Diệu Pháp Liên Hoa Kinh Luân Quán Hội Nghĩa

phần 4

Đất Cổ Ngô, Ngẫu Ích Trí Húc trước thuật

妙法蓮華經綸貫會義

古吳後學蕅益智旭述

Chuyển ngữ: Bửu Quang Tự đệ tử Như Hòa

Giảo duyệt: Đức Phong và Huệ Trang

2.2.2. Rộng khai tam hiển nhất để đoạn nghi sanh tín

Trong tam châu:

- Một, từ phần kinh văn này cho đến câu “tận hồi hướng Phật đạo” (đều hồi hướng Phật đạo) trong quyển thứ hai [của kinh Pháp Hoa] chính là Pháp Thuyết Châu, [trong tầng này], bậc thượng căn đắc ngộ.

- Kế đó, từ câu “nhĩ thời, Xá Lợi Phật bạch Phật ngôn: - Ngã kim vô phục nghi hối” (lúc bấy giờ, ngài Xá Lợi Phất bạch cùng đức Phật rằng: - Con nay chẳng còn ngờ vực, hối hận) cho đến phẩm Thọ Ký là Thí Thuyết Châu, bậc trung căn đắc ngộ.

- Ba, ba phẩm như Hóa Thành Dụ v.v… chính là Nhân Duyên Thuyết Châu, bậc hạ căn đắc ngộ.

2.2.2.1. Liệu giản Tam Châu bằng mười nghĩa

Ba châu ấy cũng gọi là “Lý, Sự, Hạnh tam châu”. Nay dùng mười nghĩa để liệu giản:

- Một là có thông và biệt.

- Hai là có Thanh Văn hay không?

- Ba là Hoặc (phiền não) có dày hay mỏng.

- Bốn là căn có chuyển hay không chuyển.

- Năm là căn có ngộ hay chẳng ngộ.

- Sáu là có lãnh giải (tiếp nhận, thấu hiểu) hay không lãnh giải.

- Bảy là được thọ ký hay không thọ ký.

- Tám là ngộ có cạn hay sâu.

- Chín là lợi ích có Quyền và Thật.

- Mười là đợi thời hay chẳng đợi thời.

2.2.2.1.1. Luận về Thông và Biệt

Tầng thứ nhất, Biệt thì gọi là Pháp Thuyết, Thông thì có đủ cả ba châu [tức là ngoài danh xưng Pháp Thuyết Châu ra, trong kinh văn thuộc tầng này có nói]: “Như Ưu Đàm hoa thời nhất hiện nhĩ” (như hoa Ưu Đàm đã lâu mới hiện một lần), đó chính là Thí Thuyết. “Nhược ngã ngộ chúng sanh, tận giáo dĩ Phật đạo” (Nếu ta gặp chúng sanh, đều dùng Phật đạo để dạy), tức là Nhân Duyên Thuyết.

Tầng thứ hai, xét theo Biệt thì gọi là Thí Thuyết. Xét theo Thông, cũng có đủ ba tầng: “Ngã tiên bất ngôn giai vi nhất Phật Thừa cố. Hựu ư nhất Phật Thừa, phân biệt thuyết tam” (do ta trước hết chẳng nói [ba thừa] đều là một Phật Thừa. Lại do một Phật Thừa, phân biệt nói thành ba), tức là Pháp Thuyết. “Trưởng giả văn dĩ, kinh nhập hỏa trạch, phương nghi cứu tế” (trưởng giả nghe xong, liền kinh hãi vào trong nhà lửa, tìm phương cách cứu vớt) chính là Nhân Duyên Thuyết.

Tầng thứ ba, xét theo Biệt thì gọi là Túc Thế Nhân Duyên (nhân duyên trong đời trước); xét theo Thông thì cũng có đủ ba tầng: “Niết Bàn thời đáo, chúng hựu thanh tịnh, linh nhập Phật huệ” (Thời Niết Bàn đã đến, đại chúng lại thanh tịnh, khiến cho họ nhập trí huệ của Phật), tức là Pháp Thuyết. “Hữu nhất đạo sư” (có một người hướng dẫn), tức là Thí Thuyết.

Nay vì dựa theo đa số, dựa theo ý nghĩa chánh yếu, dựa theo sự giản lược, xét theo sự nói kèm thêm, muốn giữ cho danh tự chẳng lẫn lộn, cho nên gác các ý nghĩa thuộc về Thông lại, chỉ giữ lấy các danh tự thuộc Biệt.

2.2.2.1.2. Nói rõ có Thanh Văn hay không

Ngài Quang Trạch nói: “Chắc chắn có người thật sự hành hạnh Thanh Văn. Nếu bảo là chẳng thật sự có, Quyền làm sao tương ứng cho được?” Ngài Khai Thiện[1] bảo: “Chắc chắn không có người thật sự hành Thanh Văn”, và trích dẫn kinh Thắng Man “sơ nghiệp trong tam thừa chẳng mê lầm nơi pháp” [để làm minh chứng cho lập luận] “ngoại phàm[2] đã biết Nhất Thừa, há có Nhị Thừa vẫn chấp trước tiểu quả ư? Kinh nói có [người hành Tiểu Thừa], tức là quyền biến [mà nói như thế]”. Hai vị này đều thiên chấp, trái nghịch kinh, đánh mất ý nghĩa! Nếu chắc chắn là có [người thật sự hành hạnh Thanh Văn], sao kinh này lại nói “đản hóa chư Bồ Tát, vô Thanh Văn đệ tử” (chỉ giáo hóa các vị Bồ Tát, chẳng có đệ tử Thanh Văn)? Nếu chắc chắn là không có, ai vào hóa thành, mà cũng chẳng có tam thừa để dung hội [vào Nhất Thừa], có Quyền nào để dẫn khởi về Thật đây?

Vặn rằng: “Nếu nói thật sự có Thanh Văn là đối tượng để được dẫn khởi quyền biến, cũng phải nên thật sự có Tam Tạng Phật để được Quyền Tam Tạng Phật dẫn khởi! Nếu thật sự chẳng có Tam Tạng Phật, chỉ có Quyền Phật, lẽ nào chẳng chấp thuận “chỉ có Quyền Thanh Văn, chẳng có Thanh Văn thật sự” ư?

Đáp: Nghĩa ấy chẳng thể dùng làm lệ được. Vì có người thật sự đoạn Phiền Hoặc thuộc giới nội (phiền não trong tam giới), thì người ấy được gọi là Quyền Thanh Văn, nhưng Quyền là ứng hiện, chỗ nào có vị Phật chỉ đoạn Phiền Hoặc thuộc giới nội để có Quyền Phật tương ứng với vị Phật đó ư? Nay nói rõ: “Có [Thanh Văn] hay không, đều chẳng thể thiên chấp”. Nếu xét theo cách nhìn của ông trưởng giả Thật Trí, sẽ chẳng có kẻ làm khách. Nếu xét theo căn tánh của đứa con nghèo, Pháp Hoa Luận[3] nói rõ có bốn loại Thanh Văn: Một là quyết định, hai là thượng mạn, ba là thoái Đại (lui sụt đối với Đại Thừa, trở lại hành hạnh Thanh Văn), bốn là ứng hóa. Hai loại trước, căn tánh chưa chín muồi, chẳng được thọ ký. Hai loại sau được thọ ký. Nếu xét theo kinh này, phải nên có năm loại:

- Một là người tu tập Tiểu Thừa đã lâu, đời này đạo chín muồi, nghe tiểu giáo (giáo pháp Tiểu Thừa) mà chứng quả, giống như loại quyết định Thanh Văn trong [Pháp Hoa] Luận.

- Hai là [những người] vốn là Bồ Tát, đã nhiều kiếp tu đạo, giữa chừng chán ngán sanh tử, thoái thất Đại Thừa, giữ lấy Tiểu Thừa. Kinh Đại Phẩm gọi [hạng người này] là “biệt dị thiện căn” (thiện căn khác lạ). Đức Phật vì muốn thành tựu tiểu đạo cho họ, bèn vì họ nói pháp Cộng Bát Nhã, khiến cho họ đoạn kết phược, đắc quả. Những người ấy thoái thất Đại Thừa chưa lâu, tu tập tiểu pháp trong thời gian gần đây, theo đúng lẽ sẽ dễ ngộ, giống như “thoái Đại Thanh Văn” trong Pháp Hoa Luận.

- Ba là vì hai hạng người ấy, chư Phật, Bồ Tát trong ngầm tu đạo Bồ Tát, ngoài hiện tướng Thanh Văn, hòng thành tựu, dẫn dắt, tiếp dẫn, khiến cho họ nhập đại đạo, giống như hạng “ứng hóa Thanh Văn” trong Pháp Hoa Luận.

- Bốn là những người do thấy hai loại Thanh Văn Quyền Thật có thể thoát khỏi sanh tử; do vậy, bèn ưa thích Niết Bàn, tu Giới, Định, Huệ, đã hơi có quán huệ, chưa nhập địa vị Tương Tự, vừa có chút sở đắc mà đã nói là “chứng quả”. Đó gọi là “chưa đắc mà nói là đã đắc, chưa chứng mà nói là đã chứng”, giống như hạng “thượng mạn Thanh Văn” trong Pháp Hoa Luận.

- Năm là hàng Đại Thừa Thanh Văn, tức là dùng âm thanh của Phật đạo khiến cho hết thảy đều được nghe.

Nếu xét theo hai loại “quyết định” và “thoái đại” thì là “có Thanh Văn”. Nếu xét theo Đại Thừa, theo đúng lý sẽ chẳng “hôi đoạn”[4], chẳng trụ trong hóa thành, rốt cuộc về chỗ có của báu (bảo sở). Thật đã là như vậy, sẽ chẳng có Quyền, cho nên chẳng có Thanh Văn. Nếu là kẻ tăng thượng mạn, do chẳng dự vào địa vị, cho nên chẳng gọi là Thật. Lại chẳng phải là ứng hóa; vì thế, chẳng gọi là Quyền. Nếu hiểu ý này, có [người thật sự hành hạnh Thanh Văn] hay không đều rành rành, cần gì phải khổ sở tranh luận?

Lại nữa, chỉ xét theo Phật đạo Thanh Văn để luận định có hay không một lần nữa. Nếu là bậc quyền biến ứng hóa, ngoài hiện hình tích Tiểu Thừa, trong ẩn đại đức, sẽ nói là “không có Đại Thừa Thanh Văn”. Nếu xét theo tự hành, chỉ bày Tích nhằm hiển lộ Bổn, bèn nói là “có Đại Thừa Thanh Văn”. Nay [kinh Pháp Hoa] khai Quyền hiển Thật chính vì dẫn dắt hai loại Thanh Văn “quyết định” và “thoái Đại”, khiến cho họ trở thành Đại Thừa Thanh Văn. Tự hạnh đã lập, sẽ có thể làm Thanh Văn ứng hóa. Nếu hiểu ý này, sẽ thông đạt chuyện có [người thật sự hành hạnh Thanh Văn] hay không!

2.2.2.1.3. Nêu bày Hoặc (phiền não) có dày hay mỏng

Xét theo Vô Minh Biệt Hoặc và căn tánh Đại Thừa để nói, tức là bốn câu: “Một, Hoặc nhẹ, căn nhạy bén; hai là Hoặc nặng, căn nhạy bén; ba là Hoặc nhẹ, căn chậm lụt; bốn là Hoặc nặng, căn chậm lụt”. Nếu Biệt Hoặc nhẹ, đại căn (căn tánh Đại Thừa) nhạy bén, vừa nghe liền ngộ. Nếu Hoặc nặng, căn tánh nhạy bén, nghe hai lần mới ngộ. Nếu Hoặc nhẹ, căn chậm lụt, ba lượt nghe mới ngộ. Nếu Hoặc nặng nề, căn tánh chậm lụt, dẫu nghe đôi ba lượt, vẫn chẳng thể ngộ, chỉ là Kết Duyên Chúng mà thôi! Hoặc có thể nói bậc lợi căn trong trường hợp thứ nhất và thứ hai, đều cùng là thượng căn. Người thuộc câu thứ ba là trung căn, người thuộc câu thứ tư là hạ căn. Hoặc có thể nói câu đầu là thượng căn, câu thứ hai và thứ ba gộp chung thành trung căn, câu thứ tư là hạ căn.

Lại nữa, xét theo sơ phẩm vô minh thì có ba tầng, có thể che lấp Trung Đạo của bậc Sơ Trụ. Thoạt tiên, [đức Phật] thực hiện Pháp Thuyết Châu, bậc thượng căn nghe xong, ba tầng vô minh cùng lúc đều hết, mở mang tri kiến của Phật, dự vào địa vị Bồ Tát, được thọ ký Bồ Đề. Trung căn chỉ đoạn hai tầng, hạ căn chỉ đoạn một tầng. Kế đó là Thí Thuyết Châu, trung căn đoạn hết tầng thứ ba, mở mang tri kiến của Phật, được thọ ký Bồ Đề. Hạ căn tiến lên, đoạn được tầng thứ hai. Sau đó, khi [đức Phật] thực hiện Nhân Duyên Thuyết Châu, hạ căn đoạn hết ba tầng [vô minh], được thọ ký Bồ Đề.

2.2.2.1.4. Luận định căn chuyển hay chẳng chuyển

Cổ nhân nói: “Thượng căn vừa nghe Pháp Thuyết Châu liền ngộ, mà trung căn chuyển thành giống như thượng căn, hạ căn chuyển thành giống như trung căn. Tới lúc Thí Thuyết Châu, trung căn do trước đó đã trở thành thượng căn, sẽ liền có thể đắc ngộ. Hạ căn do trước đó đã trở thành trung căn, nay sẽ chuyển thành giống như thượng căn. Tới thời Nhân Duyên Thuyết, hạ căn do trước đó đã thành thượng căn, cho nên đắc ngộ”. Nay nói: “Nếu là như vậy thì người đã ngộ đều là thượng căn, sao còn gọi là tam căn? Nếu đều là thượng căn, cần gì phải gọi là lợi hay độn?” Phàm là chúng sanh tâm thần bất định, gặp ác duyên sẽ chuyển lợi căn thành độn căn. Gặp thiện duyên, sẽ chuyển độn căn thành lợi căn. Đời trước, gặp Phật, nghe pháp, có người tự chuyển hạ căn và trung căn thành thượng căn, đều là đắc ngộ nơi Pháp Thuyết Châu. Có người tự chuyển hạ căn thành trung căn thì đều là đắc ngộ nơi Thí Thuyết Châu. Có người đời trước chưa chuyển, cần phải đợi đến châu thứ ba (Nhân Duyên Thuyết) mới ngộ. Chuyển căn như thế khác với các cách giải thích trước kia (cách giải thích trước thời Trí Giả đại sư). Ví như ba thanh đao chặt gỗ, đao bén vừa chém sẽ đứt ngay. Đao loại vừa thì phải chém hai lần mới đứt. Đao cùn phải chém ba lượt mới đứt. Cái tên “lợi” hay “độn” đều chẳng mất, nhưng gỗ bị chặt đứt giống nhau. Đao ví như Căn, gỗ ví như Hoặc, người cầm đao ví như cơ (căn cơ). Người dạy chặt ví như Phật. Người tiếp nhận lời dạy ví như nghe pháp. Vận dụng đao ví như sử dụng Quán. Gỗ đứt ví như chứng nhập. “Từng mài” là ví như đời trước đã chuyển căn. Do gặp dịp mài giũa khác nhau, cho nên có lợi hay độn. Trong ấy, nghe pháp đắc ngộ tợ hồ thuộc Tín Hạnh, không phải là chẳng kiêm Pháp Hạnh. Do đời trước tin pháp mà xoay chuyển, giúp đỡ lẫn nhau khác biệt, nhưng trong một hội, lẽ ra chẳng có sáu mươi bốn phen[5].

