử ngữ, hoành tác pháp chế, bất y Phật giới. Thị vi phá Phật, phá quốc nhân duyên. Đương nhĩ chi thời, chánh pháp bất cửu.

(經)大王！未來世中，流通此經，七佛法器，十方諸佛，常所行道。諸惡比丘，多求名利，於國王、太子、王子前，自說破佛法因緣、破國因緣。其王不別，聽信此語，橫作法制，不依佛戒，是為破佛破國因緣。當爾之時，正法不久。

(Kinh: Đại vương! Trong đời vị lai, người lưu thông kinh này đều là pháp khí của thất Phật, là người thường hành đạo của mười phương chư Phật. Các ác tỳ-kheo cầu nhiều danh lợi, đối trước quốc vương, thái tử, vương tử, tự nói nhân duyên phá Phật pháp, nhân duyên phá nước. Nhà vua chẳng phân biệt, nghe theo, tin tưởng lời đó, ngang ngược lập pháp hạn chế, chẳng vâng theo giới luật của Phật. Đó là nhân duyên phá Phật, phá quốc. Ngay trong lúc như thế, chánh pháp sẽ chẳng tồn tại lâu dài).

Điều thứ bảy là răn “chớ nên chẳng nương theo giới luật của Phật”. Trong đời vị lai, người có thể lưu thông kinh này, đều là đệ tử của thất Phật, là pháp khí trong Phật môn, nương theo đạo thường hành của mười phương chư Phật. Có các tỳ-kheo ác, cầu nhiều danh lợi thế gian, đối trước các quốc vương v.v… tự nói nhân duyên phá Phật, phá quốc. Quốc vương chẳng biết Tam Bảo, chẳng phân biệt đúng sai, cứ nghe theo, tin tưởng lời lẽ đó, ngang ngược thiết lập những quy chế phi pháp, chẳng thuận theo giới luật của đức Phật. Đấy chính là nhân duyên phá Phật pháp, phá quốc độ. Ngay trong lúc đó, chánh pháp chẳng bao lâu sẽ diệt mất.

(Kinh) Nhĩ thời, thập lục đại quốc vương, văn Phật thất giới, sở thuyết vị lai thế sự, bi hào thế lệ, thanh động tam thiên. Nhật, nguyệt, ngũ tinh, nhị thập bát tú thất quang bất hiện. Thời chư vương đẳng, các các chí tâm thọ trì Phật ngữ, bất chế tứ bộ đệ tử xuất gia hành đạo, đương như Phật giáo.

(經)爾時，十六大國王，聞佛七誡，所說未來世事，悲號涕泣，聲動三千。日月五星、二十八宿失光不現。時，諸王等各各至心受持佛語，不制四部弟子出家行道，當如佛教。

(Kinh: Lúc bấy giờ, mười sáu đại quốc vương nghe đức Phật bảy lượt răn dạy, nói chuyện trong đời vị lai, buồn khóc rơi lệ, tiếng rền tam thiên đại thiên thế giới. Mặt trời, mặt trăng, năm tinh tú, hai mươi tám tinh tú, đều mất ánh sáng chẳng hiện. Lúc đó, các vua v.v… ai nấy chí tâm thọ trì lời Phật, chẳng hạn chế bốn bộ đệ tử xuất gia hành đạo, đều theo đúng lời Phật dạy).

Các vị vua ấy nghe nói “phá pháp chính là phá quốc”, than thở cho sự tệ ác trong đời Mạt, xót thương chúng sanh đau khổ, cảm ngộ buồn khóc. Âm thanh ấy chấn động đại thiên thế giới. Trời đất tối tăm, tam quang (ánh sáng của mặt trời, mặt trăng, và tinh tú) chẳng hiện. Các vị vua ai nấy đều chí tâm thọ trì lời Phật, chẳng ngăn trở bốn bộ đệ tử xuất gia hành đạo. Xuất gia có ba loại, hoặc là xuất thế tục gia, hoặc xuất tam giới gia, hoặc xuất Ngũ Ấm phiền não gia. Hành đạo cũng có ba loại: Hoặc là hành đạo Tiểu Thừa, hoặc hành đạo Đại Thừa, hoặc hành đạo tối thượng Nhất Thừa. “Đương như Phật giáo” nghĩa là sẽ hành theo lời đức Phật răn dạy.

(Kinh) Nhĩ thời, đại chúng, thập bát Phạm thiên vương, Lục Dục chư thiên tử thán ngôn: “Đương nhĩ chi thời, thế gian không hư, thị vô Phật thế”.

(經)爾時，大眾、十八梵天王、六欲諸天子歎言：當爾之時，世間空虛，是無佛世。

(Kinh: Lúc bấy giờ, đại chúng, mười tám Phạm thiên vương, chư thiên Lục Dục than rằng: “Ngay trong lúc ấy, thế gian trống rỗng, là cõi đời chẳng có Phật”).

“Nhĩ thời” (lúc bấy giờ) là lúc pháp hội viên mãn. Đại chúng dự hội và Tứ Thiền, Lục Dục chư thiên, than thở chánh pháp diệt sạch, lúc đó thế gian chẳng có Tam Bảo, cho nên nói là “trống rỗng”, tức là thế gian chẳng có Phật!

(Kinh) Nhĩ thời, vô lượng đại chúng trung, bách ức Bồ Tát, Di Lặc, Sư Tử Nguyệt đẳng, bách ức Thanh Văn, Xá Lợi Phất, Tu Bồ Đề đẳng, ngũ bách ức thập bát Phạm vương, Lục Dục chư thiên, tam giới lục đạo, A Tu Luân vương đẳng, văn Phật sở thuyết, hộ Phật quả nhân duyên, hộ quốc độ nhân duyên, hoan hỷ vô lượng, vị Phật tác lễ, thọ trì Bát Nhã Ba La Mật.

(經)爾時，無量大眾中：百億菩薩彌勒、師子月等；百億聲聞舍利弗、須菩提等；五百億十八梵王、六欲諸天、三界六道、阿須輪王等聞佛所說，護佛果因緣，護國土因緣。歡喜無量，為佛作禮，受持般若波羅密。

(Kinh: Lúc bấy giờ, trong vô lượng đại chúng, một trăm ức Bồ Tát như Di Lặc, Sư Tử Nguyệt v.v… một trăm ức Thanh Văn như Xá Lợi Phất, Tu Bồ Đề v.v… Năm trăm ức Phạm vương thuộc mười tám loại, chư thiên trong Lục Dục, sáu đường trong tam giới, A Tu Luân vương v.v… nghe đức Phật nói nhân duyên thủ hộ Phật quả, và nhân duyên thủ hộ quốc độ, bèn hoan hỷ vô lượng, làm lễ đức Phật, thọ trì Bát Nhã Ba La Mật).

Lúc ấy, đại chúng nghe pháp, hoan hỷ phụng hành. “Vô lượng đại chúng” là biểu thị chung [đại chúng nghe pháp] đông đảo. Riêng liệt kê Bồ Tát, Thanh Văn mỗi loại có một trăm ức, cũng có năm trăm ức Phạm vương thuộc mười tám loại, Lục Dục chư vương, tam giới lục đạo, A Tu Luân vương v.v… nghe đức Phật nói hai