Hỏi: Tam căn đã dự vào địa vị Sơ Trụ, vẫn còn có lợi căn hay độn căn ư?

Đáp: Chân tu thì Thể hiển lộ, sẽ không có hơn kém.

Hỏi: Nếu là như thế, từ Sơ Trụ trở lên, khởi duyên tu, có hơn kém hay chăng?

Đáp: Những người cùng một địa vị ấy, sẽ chẳng có hơn, kém, chân tu thì Thể dung thông, há có khác biệt?

2.2.2.1.5. Nói rõ căn có ngộ và chẳng ngộ

Trong kinh, phần nhiều nói Bồ Tát là thượng căn, Duyên Giác là trung căn. Thanh Văn là hạ căn. Nếu như vậy, [sẽ có người lập luận] “Bồ Tát đều phải nên đắc ngộ ngay trong châu đầu tiên (Pháp Thuyết Châu)”. Chưa chắc đã là nghĩa như thế! Bắt đầu từ tam châu, cho đến Lưu Thông, Thọ Lượng, có các vị Bồ Tát lần lượt ngộ Vô Sanh Nhẫn ở mỗi lúc, sao có thể nói [Bồ Tát đắc ngộ] hạn cuộc trong Pháp Thuyết Châu? Duyên Giác cũng chẳng hạn cuộc trong Thí Thuyết Châu, [suy ra] cũng có thể biết.

Hỏi: Bồ Tát đắc ngộ từ đầu đến cuối đều có, [vậy thì] Nhị Thừa đắc ngộ cũng phải nên thuộc vào lúc sau?

Đáp: Tam châu đã xác định cha con có mối thiên tánh [liên quan] xong, [người đắc ngộ trong bất cứ châu nào] cũng đều gọi là Bồ Tát. Dẫu ngộ sau này, vẫn cùng gọi là “Bồ Tát đắc ngộ”.

2.2.2.1.6. Luận về có lãnh giải hay không lãnh giải

Nếu tam thừa cùng ngộ, sao lại chỉ thấy [kinh chép] Thanh Văn lãnh giải (tiếp nhận, thấu hiểu), còn hai loại kia (Duyên Giác và Bồ Tát) thì không? Nay nói rõ: Lúc không có Phật xuất thế [mà giải ngộ], thì gọi là Độc Giác. Nghe Phật nói pháp nhân duyên bèn đắc ngộ, thì gọi Duyên Giác, như Đại Ca Diếp, Xá Lợi Phất v.v… đều là căn tánh Trung Thừa, nhưng do đã dự vào hàng Thanh Văn, bèn đắc ngộ, lãnh giải chẳng khác. Bồ Tát chẳng lãnh giải là vì trong giáo pháp Thanh Văn, chẳng nói đến chuyện thành Phật. Nay kinh này mở ra con đường trở về Đại Thừa [khẳng định “mọi chúng sanh đều sẽ thành Phật”, bậc Thanh Văn] tự sợ hiểu sai lầm, bèn đối trước đức Phật trần thuật kiến giải. Bồ Tát chẳng vậy, cho nên chẳng lãnh giải!

Ý này lại có ba:

- Một là Bồ Tát vốn sẵn có ý nguyện cầu thành Phật. Dẫu có chấp trước sai khác, nhưng do chấp trước nhẹ nhàng, rốt cuộc sẽ quy về Phật đạo, chẳng hề phải lo lắng! Nay nghe nói tam châu, chỉ [dựa theo đó để] điều chỉnh Quán Huệ cho đúng, cho nên chẳng cần phải [nêu bày sự] lãnh giải.

- Hai là Bồ Tát ngộ to lớn, kinh văn chỗ nào cũng nói điều đó. Nhị Thừa thành Phật thì bắt đầu từ giáo pháp này mới lưu truyền. Vì thế, lược đi chuyện Bồ Tát lãnh giải. Trong Phạn văn [của kinh Pháp Hoa] có thể có [ghi chép chuyện này], nhưng bản chữ Hán lược đi, chẳng viết.

- Ba là do địa vị và hạnh của Bồ Tát sâu tuyệt, các vị tân tiểu Bồ Tát chẳng dám [nêu bày sự] lãnh giải. Khi [đức Phật] nói phẩm Thọ Lượng xong, các vị Bồ Tát như ngài Di Lặc đều lãnh giải. Kể từ những vị đắc Vô Sanh Nhẫn cho đến cuối cùng là những vị Nhất Sanh Bổ Xứ đều lãnh giải trọn vẹn, chẳng cầu chi nữa.

2.2.2.1.7. Nói về chuyện được thọ ký hay không

Nếu đều cùng lãnh giải, vì sao Thanh Văn được thọ ký, chẳng thấy Duyên Giác và Bồ Tát được thọ ký? Chuyện này cũng có ba ý:

- Một, trước đó đã nói rõ hàng Nhị Thừa nhập chánh vị, chẳng thể phát tâm, sẽ do đâu mà được thọ ký? Nay đã ngộ đại pháp, vui thích được thọ ký, cho nên [đức Phật] bèn vì họ thọ ký kiếp số, quốc độ [khi họ thành Phật trong tương lai]. Bồ Tát phát tâm cầu thành Phật, hạnh mãn sẽ tự thành Phật; vì thế, chẳng mong cầu gấp [được thọ ký]; Phật cũng chẳng vội thọ ký. Hơn nữa, trong các giáo trước kia (Hoa Nghiêm, Phương Đẳng, Bát Nhã), chỗ nào cũng đều thọ ký Bồ Tát. Đấy là điều được luôn nói, còn nay [trong kinh này] chỉ chú trọng truyền dịch [chuyện Thanh Văn được thọ ký, hòng khơi gợi tín tâm “ai cũng đều có thể thành Phật”].

- Hai, Bồ Tát cũng được thọ ký. Điều Đạt (Đề Bà Đạt Đa), long nữ, há chẳng phải là được thọ ký đấy ư? Hơn nữa, phẩm Pháp Sư có nói: “Cầu Thanh Văn giả, cầu Bích Chi Phật giả, cầu Phật đạo giả, như thị đẳng loại, hàm ư Phật tiền văn Pháp Hoa kinh, ngã giai dữ thọ Tam Bồ Đề ký” (Người cầu Thanh Văn, người cầu Bích Chi Phật, người cầu Phật đạo, những hạng người như thế, đều ở trước đức Phật nghe kinh Pháp Hoa, ta đều thọ ký Chánh Giác cho họ). Đấy chẳng phải là đều thọ ký ư?

- Ba, Nhị Thừa trước nay chưa từng được thọ ký tám tướng [thành đạo]; vì thế, nay thọ ký kiếp số và quốc độ [cho hàng Thanh Văn]. Bồ Tát trước kia đã từng được thọ ký. Vì thế, chẳng cần nói lại nữa! Thọ ký về cái quả nông cạn, gần gũi thì bậc Sơ Trụ đã đạt được. Điều hàng Bồ Tát vui thích chính là được thọ ký quả Diệu Giác viên mãn cùng tột, lâu xa. Vì thế, trong phẩm Thọ Lượng, kể từ mới phát tâm cho đến đã đạt được Nhất Sanh Bổ Xứ, cái nhân mầu nhiệm đã viên mãn, cực quả sẽ nhanh chóng viên thành. Đấy chính là thọ ký cho Pháp Thân, sao lại nói là chẳng thọ ký?

Hỏi: Nếu Tiểu Thừa đã ngộ đại đạo, lẽ ra phải nên cùng được thọ ký Pháp Thân? Sao lại thọ ký “tám tướng thành đạo” cho họ?

Đáp: Tám tướng là ứng ký (thọ ký cho Ứng Thân). Đã được ứng ký, sẽ biết [Ứng Thân] ắt có Bổn (Pháp Thân). Muốn khiến cho chúng sanh nghe biết, cùng đến kết duyên; cho nên, trao truyền ứng ký đó thôi! Lại nữa, nếu Nhị Thừa nghe thọ lượng, sẽ cùng tăng đạo, tổn sanh[6], được thọ ký Pháp Thân.

2.2.2.1.8. Luận về ngộ cạn hay sâu

Một mực cùng phá vô minh, dự vào địa vị Sơ Trụ của Viên Giáo, suy tìm tỉ mỉ thì ắt có sáng hay tối (ngộ nhiều hay ít). Trước hết, nghe Pháp Thuyết. Người đã nhập Phật huệ, sẽ nghe Thí Thuyết, há chẳng càng sáng suốt hơn (ngộ sâu hơn)? Lại nghe Nhân Duyên, ắt đương nhiên sẽ tăng tấn. Lại nghe Thọ Lượng, càng thêm cao sâu! Như người nghe pháp, nghe giảng lại lần nữa, chắc chắn [sẽ lãnh ngộ] hơn hẳn lần trước. Như lạnh mà được áo, áo đơn hay áo kép, do chia thành dày hay mỏng [mà cảm thấy mức độ ấm áp khác nhau].

2.2.2.1.9. Lợi ích có Quyền và Thật

Có người cho rằng: “Do Thật hành mà đạt được lợi ích, còn Quyền hành chính là để ảnh hưởng, tiếp dẫn, [cho nên] chẳng luận định lợi ích [của Quyền hành]”. Nay tôi nói rõ chẳng phải vậy. Nếu đến phẩm Thọ Lượng, [sẽ thấy rõ] Quyền hay Thật đều đạt được lợi ích, tăng đạo càng cao, tổn sanh càng hết, gần với địa vị cùng tột trong Viên Giáo, chỉ còn một đời (Nhất Sanh Bổ Xứ), há chẳng phải là lợi ích của Quyền ư? Do vậy, [bậc Quyền hành Thanh Văn] thoạt đầu làm Ảnh Hưởng, cùng Thật hành viên mãn, sau đó nói đến cực quả, tức là đạo của chính mình được tỏa sáng. Kinh văn nói: “Xuất nhập tức lợi, nãi biến tha quốc” (chi ra, nhập vào, lợi tức trọn khắp các nước khác). Lợi tức ở nơi mình, tức là chính mình được lợi ích. Thật hành đạt được lợi ích, do Quyền dẫn khởi [người khác cùng Thật hành], công giáo hóa quy về chính mình; [vì thế dẫu là] Quyền [hành], cũng đạt được lợi ích. Do vậy, đức Phật dùng một âm thanh diễn nói pháp, chúng sanh tùy từng loại đều được hiểu, cần gì cứ phải chờ đến phẩm Thọ Lượng mới biết Quyền hành cũng đạt được lợi ích ư? Các vị Bồ Tát từ dưới đất vọt lên, thưa: “Ngã đẳng tự diệc dục đắc thử chân tịnh đại pháp” (chúng con cũng muốn đạt được đại pháp thật sự thanh tịnh này), tức là tự đạt được lợi ích vậy.

2.2.2.1.10. Luận về đợi thời hay không đợi thời

Kẻ trước đó chẳng ngộ, ắt đợi đến thời Pháp Hoa mới ngộ, thì gọi là “đãi thời” (đợi thời). Do các giáo trước mà đã ngộ thì gọi là “bất đãi thời” (chẳng đợi thời). Vì sao vậy? Phật có hiển thuyết và mật thuyết. Nếu xét theo hiển thuyết, trước thời Pháp Hoa, hàng Nhị Thừa chưa ngộ đại đạo, cần phải dùng ngũ vị (sữa, lạc, sanh tô, thục tô, đề hồ) để điều phục thuần thục, ngõ hầu trong hội Pháp Hoa, họ sẽ thấu hiểu. Vì thế nói: “Sở dĩ vị tằng thuyết, thuyết thời vị chí cố. Kim chánh thị kỳ thời, quyết định thuyết Đại Thừa” (Sở dĩ chưa từng nói là vì chưa đến đúng lúc để nói. Nay chính là đúng lúc, quyết định nói Đại Thừa). Đấy chính là “đợi thời”. Nếu xét theo mật thuyết, chưa chắc phải đợi đủ ngũ vị để đến hội Pháp Hoa mới hiểu. Trước đó, đã có người ngầm nhập, bèn gọi là “chẳng đợi thời”. Ở đây, chính là phán định “đúng thời” và “chẳng phải thời”. Nếu xét theo tam châu, cũng là “đợi thời” và “chẳng đợi thời”. Hai môn Tích và Bổn cũng là “đợi thời” và “chẳng đợi thời”, cho nên có kẻ ngộ nhập trước hay sau. Trong tam châu, “tự luận mật” là như trong thời Pháp Thuyết, [có những vị] do ngầm nghe chuyện cỗ xe lớn và chuyện Đại Thông Trí Thắng Phật bèn được ngộ nhập. Đó chính là “chẳng đợi thời”. Đối với chuyện ngầm nghe trong châu thứ hai (Thí Thuyết Châu) [mà được ngộ nhập], cứ dựa theo đó cũng có thể biết.

Hỏi: Nếu trong tam châu và Bổn đều có mật thuyết, sao trong sách Huyền Nghĩa lại nói “Pháp Hoa chỉ là hiển thuyết?”

Đáp: Nói là hiển hay mật là do trước kia Thiên và Viên chẳng biết lẫn nhau, nay đến kinh này, cùng nhập một lý Viên như nhau, tuy mật mà hiển, do thuần nhất một vị. Nhưng trong hội Pháp Hoa này, có “đợi” và “chẳng đợi”, nhưng biết hàng Nhị Thừa được thọ ký rành rành, hiển lộ phân minh nói thọ mạng dài lâu, trong pháp tòa này (những người cùng dự hội Pháp Hoa), không ai chẳng nghe biết. Vì thế gọi là Hiển.

Hỏi: Có một loại căn tánh, trong bốn thời trước đã chẳng có mật ích (ngầm đạt được lợi ích), chẳng tới thời Pháp Hoa, sẽ càng không thể hiển lộ được. Do chẳng thuộc vào hai thời, đáng lẽ phải là “thất thời” (không đúng thời), vĩnh viễn chẳng đắc ngộ chớ?

Đáp: Các kinh khác có thể nói đấy là “thất thời”, kinh này (kinh Pháp Hoa) chẳng phải vậy! Trong hai thời hiển và mật, người ấy đều chẳng ngộ, sanh ý tưởng diệt độ, nhập Niết Bàn, nhưng trong cõi nước của người ấy, hễ được nghe kinh này, thì chẳng phải là thất thời, mà chính là “đợi thời” trong cõi ấy.

Hỏi: Năm ngàn người đứng lên rời đi, phải là “thất thời” chứ?

Đáp: Bọn họ sau khi Như Lai diệt độ, sẽ đạt được lợi ích từ chỗ người hoằng kinh, cho nên cũng là “đợi thời”. Liệu giản mười nghĩa nơi tam châu đã xong.

2.2.2.2. Pháp Thuyết Châu

2.2.2.2.1. Chánh pháp thuyết

2.2.2.2.1.1. Trường Hàng

2.2.2.2.1.1.1. Hứa khả

2.2.2.2.1.1.1.1. Thuận hứa

(Kinh) Nhĩ thời, Thế Tôn cáo Xá Lợi Phất: - Nhữ dĩ ân cần tam thỉnh, khởi đắc bất thuyết?

(經)爾時世尊告舍利弗。汝已慇懃三請。豈得不說。

(Kinh: Lúc bấy giờ, đức Thế Tôn bảo ngài Xá Lợi Phất: - Ông đã ân cần thỉnh cầu ba lượt, lẽ đâu chẳng nói!)

“Nhữ dĩ ân cần” (ông đã ân cần) là thuận, “khởi bất đắc thuyết” (lẽ đâu chẳng nói) là hứa (許, chấp thuận).

2.2.2.2.1.1.1.2. Giới hứa (hứa khả bằng cách căn dặn)

(Kinh) Nhữ kim đế thính, thiện tư niệm chi, ngô đương vị nhữ phân biệt, giải thuyết.

(經)汝今諦聽。善思念之。吾當為汝分別解說。

(Kinh: Ông nay lắng nghe, hãy khéo suy nghĩ, ta sẽ vì ông phân biệt, giải nói).

Hai câu trước là răn nhắc, câu sau cùng là hứa khả. “Đế thính” (lắng nghe, chân thật nghe) là Văn Huệ. “Thiện tư” (khéo suy nghĩ) là Tư Huệ. “Niệm chi” (nghĩ ngợi) là Tu Huệ. Đại kinh nói: “Nhất giả, thân cận thiện hữu. Nhị giả, thính văn chánh pháp. Tam giả, tư duy kỳ nghĩa. Tứ giả, như thuyết tu hành. Duy thử tứ pháp, thị Niết Bàn nhân. Nhược ngôn khổ hạnh thị Niết Bàn nhân, vô hữu thị xứ!” (Một là thân cận bạn lành, hai là lắng nghe chánh pháp, ba là tư duy nghĩa lý, bốn là tu hành đúng như lời dạy. Chỉ có bốn pháp ấy là cái nhân của Niết Bàn. Nếu nói “khổ hạnh là cái nhân của Niết Bàn”, chẳng có lẽ ấy). “Thiện tri thức” trong câu thứ nhất nói đến Như Lai. Ba câu sau chính là Tam Huệ (Văn, Tư, Tu). Vì thế, đức Phật răn nhắc; đấy là nhân duyên gần của Niết Bàn vậy.

2.2.2.2.1.1.1.3. Giản hứa (hứa khả sau khi loại trừ)

(Kinh) Thuyết thử ngữ thời, hội trung hữu tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, ưu-bà-tắc, ưu bà-di ngũ thiên nhân đẳng, tức tùng tòa khởi, lễ Phật nhi thoái. Sở dĩ giả hà? Thử bối tội căn thâm trọng, cập tăng thượng mạn, vị đắc vị đắc, vị chứng vị chứng, hữu như thử thất, thị dĩ bất trụ. Thế Tôn mặc nhiên, nhi bất chế chỉ. Nhĩ thời, Phật cáo Xá Lợi Phất: - Ngã kim thử chúng, vô phục chi diệp, thuần hữu trinh thật. Xá Lợi Phất! Như thị tăng thượng mạn nhân thoái diệc giai hỹ. Nhữ kim thiện thính, đương vị nhữ thuyết.

(經)說此語時。會中有比丘比丘尼優婆塞優婆夷五千人等。卽從座起。禮佛而退。所以者何。此輩罪根深重。及增上慢。未得謂得。未證謂證。有如此失。是以不住。世尊默然而不制止。爾時佛告舍利弗。我今此眾。無復枝葉。純有貞實。舍利弗。如是增上慢人。退亦佳矣。汝今善聽。當為汝說。

(Kinh: Khi nói lời ấy, trong hội có tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, ưu-bà-tắc, ưu bà-di năm ngàn người liền từ chỗ ngồi đứng lên, lễ Phật lui ra. Vì cớ sao vậy? Bọn họ tội căn sâu nặng, và tăng thượng mạn, chưa đắc nói là đã đắc, chưa chứng nói là đã chứng. Phạm lỗi như thế, cho nên chẳng ở lại. Đức Thế Tôn im lặng, chẳng ngăn trở. Lúc bấy giờ, đức Phật bảo ngài Xá Lợi Phất: - Nay đại chúng này của ta chẳng còn cành lá, thuần là hạt chắc. Này Xá Lợi Phất! Những kẻ tăng thượng mạn như thế rút lui cũng tốt. Ông nay khéo nghe, ta sẽ vì ông nói).

Từ đầu cho đến “thoái diệc giai hỹ” (rút lui cũng tốt) là chọn lựa. “Nhữ kim thiện thính” (ông nay hãy khéo nghe) là hứa khả. Do có năm ngàn người ấy đang hiện diện, đức Phật ba lượt ngăn trở [ngài Xá Lợi Phất thưa hỏi]. Nay sắp hứa nói, oai thần xua họ đi. Vì thế gọi là “giản chúng” (揀眾, chọn lọc đại chúng). Ngũ Trược chướng nhiều là “tội trọng”. Chấp Tiểu, mịt mờ Đại thì là “căn thâm”. Chưa đắc tam quả, nói là đã đắc tam quả, chưa chứng Vô Học mà nói là đã chứng Vô Học, như ngộ nhận Tứ Thiền là Tứ Quả v.v… thì gọi là “tăng thượng mạn”. Những kẻ mắc khuyết điểm như thế gọi là “chướng chấp mạn tam thất” (mắc ba khuyết điểm: Chướng ngại, chấp trước và ngạo mạn).

“Mặc bất chế chỉ” (im lặng, chẳng ngăn cản): Trước đó, [những kẻ tăng thượng mạn ấy] đã nghe “khai tam, hiển nhất” đại lược, do ngôn từ đơn giản, nghĩa lý ẩn tàng, họ còn chưa sanh tâm phỉ báng. Đúng là nhân duyên “viên châu buộc trong áo”, họ rời đi còn có ích. Nếu nghe “khai tam, hiển nhất” cặn kẽ, do tình kiến so đo, sẽ dấy lòng phỉ báng, ở lại sẽ bị tổn hại. Vì thế, chẳng ngăn cản họ!

“Vô phục chi diệp” (chẳng còn cành lá): Cành lá nhỏ nhặt, chẳng kham làm khí cụ được. Bọn họ chấp vào phương tiện trong phương tiện (Tứ Quả của Tiểu Thừa hãy còn là phương tiện, [thế mà] họ lại hư vọng chấp Noãn, Đảnh là pháp tột bậc), chẳng phải là căn khí Đại Thừa. Vì thế, kinh Đại Phẩm nói: “Phan chi phụ diệp, khí vu căn bản. Thị nhân vi bất hiệt” (nắm níu cành lá, vứt bỏ cội gốc, người ấy chẳng thông sáng) tức là nói về nghĩa này vậy. “Thoái diệc giai hỹ” (lui về cũng tốt) : Đã tự bị mờ lòa bởi Tiểu pháp, lại còn ngăn trở ánh sáng Đại pháp của kẻ khác! Nay họ rút lui, sẽ chẳng mắc tội khiên “báng pháp”, lại chẳng phạm lỗi chướng ngại người khác. Vì thế nói là “giai hỹ” (tốt lắm). Do cành lá chưa rời đi, cho nên Như Lai ba lượt ngăn trở. [Do những người căn cơ] “chắc thật” muốn nghe, cho nên Thân Tử (Xá Lợi Phất) bốn lượt thỉnh. [Đó là vì] thầy trò soi xét căn cơ [của thính chúng], chẳng phải là chần chừ suông!

Hỏi: Đức Phật đại từ bi, sao không dùng thần lực khiến cho họ ở lại, nhưng chẳng nghe, giống như hàng Nhị Thừa trong hội Hoa Nghiêm như điếc, như câm, sao chẳng cưỡng ép họ nghe Đại pháp, như Hỷ Căn đối với Thắng Ý[7]?

Đáp: Mỗi đằng đều có duyên do. Cuối hội Hoa Nghiêm đã thật sự mở ra Tiệm pháp, chưa phá chấp trước Tiểu Thừa. Vì thế, [Nhị Thừa tuy] hiện diện trong pháp tòa, nhưng bị ngăn cách. Nay đang muốn diệt hóa thành, phá am tranh[8], cần phải chọn lựa, xua đuổi. Nếu họ dù đi hay ở đều báng bổ, thì sẽ như Hỷ Căn cưỡng nói [đại pháp với Thắng Ý]. Nay họ rời đi sẽ có ích, bỗng dưng bảo họ ở lại, ở lại thì họ sẽ bị tổn hoại. Nếu bỗng dưng chẳng xua đuổi, [sẽ giống như] Hỷ Căn chỉ khiến cho kẻ đó đạt được lợi ích trong đời lâu xa, do lòng Từ nên cưỡng nói, gieo cái nhân yên vui cho họ, [chứ họ hoàn toàn chẳng đạt được lợi ích trong hiện tại, lại còn tạo cái nhân gây khổ do báng bổ trong hiện tiền]. Như Lai hộ trì, khiến cho kẻ đó chẳng báng bổ, do lòng bi mà xua đuổi, hòng dẹp trừ nỗi khổ trong tương lai cho họ.

Hỏi: Năm ngàn người ngồi đó chẳng đạt được lợi ích, bỏ đi thì đạt được lợi ích gì?

Đáp: Họ chẳng phải là đương cơ, mà là hạng kết duyên. Xưa kia, vào thời Đại Thông Trí Thắng Phật, cũng có vô lượng chúng sanh tâm sanh nghi hoặc, đời đời sanh cùng một chỗ với thầy, nay đều được đắc độ, cho đến sau khi Như Lai diệt độ, vẫn chưa độ hết. Hãy nên biết năm ngàn người ấy cũng giống như thế. Lại nữa, khi nói đại kinh, có tám vạn năm ngàn ức người đối với kinh ấy chẳng sanh tín tâm. Những người ấy trong vị lai cũng sẽ tin tưởng. Phỏng theo đó [mà suy, sẽ biết] lợi ích là lâu hay mau! Phần thứ nhất là hứa khả đã xong.

2.2.2.2.1.1.2. Tiếp nhận ý chỉ

(Kinh) Xá Lợi Phất ngôn: - Dụy nhiên Thế Tôn! Nguyện nhạo dục văn.

(經)舍利弗言。唯然世尊。願樂欲聞。

(Kinh: Xá Lợi Phất nói: - Bạch vâng đức Thế Tôn! Con vui thích mong được nghe).

Trước đó đã có ba lượt thỉnh, phần này cũng chính là thỉnh lần thứ tư.

2.2.2.2.1.1.3. Chánh thuyết

Chánh Thuyết được chia thành hai phần: Một là nói về bốn loại Phật, nói rộng về Quyền Thật của chư Phật. Hai là nói về Phật Thích Ca, [tức là] nói cặn kẽ về Quyền Thật của Phật Thích Ca. Trong phần trên, nói khá ít tức là “văn lược” (kinh văn nói đại lược). Nói chung về chư Phật tức là “nhân lược” (nói đại lược về người). Chỉ khai tam hiển nhất là “nghĩa lược”. Trong phần này, có nhiều câu kinh văn tức là “văn quảng” (kinh văn nói rộng, nói chi tiết, nói cặn kẽ). Nói ra năm loại Phật tức là “nhân quảng”. Sáu phen nói rõ tức là “nghĩa quảng”. “Sáu phen” chính là:

- Một, tán thán pháp hiếm có.

- Hai, nói chẳng hư vọng.

- Ba, mở ra phương tiện.

- Bốn, chỉ bày chân thật.

- Năm, nêu lên Ngũ Trược để giải thích Quyền.

- Sáu, loại trừ hư ngụy để củng cố niềm tin.

“Tán thán pháp” nhằm khiến cho [thính chúng] sanh lòng tôn trọng. “Nói [pháp này] chẳng hư vọng” hòng dứt phỉ báng. “Mở ra phương tiện” khiến cho họ đừng chấp Tiểu pháp. “Chỉ bày chân thật” khiến cho họ ngộ Đại Thừa. “Nêu ra Ngũ Trược” nhằm chỉ bày [vì sao chư Phật] ắt phải dạy tam thừa. “Loại trừ hư ngụy” thì ắt phải chân thật.

Trong chương nói về năm loại Phật, mỗi mỗi đều có đủ sáu nghĩa, trước sau tỏ lộ lẫn nhau. [Những chỗ dường như] chẳng đầy đủ [sáu nghĩa] là do Như Lai khéo nói, dẫu đại lược mà chẳng thiếu khuyết, đạt đến mục đích mà chẳng cần đến văn từ rườm rà. Lại nữa, sáu nghĩa trước sau cũng không đâu chẳng tồn tại (sanh khởi rành rành, đại thể tùy thời. Do sáu nghĩa ấy, cùng hợp thành sự khai hiển ý chỉ chánh yếu. Như [luận về] chư Phật trong ba đời chỉ có hai chương, há chẳng phải là cực sơ lược, nhưng [ý nghĩa] khai hiển chẳng khuyết! [Phần kinh văn] dạy hành nhân từ Quyền đạt đến Thật, lược đi bốn chương, khiến cho văn từ chẳng rườm rà. “Nghệ” là đạt tới. [Nói] “tiền hậu bất tại” (trước sau không đâu chẳng tồn tại) chính là đối với chỗ trọng yếu của cả sáu chương, không gì chẳng được khai hiển như thế. [Nếu nghĩa nào trong sáu chương (tức sáu phần nói về sáu nghĩa trên đây)] trước sau chẳng có, tức là [các ý nghĩa không được nói rõ ấy] đã gộp trong bốn chương kia, nhưng [thật ra] nghĩa nào cũng trọn đủ sáu nghĩa, gộp chung thành một ý, chẳng cần phải [phân chia tách bạch] theo thứ tự).

2.2.2.2.1.1.3.1. Nói tới bốn loại Phật[9]

2.2.2.2.1.1.3.1.1. Nói chung về chư Phật

Phần này chia thành bốn đoạn: Một là tán thán pháp hy hữu, hai là nói chẳng hư vọng, ba là mở ra phương tiện, bốn là nêu bày chân thật, tức là thiếu hai nghĩa. Hai nghĩa ấy sẽ được nêu ra trong phần sau.

2.2.2.2.1.1.3.1.1.1. Tán thán pháp hy hữu

(Kinh) Phật cáo Xá Lợi Phất: - Như thị diệu pháp, chư Phật Như Lai thời nãi thuyết chi, như Ưu Đàm Bát Hoa, thời nhất hiện nhĩ.

(經)佛告舍利弗。如是妙法。諸佛如來時乃說之。如優曇缽華。時一現耳。

(Kinh: Đức Phật bảo ngài Xá Lợi Phất: - Diệu pháp như thế, chư Phật Như Lai đến đúng thời mới nói, như hoa Ưu Đàm Bát La đến đúng thời mới hiện ra một lần).

Ở đây, cùng tán thán pháp và thí dụ. Nếu chư Phật xuất thế trong đời Ngũ Trược, ắt trước hết phải mở ra tam thừa. Như nay đức Thế Tôn hơn bốn mươi năm mới hiển lộ chân thật, ẩn kín đã lâu. Vì thế nói “thời nãi thuyết chi” (đến đúng lúc mới nói). “Đã lâu chẳng nói” là vì con người chẳng kham nổi. Do chưa đến thời, cho nên chưa xua đuổi năm ngàn người. Nay đã có người kham nhận, đã đến thời, năm ngàn người đã rời đi, quyết định nói Đại Thừa, cho nên nói là “thời nãi thuyết chi”. Hoa Ưu Đàm (Udumbara), phương này dịch là Linh Thụy (靈瑞), ba ngàn năm mới xuất hiện. Lại nữa, hoa ấy xuất hiện, Kim Luân Vương xuất thế, biểu thị sau khi đã điều phục tam thừa thuần thục thì mới nói diệu pháp, được đấng Pháp Vương thọ ký. Lại nữa, do đã vượt qua các tam-muội thuộc các vị lạc, sanh tô và thục tô, bèn nói đề hồ.

Giải thích theo quán tâm thì là Trung diệu quán, thông với hết thảy các pháp, đạt tới Thật Tướng thì gọi là Linh. Linh tức là “linh thông”. Do có phép Quán này, ắt được Phật thọ ký, bèn gọi là Thụy (tốt lành). Do có phép Quán này, mới đạt được Phật quả, nên gọi là Hoa.

2.2.2.2.1.1.3.1.1.2. Nói chẳng hư vọng

(Kinh) Xá Lợi Phất! Nhữ đẳng đương tín Phật chi sở thuyết, ngôn bất hư vọng.

(經)舍利弗。汝等當信佛之所說。言不虛妄。

(Kinh: Này Xá Lợi Phất! Các ông phải nên tin lời Phật dạy, Ngài chẳng nói hư vọng).

Lý này sâu tột bậc, khác với Quyền Lý trước kia. Lời này chí diệu, tương phản với Quyền ngôn (ngôn từ quyền biến) trước kia. Hạnh này phổ biến tột bậc, đối lập với Quyền hạnh trước kia. Người này thù thắng tột bậc, hơn hẳn sự hèn kém trước kia. Lại còn có nghĩa là khách tạo bốn thứ thô, đến nay đều diệu. Sợ chúng sanh sẽ ngờ vực, báng bổ, cho nên trước hết khuyến tín, khiến cho [thính chúng] tin tưởng “người chẳng hư vọng sẽ nói pháp chẳng hư vọng”.

2.2.2.2.1.1.3.1.1.1.3. Khai phương tiện

2.2.2.2.1.1.3.1.1.1.3.1. Khơi mở

(Kinh) Xá Lợi Phất! Chư Phật tùy nghi thuyết pháp, ý thú nan giải.

(經)舍利弗。諸佛隨宜說法。意趣難解。

(Kinh: Này Xá Lợi Phất! Chư Phật tùy theo cơ nghi mà thuyết pháp, ý thú[10] khó hiểu).

Thuận theo ba loại cơ nghi, khéo nói phương tiện, nhưng ý Phật ở nơi Thật, loài người chẳng thể hiểu!

2.2.2.2.1.1.3.1.1.1.3.2. Giải thích

(Kinh) Sở dĩ giả hà? Ngã dĩ vô số phương tiện, chủng chủng nhân duyên, thí dụ, ngôn từ, diễn thuyết chư pháp.

(經)所以者何。我以無數方便。種種因緣譬喻言辭演說諸法。

(Kinh: Vì cớ sao vậy? Ta dùng vô số phương tiện, các thứ nhân duyên, thí dụ, ngôn từ để diễn nói các pháp).

Nêu ra quyền năng của vị Phật hiện tại nhằm giải thích phương tiện của chư Phật. Do xảo huệ (trí huệ thiện xảo) giống như nhau, cho nên mượn chuyện này để giải thích chuyện kia. Hãy nên biết chư Phật mở ra phương tiện quyền biến cũng giống như ta (Thích Ca Mâu Ni Phật) vậy.

2.2.2.2.1.1.3.1.1.1.3.3. Tiểu kết

(Kinh) Thị pháp phi tư lượng, phân biệt chi sở năng giải, duy hữu chư Phật nãi năng tri chi.

(經)是法非思量分別之所能解。唯有諸佛。乃能知之。

(Kinh: Pháp này chẳng suy nghĩ, so lường, phân biệt mà có thể hiểu được, chỉ có chư Phật mới có thể biết).

Đây là tiểu kết chuyện mở ra phương tiện quyền biến có ý thú khó hiểu, bởi lẽ, người bẩm thọ giáo không ai chẳng nói là tam thừa, chỉ có chư Phật mới có thể biết [ba thừa đều] là một mà thôi! Đoạn kinh văn này có hai tầng ý nghĩa:

- Nếu dạy chân thật thì như kinh văn trong phần sau nêu bày nhân và pháp thù thắng, pháp chẳng phân biệt, chỉ có Phật mới có thể biết.

- Phật do trí chẳng phân biệt mà hiểu biết pháp chẳng phân biệt. Vì thế, hiển thị Thật.

2.2.2.2.1.1.3.1.1.1.4. Chỉ bày chân thật

2.2.2.2.1.1.3.1.1.1.4.1. Nêu lên ý nghĩa vì sao Phật xuất thế

(Kinh) Sở dĩ giả hà? Chư Phật Thế Tôn, duy dĩ nhất đại sự nhân duyên cố, xuất hiện ư thế.

(經)所以者何。諸佛世尊。唯以一大事因緣故出現於世。

(Kinh: Vì lẽ nào vậy? Chư Phật Thế Tôn chỉ vì một đại sự nhân duyên mà xuất hiện trong cõi đời).

Lời giải thích đoạn này được chia làm hai phần: Một là nói tổng quát, hai là tách từng chữ ra để giảng giải.

Trước hết là nói tổng quát, nối tiếp ý của kinh văn trong đoạn trước: Vì sao là “pháp chẳng thể suy nghĩ, so lường, phân biệt để hiểu được, chỉ có chư Phật mới có thể biết”? Đó là vì chư Phật hiểu biết tướng như thật. Nương vào Thật đạo ấy để xuất ứng (xuất thế ứng hiện) trong thế gian, chỉ vì khiến cho chúng sanh đạt được Thật Tướng ấy, chẳng còn chuyện gì khác. Thật Tướng vô tướng, vi diệu bậc nhất. Vì thế, chẳng thể do suy nghĩ, so lường, phân biệt mà hòng hiểu được!

Kế đó, là phân tích từng chữ để giải thích. “Một” tức là một Thật Tướng, chẳng phải ba, chẳng phải năm, chẳng phải bảy, chẳng phải chín. Vì thế nói là “một” (“ba” tức là tam thừa, “năm” là [tam thừa] cộng thêm nhân và thiên, “bảy” là [ngũ thừa] cộng thêm Nhị Thừa của Thông Giáo, “chín” là cộng thêm Bồ Tát trong Thông Giáo và Biệt Giáo). Tánh ấy rộng lớn, rộng lớn khắp ba, năm, bảy, chín v.v… Vì thế gọi là Đại. Do là nghi thức xuất thế của chư Phật, cho nên gọi là Sự. Chúng sanh có căn cơ ấy để cảm, cho nên gọi là Nhân. Như Lai thuận theo căn cơ ấy mà ứng, cho nên gọi là Duyên. Đó chính là bổn ý xuất thế, nhưng trước hết mở ra tam thừa để dẫn dắt. Như người muốn lấy [thứ gì] thì trước hết phải trao cho. Tuy nói các thứ đạo, thật ra là Nhất Thừa.

2.2.2.2.1.1.3.1.1.1.4.3. Nhắc lại

(Kinh) Xá Lợi Phất! Vân hà danh chư Phật Thế Tôn duy dĩ nhất đại sự nhân duyên cố, xuất hiện ư thế?

(經)舍利弗云何名諸佛世尊。唯以一大事因緣故出現於世。

(Kinh: Này Xá Lợi Phất! Cớ sao gọi là chư Phật Thế Tôn chỉ vì một đại sự nhân duyên mà xuất hiện trong cõi đời?)

Đức Phật sắp giải thích, lại gạn hỏi lần nữa để làm lời phát khởi. Lại nữa, đại sự này được Phật tôn trọng, như trong Thích Luận nói phụ vương muốn nghe tên Thái Tử nhiều lần bèn nhiều lượt nhắc đến, chẳng hề chán đủ!

2.2.2.2.1.1.3.1.1.1.4.4. Giải thích

Những lời tổ [Trí Khải] đả phá [các lập luận thiên kiến của cổ đức trước thời Ngài] chẳng trích lục vì đã hiển Thật thì vô lượng pháp đều là một. Như Thập Diệu được nói trong sách Huyền Nghĩa chính là mười thứ Nhất. Nếu nói giản lược để tương ứng với cách hiểu xưa (tức cách hiểu của chư cổ đức trước thời Trí Giả đại sư) thì là Tứ Nhất (bốn thứ Nhất). Nói “vô lượng Nhất” thì mỗi sắc, mỗi hương, không gì chẳng phải là Trung Đạo. Nghĩa này có thể biết được. Nói đến “mười thứ Nhất”, xét theo kinh văn hoàn toàn trọn đủ, tuy chẳng theo thứ tự, nhưng mười nghĩa chẳng giảm. “Pháp ấy chẳng thể suy nghĩ, so lường, phân biệt mà có thể hiểu được” chính là hiển thị Lý Nhất. “Chỉ có chư Phật mới có thể biết” là hiển thị Trí Nhất. “Chỉ vì một đại sự”, “một” chính là Lý, “đại” chính là Trí (trí có thể chiếu cảnh thì mới thấu đạt cảnh to lớn. Vì thế “đại” được gọi là Trí). Sự chính là Hạnh (tự hành, hóa độ người khác thì đều gọi là Sự). Lý phát khởi Trí, Trí hướng dẫn Hạnh. Xét theo ý nghĩa này, sẽ chính là hiển thị Hạnh Nhất. “Tri kiến”: Trí biết Lý, mắt thấy pháp chân thật, Đế lý vô vi sẽ chẳng phân biệt. Do pháp vô vi mà có sai biệt. Xét theo tri kiến ấy để luận định “khai, thị, ngộ, nhập”.

Từ đại lược mà suy ra cặn kẽ thì có bốn mươi mốt địa vị, tức là hiển thị Vị Nhất. Lại dùng cách nói tổng kết để nêu rõ Nhất: Nhất tức là Pháp Thân, Đại tức là Bát Nhã, Sự tức là giải thoát, là tạng bí mật. Đó là hiển thị ba pháp Nhất. “Xuất hiện trong cõi đời” hiển thị Cảm Ứng Nhất. “Chỉ giáo hóa Bồ Tát” hiển thị Quyến Thuộc Nhất. “Chư hữu sở tác” (Các điều thực hiện) hiển thị Thần Thông Nhất. “Chỉ dùng tri kiến của Phật để chỉ dạy cho chúng sanh ngộ” hiển thị Lợi Ích Nhất. “Chỉ dùng một Phật Thừa để thuyết pháp cho chúng sanh” hiển thị Thuyết Pháp Nhất. Các nghĩa được in dấu trong kinh văn đúng là phù hợp khít khao! Nay đại lược chỉ nói bốn thứ Nhất giống như cách giải thích của cổ đức. Số lượng giống nhau, nhưng ý nghĩa khác biệt. Cổ đức nói Quả Nhất, nay nói là Lý Nhất. Dựa theo nghĩa và dựa theo văn, [sở dĩ đề ra Lý Nhất] là vì:

- Dựa theo nghĩa, nếu chẳng có Lý Nhất, các sự sẽ điên đảo, đều là ma thuyết, chẳng còn là kinh Phật nữa. Vì thế, cần phải có Lý Nhất.

- Dựa theo văn thì kinh văn nói đến tri kiến của Phật. Nay xét theo cái được thấy biết thì cái được thấy chính là Đế, cái được biết chính là Cảnh. Cảnh và Đế chính là Lý Thật Tướng. Vì thế gọi là Lý Nhất.

Cổ đức nói Nhân Nhất (因一), từ đơn giản, ý nghĩa khác biệt, nay nói là Hạnh Nhất để gồm thâu cả nhân lẫn quả. Nhân Nhất (人一) và Giáo Nhất thì danh xưng giống như cách nói của cổ đức. [Do vậy], lời giải thích sẽ chia thành bốn phần: Một là Lý Nhất, hai là Nhân Nhất, ba là Hạnh Nhất, bốn là Giáo Nhất.

2.2.2.2.1.1.3.1.1.1.4.4.1. Chỉ ra Lý Nhất

(Kinh) Chư Phật Thế Tôn dục linh chúng sanh khai Phật tri kiến, sử đắc thanh tịnh cố, xuất hiện ư thế. Dục thị chúng sanh Phật chi tri kiến cố, xuất hiện ư thế. Dục linh chúng sanh ngộ Phật tri kiến cố, xuất hiện ư thế. Dục linh chúng sanh nhập Phật tri kiến đạo cố, xuất hiện ư thế. Xá Lợi Phất! Thị vi chư Phật dĩ nhất đại sự nhân duyên cố xuất hiện ư thế.

(經)諸佛世尊。欲令眾生開佛知見使得清淨故。出現於世。欲示眾生佛之知見故。出現於世。欲令眾生悟佛知見故。出現於世。欲令眾生入佛知見道故。出現於世。舍利弗。是為諸佛以一大事因緣故出現於世。

(Kinh: Chư Phật Thế Tôn muốn khiến cho chúng sanh khai tri kiến của Phật thanh tịnh, nên xuất hiện trong cõi đời. Muốn chỉ bày tri kiến của Phật cho chúng sanh, nên xuất hiện trong cõi đời. Muốn khiến cho chúng sanh ngộ tri kiến của Phật, nên xuất hiện trong cõi đời. Muốn khiến cho chúng sanh nhập đạo tri kiến của Phật, nên xuất hiện trong cõi đời. Này Xá Lợi Phất! Đó là chư Phật do một đại sự nhân duyên mà xuất hiện trong cõi đời).

Giải thích Lý Nhất, lại chia thành bốn ý: Một là xét theo bốn địa vị, hai là xét theo bốn trí, ba là xét theo bốn môn, bốn là xét theo quán tâm.

* Xét theo bốn địa vị, Đế và Cảnh chẳng thể thấy biết. Nếu xét theo trí nhãn thì có thể thấy biết. Bốn loại mắt dựa trên hai trí (Nhất Thiết Trí và Đạo Chủng Trí) chẳng thể thấy biết; chỉ có Phật nhãn từ Nhất Thiết Chủng Trí là có thể thấy biết. Kinh nói “vị linh chúng sanh khai Phật tri kiến” (vì khiến cho chúng sanh mở mang tri kiến của Phật); nếu chỉ nói về Phật quả, sẽ bỏ mất chúng sanh. Nếu chỉ nói về chúng sanh, sẽ chẳng phải là tri kiến của Phật. Vì thế, chẳng thể chấp giữ thiên lệch.

Hành giả thuộc ba giáo trước (Tạng, Thông, Biệt) tuy là chúng sanh, nhưng chưa đắc Phật nhãn và Phật trí, cho nên không thể thấy biết Thật Tướng. Bốn địa vị trong Viên Giáo (tức Thập Trụ, Thập Hạnh, Thập Hồi Hướng, Thập Địa) cũng là chúng sanh, nhưng đã do đã đắc một phần Phật nhãn và Phật trí, cho nên ý nghĩa “chúng sanh” đã thành, mà ý nghĩa “tri kiến của Phật” cũng thành tựu. Vì thế, nhờ vào bốn địa vị ấy để giải thích Lý Nhất. Như trong các thụy tướng (tướng tốt lành) [nói trong Tự Phần], có cõi trời tuôn mưa bốn loại hoa, biểu thị “vạn thiện đồng quy, được nhập bốn địa vị”. Nương vào hoa “bốn địa vị” (Thập Trụ, Thập Hạnh, Thập Hồi Hướng, Thập Địa) để tiến nhập Phật quả. Do đó, dựa theo địa vị để hiển Lý. “Khai” tức là Thập Trụ trong Viên Giáo, vừa mới phá vô minh, mở ra Như Lai Tạng, thấy lý Thật Tướng. Vì sao? Tánh đức diệu lý nhằm tiếp độ kẻ bị đắm nhiễm bởi hai thứ Hoặc thông và biệt, khó thể biết rõ. Sơ tâm tuy có thể viên tín (tin trọn vẹn, tức địa vị Danh Tự), viên thọ (tiếp nhận trọn vẹn, tức địa vị Ngũ Phẩm), viên phục (hàng phục trọn vẹn, tức địa vị Thập Tín), nhưng chưa thể đoạn Hoặc, chẳng gọi là Khai! Trong thì thêm quán hạnh, ngoài nhờ vào mưa pháp giúp phá trừ Hoặc thuộc Thông và Biệt ẩn tàng, hiển xuất tu tánh chân thật, tri kiến khơi mở, phát khởi rạng ngời. Như mặt trời mọc lên, tối tăm bị diệt trừ. Mắt có tác dụng, cho nên gọi là Khai. Duyên tu phá Hoặc; vì thế nói là “sử đắc thanh tịnh” (khiến cho được thanh tịnh). Kinh Nhân Vương dạy: “Nhập lý Bát Nhã, danh vi Trụ, trụ ư Thập Trụ Bạch Hoa vị dã” (Nhập lý Bát Nhã thì gọi là Trụ, trụ trong địa vị hoa trắng (hoa mạn-đà-la) Thập Trụ).

“Thị” là Hoặc chướng đã trừ, cái Thể của tri kiến hiển lộ. Thể trọn vạn đức, các đức thuộc pháp giới hiển thị phân minh. Vì thế, gọi là Thị, tức là địa vị đại bạch hoa (hoa ma-ha mạn-đà-la) Thập Hạnh vậy.

“Ngộ” là chướng trừ, Thể hiển lộ, hạnh pháp giới rõ ràng, Sự Lý dung thông, chẳng có hai đường! Như Lý Trí và Như Lượng Trí, Lý và Lượng chẳng hai. Vì thế gọi là Ngộ, tức là địa vị hoa đỏ (hoa mạn-thù-sa) Thập Hồi Hướng vậy.

“Nhập” là Sự Lý đã dung thông, tự tại vô ngại, mặc tình tuôn rót, vào trong biển Tát Bà Nhã (Nhất Thiết Trí). Như Lý, Như Lượng, thông đạt tự tại. Tri kiến như lượng có thể trì các đức. Tri kiến như lý có thể ngăn các Hoặc, tức là địa vị hoa đại xích (hoa ma-ha mạn-thù-sa) Thập Địa.

Nhưng địa vị mầu nhiệm trong viên đạo, trong mỗi địa vị, trọn đủ công đức của bốn mươi mốt địa vị. Chỉ Khai là đã trọn đủ “thị, ngộ, nhập”, chẳng có tâm nào khác nữa! Nhưng tri kiến như lý chẳng có tướng phân biệt cạn hay sâu. Muốn hiển thị tri kiến như lượng, cho nên phân biệt bốn địa vị. Phát tâm rốt ráo chẳng có sai khác bất nhị. Hai tâm như thế, tâm trước khó. Đã nói đến khó dễ, bèn biết sơ tâm và tất cánh tâm phải nên có sự sai biệt sáng, tối, cạn, sâu, giống như bản thể của vầng trăng trước sau đều tròn đầy, thế mà có [tướng trạng] mồng Một, ngày Rằm [khuyết, tròn] sai khác. Tri kiến thuộc bốn địa vị đều chiếu sáng Thật Tướng, mà nói Khai, Thị, Ngộ, Nhập sai khác!

* Hai là xét theo bốn trí (gọi là Xuất Bát Nhã, thông với ba giáo, nay chỉ nói theo Viên Giáo):

- Một là Đạo Huệ: Thấy thật tánh của đạo, từ trong Thật Tánh mà được khai Phật tri kiến.

- Hai là Đạo Chủng Huệ: Biết tướng biệt giải Hoặc của các đạo chủng trong mười pháp giới. Mỗi mỗi đều là phô bày tri kiến Phật.

- Ba là Nhất Thiết Trí, biết hết thảy các pháp [có cùng] một tướng tịch diệt. “Tịch diệt” tức là ngộ tri kiến của Phật.

- Bốn là Nhất Thiết Chủng Trí: Biết hết thảy các pháp đều có cùng một tướng tịch diệt, các thứ tướng mạo hạnh loại đều biết, tức là nhập tri kiến của Phật (hai chữ Trí Huệ đều thông nhân quả và tổng biệt. Nay chỉ nói đến Đạo Huệ. Vì thế, xét theo nhân, xét theo tổng, thêm một chữ Chủng. Do xét theo nhân, xét theo biệt, trước Trí có hai chữ Nhất Thiết. Xét theo quả, theo Tổng lại thêm một chữ Chủng. Đó là xét theo quả, theo Biệt).

Lại nữa, Đạo Huệ như Lý thì gọi là Khai. Đạo Chủng Huệ như lượng gọi là Thị. Lý và lượng của Nhất Thiết Trí bất nhị, gọi là Ngộ. Nhất Thiết Chủng Trí lý và lượng cùng chiếu, đó là Nhập. Đấy cũng là xét theo Thật Lý chẳng có cạn hay sâu, nhưng phân biệt thành cạn hay sâu (như đối với tục cảnh có số lượng, bèn dùng Thật Lý để khế hợp, Lý và Lượng chính là lẫn nhau, chẳng phải là “nhân quả, biệt, tổng” mà luận định “nhân, quả, tổng, biệt”. Do có bốn danh xưng làm phương tiện, lý trước và sau giống nhau).

* Ba là xét theo bốn môn của Viên Giáo để giải thích theo chiều ngang, sẽ thành bốn câu:

- Không môn thì “một thứ không, hết thảy đều không”, tức là Khai tri kiến của Phật.

- Hữu môn thì “một thứ có, hết thảy đều có”, chính là Thị tri kiến của Phật.

- Diệc Hữu Diệc Không môn thì hết thảy vừa không, vừa có, tức là Ngộ tri kiến của Phật.

- Phi Không Phi Hữu môn, hết thảy đều chẳng phải có, chẳng phải không, tức là Nhập tri kiến của Phật.

Cái có thể thông (Khai, Thị, Ngộ, Nhập) là bốn, đối tượng được thông (tri kiến của Phật) là một. Khai, Thị, Ngộ, Nhập là môn có thể thông. Cái được thấy được biết chính là Lý được thông.

* Bốn là xét theo quán tâm để giải thích. Quán lý Tam Đế trong tâm tánh chẳng thể nghĩ bàn. Phép Quán ấy sáng sạch thì là Khai. Tuy chẳng thể nghĩ bàn, nhưng cái tâm có thể phân biệt Không, Giả, Trung rành rành, chẳng xen lạm, thì gọi là Thị. Cái tâm Không, Giả, Trung tuy ba mà một, tuy một mà là ba, đó gọi là Ngộ. Cái tâm Không, Giả, Trung chẳng phải là Không, Giả, Trung, mà chiếu bình đẳng Không, Giả, Trung thì chính là Nhập. Đấy là Nhất Tâm Tam Quán mà tách thành Khai, Thị, Ngộ, Nhập sai khác.

Vì thế, dùng bốn khía cạnh để giải thích, thấy Lý do địa vị, mỗi địa vị do Trí mà sai khác, Trí được phát khởi do môn, thông suốt môn nhờ Quán. Do Quán nên bèn thông suốt môn, do môn đã thông nên trí thành. Do trí thành nên các địa vị được thành lập. Do các địa vị được thành lập mà thấy Lý. Do thấy Lý, nên gọi là Lý Nhất (Tuy nói là Lý Nhất, nhưng Môn chính là Giáo Nhất, Quán tức Hạnh Nhất, địa vị tức Nhân Nhất). Đấy là đối với ba món Giáo, Hạnh, Nhân, đều nhờ vào Lý để biện định. Lý đã là như thế, ba điều kia cũng phỏng theo đó, sự hay khéo trong giải thích chẳng còn thêm gì được nữa!

Lại nữa, trong phần xét theo trí của mỗi địa vị thuộc phần trước, Sơ Trụ mới được gọi là Khai, tợ hồ phàm phu chẳng có phần. Trong phần sau, xét theo Môn và xét theo Quán thì danh tự sơ tâm có phần tu chứng, huống hồ bản thể tri kiến của chúng sanh vốn chính là bản thể tri kiến của Phật! Như Thể của băng chính là nước, chỉ vì Hoặc chướng đông lạnh mà toàn thể nước thành băng. Nếu tin tưởng Viên môn, ngay nơi quán tâm sẽ có danh tự “khai, thị, ngộ, nhập”, cho đến rốt ráo “khai, thị, ngộ, nhập”, há có nên đề cao thánh cảnh, tự gièm chính mình chẳng có phần ư? Há lại nên hư vọng so đo “sơ tâm chính là Phật”, đem phàm xâm lạm cái quả tột cùng ư? Xét theo địa vị ở đây, chẳng phải chiều dọc mà luận bàn chiều dọc. Xét theo môn, chẳng phải chiều ngang mà luận bàn theo chiều ngang. Xét theo trí, chẳng phải vừa là dọc vừa là ngang, mà luận vừa ngang vừa dọc. Xét theo Quán, chẳng phải “không phải dọc, không phải ngang” mà luận định “chẳng phải dọc, chẳng phải ngang”, lại còn song chiếu ngang lẫn dọc.

Từ “Xá Lợi Phất” trở đi, tức là tiểu kết ý nghĩa Lý Nhất. Trước kia là phương tiện giáo, cũng đều luận định “khai, thị, ngộ, nhập”, nhưng chẳng phải là [khai thị ngộ nhập] tri kiến của Phật. Vì thế là Quyền. Nay nói rõ tri kiến của Phật, vì thế là Thật. Thật chính là Lý Nhất.

2.2.2.2.1.1.3.1.1.1.4.4.2. Chỉ ra Nhân Nhất

(Kinh) Phật cáo Xá Lợi Phất: - Chư Phật Như Lai đản giáo hóa Bồ Tát.

(經)佛告舍利弗。諸佛如來。但教化菩薩。

(Kinh: Đức Phật bảo ngài Xá Lợi Phất: - Chư Phật Như Lai chỉ giáo hóa Bồ Tát).

Các phương tiện trước kia nhằm giáo hóa tam thừa. Lý Thật chỉ giáo hóa Bồ Tát, như đứa con nghèo tự coi mình là gã khách hèn mọn. Trưởng giả trông thấy, biết hắn thật sự là con của mình. Đó chính là Nhân Nhất.

2.2.2.2.1.1.3.1.1.1.4.4.3. Chỉ ra Hạnh Nhất

(Kinh) Chư hữu sở tác, thường vị nhất sự, duy dĩ Phật chi tri kiến thị ngộ chúng sanh.

(經)諸有所作。常為一事。唯以佛之知見示悟眾生。

(Kinh: Các việc đã làm thường vì một sự: Chỉ dùng tri kiến của Phật để chỉ bày, khiến cho chúng sanh được ngộ).

Các hạnh thuộc tam thừa được gọi là “chư”. Do Viên nên là Chư, tức là Sự Nhất. Các hạnh ấy hướng đến đâu? Chỉ hướng đến tri kiến của Phật, tức là ý nghĩa Hạnh Nhất vậy.

2.2.2.2.1.1.3.1.1.1.4.4.4. Chỉ ra Giáo Nhất

(Kinh) Xá Lợi Phất! Như Lai đản dĩ nhất Phật Thừa cố, vị chúng sanh thuyết pháp, vô hữu dư thừa, nhược nhị, nhược tam.

(經)舍利弗。如來但以一佛乘故。為眾生說法。無有餘乘若二若三。

(Kinh: Này Xá Lợi Phất! Như Lai chỉ dùng một Phật Thừa để vì chúng sanh thuyết pháp, chẳng có thừa nào khác, dù hai hay ba).

Giáo pháp viên đốn được gọi là Nhất Phật Thừa. Từ Biệt Giáo trở về trước, đều gọi là “hữu dư thuyết”, tức là “bất liễu nghĩa”, chẳng phải là Nhất Phật Thừa. “Vô hữu dư thừa” (chẳng có thừa nào khác) tức là chẳng có “kèm thêm Biệt” như trong Hoa Nghiêm. “Vô nhị”: Chẳng kèm thêm hai giáo trước như trong Bát Nhã. “Vô tam”: Chẳng như Phương Đẳng đối ứng với ba giáo trước.

Nhưng bốn đoạn kinh văn trên đây, mỗi đoạn đều có hai nghĩa: Trong đoạn văn thứ nhất, nếu chú trọng “có thể thấy biết” thì chính là Nhân Nhất. Nay chú trọng “cái được thấy biết” thì là Lý Nhất. Trong đoạn văn kế tiếp, nếu chú trọng sự giáo hóa thì là Giáo Nhất. Nếu chú trọng Bồ Tát thì là Nhân Nhất. Trong đoạn văn thứ ba, tức đoạn nói về “chư hữu sở tác”, nếu nói theo phía đức giáo chủ thì là Giáo Nhất. Nay nếu nói theo phía hành nhân, sẽ là Hạnh Nhất. Trong đoạn văn thứ tư, nếu chú trọng ý nghĩa “chuyên chở” thì là Hạnh Nhất. Nếu chú trọng ý nghĩa “vì chúng sanh thuyết pháp” thì là Giáo Nhất! Bất quá là xét theo phương tiện để giải thích. Phần giải thích chánh yếu về bốn điều Nhất đã xong.

2.2.2.2.1.1.3.1.1.1.4.4.5. Tổng kết

(Kinh) Xá Lợi Phất! Nhất thiết thập phương chư Phật pháp diệc như thị.

(經)舍利弗。一切十方諸佛法亦如是。

(Kinh: Này Xá Lợi Phất! Pháp của mười phương hết thảy chư Phật cũng như thế).

Câu này tổng kết bốn điều Nhất (Tứ Nhất), văn giản lược, nghĩa tường tận. Vì sao nói vậy? Trong Tự Phần, do quang minh [phóng ra từ tướng bạch hào của đức Phật] liền theo chiều ngang thấy một vạn tám ngàn cõi nước. Ngài Văn Thù dẫn chứng chuyện xưa theo chiều dọc, [nêu ra] hai vạn vị Phật, không vị nào chẳng vì Thật mà thị hiện Quyền, khai Quyền hiển Thật, đều có cùng một ý nghĩa với Phật xuất hiện trong đời Ngũ Trược hiện thời. Vì thế, [Phật Thích Ca] chẳng đợi thỉnh cầu, đã nói (tức là “tán thán trí huệ của Phật chẳng thể nghĩ bàn”). Còn như trong hết thảy mười phương, nơi biển các cõi nước vô tận, chư Phật xuất thế trong các thế giới tịnh hay uế sai biệt vô tận, cũng có chỗ thuần nói Đại Thừa, cũng có chỗ thuần nói tiểu pháp. Thuần nói Đại Thừa thì chẳng cần ban bố tam thừa, cố nhiên là [trọn đủ] bốn điều Nhất (Lý Nhất, Giáo Nhất, Nhân Nhất, Hạnh Nhất). Thuần nói tiểu pháp, sẽ chẳng thể hiển Thật, nhưng lâu sau, rốt cuộc cũng là sẽ không cõi nào chẳng trở thành “bốn điều Nhất”, thế nhưng chẳng thể dùng số kiếp lâu hay mau để tính toán được, chẳng thể dùng Thiên Nhãn của những vị có thần thông thấp hơn Đẳng Giác để dò lường được! Trong phần kinh văn kế tiếp, sẽ khai Tích hiển Bổn. Công giáo hóa suốt ba đời của Như Lai là như thế đó. Nếu chẳng tin điều này, sao gọi là “tùy hỷ” cho được? Phần thứ nhất, “nói chung về chư Phật” đã xong.

2.2.2.2.1.1.3.1.1.2. Liệt kê tam thế chư Phật

Chia thành ba phần: Một là quá khứ Phật, hai là vị lai Phật, ba là hiện tại Phật. Trong phần này, phải nên có đủ sáu nghĩa, nhưng chẳng ra ngoài hai loại: Một là mở ra phương tiện, hai là hiển thị chân thật. [Trong sáu nghĩa ấy], hai nghĩa nói về loại trước, hai nghĩa nói về loại sau (tán thán pháp chưa từng có, nói chẳng hư vọng, tức là nói đến chương nêu tổng quát chư Phật trên đây. Nêu ra Ngũ Trược để giải thích Quyền, loại trừ hư ngụy để củng cố niềm tin, tức là phần nói về Phật Thích Ca trong phần sau).

2.2.2.2.1.1.3.1.1.2.1. Quá khứ Phật

(Kinh) Xá Lợi Phất! Quá khứ chư Phật dĩ vô lượng vô số phương tiện, chủng chủng nhân duyên, thí dụ, ngôn từ, nhi vị chúng sanh diễn thuyết chư pháp. Thị pháp giai vi nhất Phật Thừa cố. Thị chư chúng sanh tùng chư Phật văn pháp, cứu cánh giai đắc Nhất Thiết Chủng Trí.

(經)舍利弗。過去諸佛。以無量無數方便。種種因緣譬喻言辭。而為眾生演說諸法。是法皆為一佛乘故。是諸眾生。從諸佛聞法。究竟皆得一切種智。

(Kinh: Này Xá Lợi Phất! Quá khứ chư Phật dùng vô lượng vô số phương tiện, các thứ nhân duyên, thí dụ, ngôn từ để vì chúng sanh diễn nói các pháp. Các pháp ấy đều là một Phật Thừa. Các chúng sanh ấy nghe pháp từ chư Phật, rốt ráo đều đắc Nhất Thiết Chủng Trí).

“Vô lượng vô số phương tiện” là khai Quyền. “Thị pháp giai vi” (các pháp ấy đều là) tức là hiển Thật. “Vi nhất Phật Thừa” (là một Phật Thừa) tức Giáo Nhất. “Chúng sanh” tức là Nhân Nhất. Có thể đạt được Chủng Trí là Hạnh Nhất. Những điều hay biết bởi Chủng Trí chính là Lý Nhất.

2.2.2.2.1.1.3.1.1.2.2. Vị lai Phật

(Kinh) Xá Lợi Phất! Vị lai chư Phật đương xuất ư thế, diệc dĩ vô lượng vô số phương tiện, chủng chủng nhân duyên, thí dụ, ngôn từ, nhi vị chúng sanh diễn thuyết chư pháp. Thị pháp giai vi nhất Phật Thừa cố. Thị chư chúng sanh tùng Phật văn pháp, cứu cánh giai đắc Nhất Thiết Chủng Trí.

(經)舍利弗。未來諸佛當出於世。亦以無量無數方便。種種因緣譬喻言辭。而為眾生演說諸法。是法皆為一佛乘故。是諸眾生從佛聞法。究竟皆得一切種智。

(Kinh: Này Xá Lợi Phất! Vị lai chư Phật sẽ xuất hiện trong thế gian, cũng dùng vô lượng vô số phương tiện, các thứ nhân duyên, thí dụ, ngôn từ để vì chúng sanh diễn nói các pháp. Các pháp ấy đều là một Phật Thừa. Các chúng sanh ấy nghe pháp từ chư Phật, rốt ráo đều đắc Nhất Thiết Chủng Trí).

2.2.2.2.1.1.3.1.1.2.3. Hiện tại chư Phật

(Kinh) Xá Lợi Phất! Hiện tại thập phương vô lượng bách thiên vạn ức Phật độ trung, chư Phật Thế Tôn đa sở nhiêu ích, an lạc chúng sanh. Thị chư Phật diệc dĩ vô lượng vô số phương tiện, chủng chủng nhân duyên, thí dụ, ngôn từ, nhi vị chúng sanh diễn thuyết chư pháp. Thị pháp giai vi nhất Phật Thừa cố. Thị chư chúng sanh tùng Phật văn pháp, cứu cánh giai đắc Nhất Thiết Chủng Trí. Xá Lợi Phất! Thị chư Phật đản giáo hóa Bồ Tát, dục dĩ Phật chi tri kiến thị chúng sanh cố. Dục dĩ Phật chi tri kiến ngộ chúng sanh cố. Dục linh chúng sanh nhập Phật chi tri kiến cố.

(經)舍利弗。現在十方無量百千萬億佛土中。諸佛世尊。多所饒益。安樂眾生。是諸佛亦以無量無數方便。種種因緣譬喻言辭而為眾生演說諸法。是法皆為一佛乘故。是諸眾生從佛聞法。究竟皆得一切種智。舍利弗。是諸佛但教化菩薩。欲以佛之知見示眾生故。欲以佛之知見悟眾生故。欲令眾生入佛之知見故。

(Kinh: Này Xá Lợi Phất! Hiện tại, trong vô lượng trăm ngàn vạn ức cõi Phật ở mười phương, chư Phật Thế Tôn tạo nhiều lợi ích, an lạc chúng sanh. Các vị Phật cũng dùng vô lượng vô số phương tiện, các thứ nhân duyên, thí dụ, ngôn từ để vì chúng sanh diễn nói các pháp. Các pháp ấy đều là một Phật Thừa. Các chúng sanh ấy nghe pháp từ chư Phật, rốt ráo đều đắc Nhất Thiết Chủng Trí. Này Xá Lợi Phất! Các vị Phật ấy chỉ giáo hóa Bồ Tát, vì muốn dùng tri kiến của Phật để dạy chúng sanh, vì muốn cho chúng sanh ngộ tri kiến của Phật, vì muốn khiến cho chúng sanh nhập tri kiến của Phật).

Hiện tại Phật chính là hóa chủ. Vì thế, trước hết nêu ra ý nghĩa xuất thế. Kế đó là nói về khai Quyền hiển Thật. Sau đó, kết thành ý “khai, thị, ngộ, nhập”. [Đoạn văn này] thiếu câu nói về Khai [tri kiến của Phật] là do văn từ giản lược. Phần thứ nhất, “chương nói về bốn loại Phật” đã xong.

2.2.2.2.1.1.3.1.2. Nêu bày cặn kẽ về Quyền Thật của Phật Thích Ca

Trong sáu nghĩa, do chẳng tán thán pháp hy hữu, [cho nên] chỉ có năm đoạn văn: Một là khai Quyền, hai là hiển Thật, ba là dùng Ngũ Trược để giải thích phương tiện, bốn là loại trừ hư ngụy để củng cố niềm tin, năm là nói rõ chẳng có hư vọng.

2.2.2.2.1.1.3.1.2.1. Khai Quyền

(Kinh) Xá Lợi Phất! Ngã kim diệc phục như thị, tri chư chúng sanh hữu chủng chủng dục, thâm tâm sở trước, tùy kỳ bổn tánh, dĩ chủng chủng nhân duyên, thí dụ, ngôn từ, phương tiện lực, nhi vị thuyết pháp.

(經)舍利弗。我今亦復如是知諸眾生有種種欲。深心所著。隨其本性。以種種因緣譬喻言辭方便力而為說法。

(Kinh: Này Xá Lợi Phất! Ta nay cũng như thế, biết các chúng sanh có các thứ dục và các điều chấp trước nơi thân tâm, thuận theo bổn tánh của họ, dùng các thứ nhân duyên, thí dụ, ngôn từ, và sức phương tiện để vì họ thuyết pháp).

Trước là ba (tam thừa), sau là một (Phật Thừa), giống như bốn loại Phật chẳng khác. Vì thế nói “diệc phục như thị” (cũng giống như thế). “Chủng chủng dục” (các thứ dục) tức là các dục thuộc căn tánh của ngũ thừa. Quá khứ gọi là Căn, vì nó có ý nghĩa “có thể sanh”. Hiện tại gọi là Dục, vì nó có ý nghĩa “giữ lấy cảnh”. Vị lai gọi là Tánh, vì nó có ý nghĩa “chẳng thay đổi”. “Thâm tâm sở trước” (các điều chấp trước trong thâm tâm): Tập khí cũ khó chuyển, tức là Căn. “Phương tiện” chính là tùy nghi mở ra Quyền pháp tam thừa. Đối ứng với sự cảm ứng ở đây thì “các thứ căn tánh dục của chúng sanh” là Cảm, đức Phật nhận biết, dùng sức phương tiện để thuyết pháp cho họ. Đó là Ứng.

2.2.2.2.1.1.3.1.2.2. Hiển Thật

(Kinh) Xá Lợi Phất! Như thử giai vi đắc nhất Phật Thừa Nhất Thiết Chủng Trí cố.

(經)舍利弗。如此皆為得一佛乘一切種智故。

(Kinh: Này Xá Lợi Phất! Như thế đều là vì đắc Nhất Thiết Chủng Trí nơi một Phật Thừa).

2.2.2.2.1.1.3.1.2.3. Nêu ra Ngũ Trược để giải thích phương tiện

2.2.2.2.1.1.3.1.2.3.1. Nêu ý nghĩa

(Kinh) Xá Lợi Phất! Thập phương thế giới trung, thượng vô nhị thừa, hà huống hữu tam?

(經)舍利弗。十方世界中。尚無二乘。何況有三。

(Kinh: Này Xá Lợi Phất! Trong mười phương thế giới, còn chẳng có hai thừa, huống hồ là có ba ư?)

Trước khi nêu ra Ngũ Trược, bèn nêu ra ý nghĩa này trước hết. Trong phần trên, đã nói chư Phật khai Quyền hiển Thật, nhưng chưa nói “ẩn Thật để hành Quyền”. Nay nói rõ tương xứng với Thật để quán thì trong mười phương thế giới, không đâu chẳng phải là diệu lý pháp giới Chân Như, còn chẳng có giáo pháp thứ hai là Biệt Giáo, huống hồ có ba giáo là Tạng, Thông, Biệt! Biệt Giáo được gọi là Nhị Thừa vì Trung Đạo vượt thoát nhị biên, chẳng phải chính là nhị biên. Trung và Biên thì thành ra hai; vì thế, gọi là “đệ nhị thừa” (thừa thứ hai). “Hai” nơi Biệt Giáo đã là chẳng thể được, huống hồ có Thông Giáo và Tạng Giáo để cùng với Biệt Giáo tạo thành ba loại Quyền ư? Đặc biệt xuất hiện trong cõi đời Ngũ Trược, chẳng thể nào không ẩn Nhất Thật để thực thi ba thứ quyền biến vậy!

2.2.2.2.1.1.3.1.2.3.2. Nêu ra Ngũ Trược

(Kinh) Xá Lợi Phất! Chư Phật xuất ư Ngũ Trược ác thế, sở vị kiếp trược, phiền não trược, chúng sanh trược, kiến trược, mạng trược.

(經)舍利弗。諸佛出於五濁惡世。所謂劫濁。煩惱濁。眾生濁。見濁。命濁。

(Kinh: Này Xá Lợi Phất! Chư Phật xuất hiện trong đời ác Ngũ Trược, tức là kiếp trược, phiền não trược, chúng sanh trược, kiến trược, mạng trược).

“Kiếp” (Kalpa) là Thời. “Thời” (thời gian) chẳng phải là pháp có thật, nó nương vào phận vị của sắc và tâm mà giả lập. Nay nói là “trược” (濁, dơ bẩn), tức là bốn thứ trược tăng trưởng mạnh mẽ, tụ tập trong lúc này. Vì thế, trong phần sau, kinh văn ghi “kiếp trược loạn thời”.

Phiền Não Trược (Kleśa-kasāya): Nói chung, ngũ trụ tam hoặc[11] đều gọi là phiền não. Nay chỉ coi ngũ độn sử trong tam giới là Phiền Não Trược, tức là tham, sân, si, mạn, nghi. Chúng sanh cũng chẳng có cái Thể nào khác, nương vào sắc, tâm, Ngũ Ấm mà lập ra cái giả danh này.

Do Kiến phiền não, cảm vời sắc tâm thô tệ, quả báo xấu kém. Vì thế gọi là Chúng Sanh Trược (Sattva-kasāya).

Kiến Trược (Drsti-kasāya): Nói chung là các phân biệt Hoặc trong tam giới và ngoài tam giới thì đều gọi là Kiến. Nay chỉ lấy năm lợi sử trong tam giới làm Kiến Trược, tức là Thân Kiến, Biên Kiến, Giới Thủ Kiến, Kiến Thủ Kiến và Tà Kiến.

Mạng Căn (Jīvitendriya) cũng chẳng phải là thật pháp, do nương vào thức chủng, một phần dựa vào công năng duy trì sắc tâm liên tục chẳng đoạn mà giả lập. Nay nói là Trược, vì ác dị thục nghiệp cảm vời thức chủng, có thể khiến cho sắc tâm tồn tại ngắn ngủi; vì thế gọi là Mạng Trược (Āyu-kasāya).

Nếu xét theo nhân quả sanh khởi lẫn nhau, thì do Kiến phiền não làm nhân, cảm vời sắc tâm trong tam giới làm quả. Do nương vào quả mà lập ra danh xưng Chúng Sanh. Dựa theo một thời kỳ sanh tử của chúng sanh là lập ra danh xưng Mạng Căn. Nếu nương vào bốn pháp (kiếp, kiến, chúng sanh, mạng căn) đều là trược, sẽ lập ra danh xưng Kiếp Trược (Kalpa-kasāya). Nếu dựa theo thứ tự trong các kinh, Kiếp Trược đứng đầu; Kiến, phiền não, chúng sanh, và mạng theo thứ tự được xếp đằng sau. Kinh này [liệt kê Ngũ Trược] không tuân theo thứ tự ấy, ý nghĩa cũng chẳng thay đổi.

Hỏi: Ngũ Trược nói trong kinh này và kinh Đại Phật Đảnh (kinh Lăng Nghiêm) giống nhau, hay khác nhau?

Đáp: Ngũ Trược nói trong kinh Đại Phật Đảnh bao trùm chín pháp giới, chỉ có Phật là thanh tịnh (không có Ngũ Trược). Ngũ Trược nói trong kinh này hạn cuộc trong kiếp giảm nơi uế độ, chẳng xét theo Tịnh Độ, chẳng xét theo tăng kiếp.

Hỏi: Kinh này tối diệu, sao lại ngược ngạo nói Ngũ Trược nông cạn vậy?

Đáp: Điều này nhằm minh định “chư Phật ẩn Thật để thực hiện tam thừa”. Do các Ngài xuất thế trong đời Ngũ Trược, chuyện bất đắc dĩ là [nêu bày Ngũ Trược nhằm] tỏ rõ phương tiện thiện xảo quyền biến chẳng thể nghĩ bàn! Há có nên dùng kinh Đại Phật Đảnh để so đo? Kinh ấy riêng vì một hạng lợi căn mà trực tiếp mở mang kiến giải viên mãn [cho họ].

Hỏi: Nếu Ngũ Trược có thể gây chướng ngại to lớn, sao trong kinh Hoa Nghiêm, người chưa trừ trược lại có thể nghe xong bèn ngộ là vì lẽ nào vậy?

Đáp: Điều này phải nên dùng bốn câu để phân biệt:

- Một là căn tánh Đại Thừa nhạy bén, chướng nặng nề. Do căn nhạy bén, trọng chướng chẳng thể gây chướng ngại. Đó là những người nghe Đại Thừa đầu tiên nơi hội Hoa Nghiêm trong cõi này.

- Hai là căn nhạy bén, chướng nhẹ, tức là những người nhanh chóng nghe Đại Thừa trong các cõi thanh tịnh ở phương khác.

- Ba là căn độn, chướng nhẹ, tức là những người trước hết nghe tam thừa, sau đó ngộ Nhất Thừa trong các cõi thanh tịnh ở phương khác.

- Bốn là căn độn, chướng nặng ở trong cõi này do nghe pháp dần dần trừ trược rồi mới nghe Đại Thừa.

Hỏi: Ngũ Trược cũng chướng ngại Tiểu Thừa ư?

Đáp: Đối với Tiểu Thừa, cũng nên có bốn câu phân biệt:

- Một là hàng Tiểu Thừa căn nhạy bén, chướng nhẹ, Trược chẳng thể gây chướng, như Xá Lợi Phất, Đại Ca Diếp v.v…

- Hai là Tiểu Thừa căn nhạy bén, chướng nặng, Trược cũng chẳng thể ngăn chướng, như Ương Quật Ma La (Aṅgulimāliya, Aṅgulimāla)[12] trong kinh A Hàm.

- Ba là Tiểu Thừa căn độn, chướng nhẹ, Trược cũng chẳng thể gây chướng, như tỳ-kheo Bàn Đà (Śuddhipanthaka, tức ngài Châu Lợi Bàn Đặc, Châu Lợi Bàn Đà Già).

- Bốn là Tiểu Thừa căn độn, chướng nặng, Trược bèn thành chướng, tức là những kẻ khi đức Phật tại thế chẳng nghe Tiểu Thừa, chẳng được độ thoát.

Hỏi: Có người chẳng ở trong Hoa Nghiêm, chẳng ở trong Tam Tạng, mà được nghe đại pháp hay nghe tiểu pháp là vì cớ gì?

Đáp: Điều này cũng nên dựa theo tứ giáo mà chia tổng quát thành bốn câu. Bốn câu tổng quát là:

- Căn nhạy bén, chướng nhẹ, bất cứ lúc nào cũng đều nên nghe Viên Giáo.

- Căn nhạy bén, chướng nặng, thì bất cứ lúc nào cũng đều nên nghe Biệt Giáo.

- Căn độn, chướng nhẹ, thì bất cứ lúc nào cũng đều nên nghe Thông Giáo.

- Căn độn, chướng nặng, bất cức lúc nào cũng đều nên nghe Tạng Giáo.

Đức Phật do khẩu mật mà luôn ứng theo, khiến cho họ đạt được lợi ích. Đối với mỗi giáo, đều chia thành bốn câu, vì mỗi giáo trong bốn giáo đều có bốn môn:

- Căn nhạy bén, chướng nhẹ thì do nghe môn “phi Hữu, phi Không” bèn nhập.

- Căn nhạy bén, chướng nặng thì do nghe môn “cũng Có, cũng Không” mà nhập.

- Căn độn, chướng nhẹ thì do nghe Không môn mà nhập.

- Căn độn, chướng nặng thì do nghe Hữu môn mà nhập.

Nói chung, bất luận là có chướng hay không chướng, quý ở chỗ có căn, có thừa chủng (chủng tử thuộc thừa nào đó). Chướng là do phá giới, “chủng” (chủng tử) là do huân tập thành. Căn do túc tập (sự tu tập từ đời trước) mà có lợi hay độn. Tới nay gặp Phật, ngộ thì bèn có “đợi thời” và “chẳng đợi thời”. Nếu chẳng có “thừa chủng” từ đời trước, sẽ chẳng gặp thiện căn xuất thế. Dẫu cho chướng nhẹ, vẫn đắm đuối nơi lạc, chẳng ngộ, chẳng thuộc vào bốn câu, chẳng gồm trong bốn môn, biết làm sao được nữa?

Hỏi: Vì sao Ngũ Trược một mực chướng Đại mà chẳng chướng Tiểu? (Dựa theo câu thứ tư trong bốn câu đầu tiên mà hỏi).

Đáp: Chúng sanh trược nặng, hư vọng chấp trước Ngũ Ấm là Tứ Đức (đó là chướng nặng). Nếu nghe “thường, lạc, ngã, tịnh” của Đại Thừa, liền chấp sai là đúng (tức là căn độn), thầy thuốc cũ ngốc nghếch, ngu xuẩn[13], chẳng biết sữa tốt xấu (chẳng biết thuốc), chẳng biết cội nguồn gây nên bệnh, chẳng biết cách thêm hay bớt các vị thuốc (chẳng biết kê toa), chẳng hiểu biết gì. Vì thế, trược lẫn chướng đều to. Kinh văn chép: “Nhược đản tán Phật Thừa, chúng sanh một tại khổ” (nếu chỉ khen ngợi Đại Thừa chúng sanh sẽ chìm đắm trong sự khổ) chính là nghĩa này. Nếu nghe “vô thường, khổ, vô ngã, bất tịnh”, sẽ chán ngán sanh tử, ưa Niết Bàn, phá chấp trước tà kiến. Vì thế, Ngũ Trược chẳng chướng Tiểu Thừa. Kinh văn chép: “Tác thị tư duy thời, thập phương Phật giai hiện. Phạm âm ủy dụ ngã” (Khi ta suy nghĩ như thế, mười phương Phật đều hiện ra, dùng phạm âm để an ủi, khuyên dụ ta) chính là ý nghĩa này!

2.2.2.2.1.1.3.1.2.3.3. Tiểu kết lời giải thích

(Kinh) Như thị Xá Lợi Phất! Kiếp trược loạn thời, chúng sanh cấu trọng, xan tham, tật đố, thành tựu chư bất thiện căn cố, chư Phật dĩ phương tiện lực, ư nhất Phật Thừa, phân biệt thuyết tam.

(經)如是舍利弗。劫濁亂時。眾生垢重。慳貪嫉妒。成就諸不善根故。諸佛以方便力。於一佛乘。分別說三。

(Kinh: Như thế đó, Xá Lợi Phất! Trong thời loạn kiếp trược, do chúng sanh cấu chướng nặng nề, keo tham, ghen ghét, thành tựu các bất thiện căn, chư Phật dùng sức phương tiện từ trong một Phật Thừa mà phân biệt nói thành ba).

Câu đầu tiên nói đến Kiếp Trược, câu kế tiếp nói về Chúng Sanh Trược. “Xan tham, tật đố” tức Phiền Não Trược và Kiến Trược. “Thành tựu chư bất thiện căn” (thành tựu các căn chẳng lành) chính là Mạng Trược. Nếu chẳng khéo léo lập bày phương tiện, dùng gì để tiếp dẫn [chúng sanh] thoát khỏi khổ luân? Phần thứ ba, “nêu ra Ngũ Trược để giải thích phương tiện” đã xong.

2.2.2.2.1.1.3.1.2.4. Loại trừ hư ngụy để củng cố niềm tin vào Nhất Thật

Nếu là đệ tử Phật, sẽ có thể tự tín giải. Nếu chẳng tín giải, sẽ chẳng phải là đệ tử thật sự, mà cũng chẳng phải là La Hán. Đôn đốc đại chúng trong thuở ấy, khiến cho họ tin nhận [Nhất Thừa].

2.2.2.2.1.1.3.1.2.4.1. Phân biệt chân ngụy

2.2.2.2.1.1.3.1.2.4.1.1. Nếu chẳng nghe, chẳng biết, sẽ chẳng phải là đệ tử thật sự

(Kinh) Xá Lợi Phất! Nhược ngã Phật tử tự vị A La Hán, Bích Chi Phật giả, bất văn, bất tri chư Phật Như Lai đản giáo hóa Bồ Tát sự, thử phi Phật đệ tử, phi A La Hán, phi Bích Chi Phật.

(經)舍利弗若我佛子。自謂阿羅漢辟支佛者。不聞不知諸佛如來但教化菩薩事。此非佛弟子。非阿羅漢。非辟支佛。

(Kinh: Này Xá Lợi Phất! Nếu Phật tử của ta tự nói mình là A La Hán hay Bích Chi Phật, mà chẳng nghe, chẳng biết chuyện chư Phật Như Lai chỉ giáo hóa Bồ Tát, kẻ đó chẳng phải là đệ tử Phật, chẳng phải là A La Hán, chẳng phải là Bích Chi Phật).

Như đệ tử trong thế gian tùy thuận pháp của thầy, tiếp nối đạo, truyền đăng, nay chẳng nghe, chẳng biết, sẽ chẳng có cách nào tùy thuận! Đệ tử là gì? Như Lai trước kia đã vì đối trị Ngũ Trược mà phương tiện thực hiện tam thừa, ông được nghe biết, tùy thuận tu tập, thì gọi là “đệ tử”. Ngay Ngũ Trược đã trừ, [Như Lai] sẽ vì ông hiển lộ Nhất Thừa, cớ sao chẳng nghe, chẳng biết? “Chẳng nghe” tức là không nghe Giáo Nhất. “Chẳng biết” tức là không biết Hành Nhất. “Chẳng phải là đệ tử” tức chẳng phải là Nhân Nhất. Nói chung là vì mê nơi Lý Nhất vậy.

2.2.2.2.1.1.3.1.2.4.1.2. Nếu đã nghe mà chẳng tin nhận thì là kẻ tăng thượng mạn

(Kinh) Hựu Xá Lợi Phất! Thị chư tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, tự vị dĩ đắc A La Hán, thị tối hậu thân, cứu cánh Niết Bàn, tiện bất phục chí cầu A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề. Đương tri thử bối, giai thị tăng thượng mạn nhân. Sở dĩ giả hà? Nhược hữu tỳ-kheo thật đắc A La Hán, nhược bất tín thử pháp, vô hữu thị xứ!

(經)又舍利弗。是諸比丘比丘尼。自謂已得阿羅漢。是最後身。究竟涅槃。便不復志求阿耨多羅三藐三菩提。當知此輩。皆是增上慢人。所以者何。若有比丘實得阿羅漢。若不信此法。無有是處。

(Kinh: Lại này Xá Lợi Phất! Các tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni ấy tự nói là đã đắc A La Hán, là thân cuối cùng, rốt ráo Niết Bàn, mà vẫn chẳng mong cầu Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác, hãy nên biết hạng người ấy đều là kẻ tăng thượng mạn. Vì sao vậy? Nếu có tỳ-kheo thật sự đắc A La Hán mà chẳng tin pháp này, chẳng có lẽ ấy!)

Đức Phật lập ra Nhị Thừa vốn là vì Ngũ Trược chướng nặng, tạm thời khiến cho họ dứt khổ, cho nên quyền biến nói “đoạn hết Kiến Tư thì gọi là A La Hán”, chẳng thọ thân hậu hữu trong tam giới, gọi là “tối hậu thân” (thân cuối cùng), ra khỏi khổ luân Phần Đoạn [sanh tử] trong cõi Đồng Cư thì gọi là Niết Bàn. Nhưng nếu đã thật sự đắc đạo A La Hán, chứng Hữu Dư giải thoát, nay nghe kinh này, phải nên tin nhận, tiến lên cầu Vô Thượng Bồ Đề. Vì lẽ nào vậy? Trược chướng đã trừ, lại được nghe đại pháp này, ắt sẽ suy xét, trù tính, cân nhắc: Vô minh Biệt Hoặc nếu vẫn còn, sao gọi là La Hán cho được? Biến Dịch sanh tử mênh mông, sao gọi là “tối hậu thân” cho được? Hóa thành chưa phải là chỗ có của báu, sao gọi là Niết Bàn rốt ráo cho được? Vì thế, người thật sự đắc A La Hán, chưa hề có ai chẳng tin pháp này do đức Phật đã nói. Nếu tự cho là đủ, chẳng dốc chí cầu Bồ Đề, hãy nên biết kẻ đó hoàn toàn chưa chứng A La Hán, chỉ là phường tăng thượng mạn đó thôi! Phần thứ nhất, “phân biệt chân ngụy” đã xong.

2.2.2.2.1.1.3.1.2.4.2. Khai trừ để cởi gỡ nghi hoặc

2.2.2.2.1.1.3.1.2.4.2.1. Khai trừ

(Kinh) Trừ Phật diệt độ hậu, hiện tiền vô Phật, sở dĩ giả hà? Phật diệt độ hậu, như thị đẳng kinh, thọ trì, độc tụng, giải nghĩa giả, thị nhân nan đắc.

(經)除佛滅度後。現前無佛。所以者何。佛滅度後。如是等經。受持讀誦解義者。是人難得。

(Kinh: Trừ phi sau khi đức Phật diệt độ, hoặc hiện tiền chẳng có Phật. Vì cớ sao vậy? Sau khi đức Phật diệt độ, người nào thọ trì, đọc tụng, giải nghĩa các kinh như thế thì người ấy khó có).

Sợ có kẻ hỏi: “Nếu là như vậy, hết thảy La Hán ắt đều dốc chí cầu Vô Thượng Bồ Đề hay sao?” Vì thế, nay để khai trừ [lý luận nói nhất loạt như thế], bèn nói: “Trừ Phật diệt hậu, hiện tiền vô Phật”, [ý nói] những người được gọi quyền biến là “đã chứng La Hán” chưa chắc đã liền có thể dốc chí cầu Bồ Đề. Lại có người hỏi: “Tuy đức Phật diệt độ, nhưng kinh này còn tồn tại trong cõi đời, sao họ chẳng tin?” Vì thế, nay giải thích rằng: Vì lẽ nào vậy? Sau khi đức Phật diệt độ, tuy kinh này vẫn còn trong cõi đời, nhưng người thọ trì, đọc tụng, giải nghĩa khó thể gặp gỡ. Chẳng gặp người như vậy, thì thánh giả tiểu quả làm sao có thể tự thông hiểu, quyết chí cho được?

2.2.2.2.1.1.3.1.2.4.2.2. Cởi gỡ mối nghi

(Kinh) Nhược ngộ dư Phật, ư thử pháp trung, tiện đắc quyết liễu.

(經)若遇餘佛。於此法中便得決了。

(Kinh: Nếu gặp vị Phật khác, sẽ đối với pháp này liền được hiểu rõ, quyết định).

Sợ có kẻ nghi rằng: “Nếu sau khi đức Phật nhập diệt, các vị A La Hán không gặp được kinh này, chẳng gặp người thọ trì, đọc tụng, giải nghĩa kinh này, sẽ vĩnh viễn nhập tiểu Niết Bàn ư?” Vì thế, nay giải thích rằng: Người ấy tuy sanh ý tưởng “diệt độ, nhập Niết Bàn”, nhưng do sanh vào cõi Phương Tiện Hữu Dư, gặp Phật nói pháp này, sẽ nhất quyết hiểu rõ “hóa thành chẳng phải là thật”, ắt vẫn dốc chí cầu Vô Thượng Bồ Đề, trọn chẳng có lẽ nào vĩnh viễn nhập Niết Bàn! Vì thế, phẩm Thích Tất Định trong Đại Trí Độ Luận có nói: “Thân La Hán ắt phải diệt, trụ trong chỗ nào để trọn đủ Phật đạo? Đáp: Ra khỏi tam giới bèn có Tịnh Độ của chư Phật”.

[Trong Tịnh Độ của chư Phật], chẳng có danh xưng phiền não. Ở trong quốc độ ấy, nghe kinh Pháp Hoa, trọn đủ Phật đạo. Liền dẫn kinh này để làm chứng: Có La Hán nếu chẳng nghe Pháp Hoa, tự nói đã đắc diệt độ, ta ở trong các nước khác, vì người đó nói chuyện này: “Ông sẽ thành Phật”. Lại nữa, nếu ở trong cõi này mà được gặp gỡ người thọ trì, đọc tụng, giải nghĩa, thì cũng được hiểu rõ, quyết chí. Vì thế, Nam Nhạc đại sư nói: “Các vị Phật khác [trong đoạn kinh văn này] là bốn chỗ nương tựa. La Hán gặp gỡ, nghe kinh bèn quyết định hiểu rõ”. Lại nói: “La Hán tu Niệm Phật Định, thấy mười phương Phật vì vị ấy nói kinh điển này, liền được quyết định hiểu rõ” (Nếu nói niệm “mười phương Phật” tức là đã phát đại tâm. Nếu lại chỉ nghĩ tới đức Thích Ca, thì sẽ là do Tiểu mà cảm Đại, cũng là do căn cơ phát khởi khiến cho thành ra như thế đó). Phần thứ tư, “loại trừ hư ngụy, củng cố tín tâm” đã xong.

2.2.2.2.1.1.3.1.2.5. Chỉ rõ chẳng hư vọng

(Kinh) Xá Lợi Phất! Nhữ đẳng đương nhất tâm tín giải, thọ trì Phật ngữ. Chư Phật Như Lai ngôn vô hư vọng, vô hữu dư thừa, duy nhất Phật Thừa.

(經)舍利弗。汝等當一心信解受持佛語。諸佛如來。言無虛妄。無有餘乘。唯一佛乘。

(Kinh: Này Xá Lợi Phất! Các ông hãy nên nhất tâm tin hiểu, thọ trì lời Phật. Chư Phật Như Lai chẳng nói lời hư vọng, chẳng có thừa nào khác, chỉ có một Phật Thừa).

Trước là khuyên tin tưởng lời nói chân thật của Phật Thích Ca. Kế đó, khuyên hãy nên tin tưởng lời chân thành của chư Phật. Cuối cùng, kết lại Phật Thừa duy nhất. Do vậy, ngăn dứt ngờ vực, báng bổ. Đến đây, phần kinh văn Trường Hàng đã xong.

2.2.2.2.1.2. Kệ tụng

2.2.2.2.1.2.1. Hứa khả sẽ giải đáp

(Kinh) Nhĩ thời, Thế Tôn dục trùng tuyên thử nghĩa, nhi thuyết kệ ngôn: - Tỳ kheo, tỳ-kheo-ni, hữu hoài tăng thượng mạn. Ưu-bà-tắc ngã mạn. Ưu-bà-di bất tín. Như thị tứ chúng đẳng, kỳ số hữu ngũ thiên, bất tự kiến kỳ quá. Ư giới hữu khuyết lậu, hộ tích kỳ hà tỳ[14]. Thị tiểu trí dĩ xuất, chúng trung chi tao khang[15], Phật oai đức cố khứ, tư nhân tiển phước đức, bất kham thọ thị pháp. Thử chúng vô chi diệp, duy hữu chư trinh thật. Xá Lợi Phất thiện thính.

(經)爾時世尊。欲重宣此義而說偈言。比丘比丘尼。有懷增上慢。優婆塞我慢。優婆夷不信。如是四眾等。其數有五千。不自見其過。於戒有缺漏。護惜其瑕疵。是小智已出。眾中之糟糠。佛威德故去。斯人尠福德。不堪受是法。此眾無枝葉。唯有諸貞實。舍利弗善聽。

(Kinh: Lúc bấy giờ, đức Thế Tôn muốn nhắc lại nghĩa này, bèn nói kệ rằng: - Tỳ kheo, tỳ-kheo-ni, ôm lòng tăng thượng mạn, ưu-bà-tắc ngã mạn, ưu-bà-di chẳng tin, tứ chúng như thế đó, số đến năm ngàn người, chẳng tự thấy lỗi mình, khuyết lậu đối với giới, tự che giấu tỳ vết. Bọn tiểu trí đã đi, cám bã trong đại chúng, oai đức Phật phải đi. Bọn họ kém phước đức, chẳng kham nhận pháp này. Đại chúng không cành lá, chỉ có các hạt chắc, Xá Lợi Phất khéo nghe).

“Thượng mạn, ngã mạn, bất tín” tứ chúng đều có, nhưng hai chúng xuất gia (tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni) phần nhiều tu đạo, đắc Thiền, lầm tưởng đã đắc thánh quả, dấy lòng tăng thượng mạn. Kẻ kiêu căng trong cõi tục, phần nhiều dấy lòng ngã mạn. Nữ nhân trí cạn, phần nhiều sanh tâm chẳng tin. Kẻ chẳng tự thấy lỗi ấy, bị ba thứ khuyết điểm che lấp cái tâm, giấu diếm tỳ vết, phô phang phẩm đức, chẳng thể tự phản tỉnh, tức là kẻ chẳng hổ thẹn! Nếu tự thấy lỗi mình, sẽ là vị Tăng biết hổ thẹn. “Ư giới hữu khuyết lậu” (có thiếu sót đối với giới): Sai sót nơi luật nghi thì gọi là Khuyết. Định Cộng Giới và Đạo Cộng Giới đều đánh mất, thì gọi là Lậu. Do thiếu Định Cộng Giới và Đạo Cộng Giới, trong tâm dấy lên sự cảm nhận xấu ác, như ngọc có tỳ vết. Do thiếu luật nghi, ngoài thì dấy động thân, miệng, như ngọc lộ ra vết nứt, giấu diếm tội để tự an, chẳng biết phát lộ, cho nên gọi là “hộ tích” (giấu diếm). “Tiểu trí” là chẳng đạt được trí của bậc Hữu Học hay Vô Học, chỉ có cái trí thế gian nhỏ nhoi, hư vọng so đo, ngỡ hữu lậu là vô lậu, do [trí ấy] nhỏ nhoi nhất trong thứ nhỏ nhoi, nên gọi là “tiểu trí”. Chẳng được nhuần thấm bởi Thiền Định vô lậu, chỉ có Thiền Định thế gian, cho nên như bã rượu. Chẳng có lý huệ (trí huệ thuộc về Lý) xuất thế, chỉ hiểu sơ sài văn tự, mê mờ nơi kinh văn, đánh mất ý chỉ, vì thế như cám. Lại nữa, “cám bã” ví như chẳng có căn cơ Đại Thừa, “chi diệp” (cành lá) ví như chẳng phải là dụng cụ tốt, đều chẳng kham dùng được. Vì thế, cần phải loại bỏ. Bốn bài kệ đều nhằm trùng tụng chuyện hứa khả sau khi loại trừ [những kẻ tăng thượng mạn]. Câu cuối cùng trùng tụng chuyện giới hứa (hứa khả bằng cách răn nhắc Xá Lợi Phật hãy khéo nghe). Phần thuận hứa bị lược đi, chẳng trùng tụng.

2.2.2.2.1.2.2. Trùng tụng phần chánh thuyết

2.2.2.2.1.2.2.1. Trùng tụng về bốn loại Phật

2.2.2.2.1.2.2.1.1. Trùng tụng về chư Phật

Phần kệ tụng này có ba chỗ khác biệt với phần Trường Hàng:

- Một là đôi bên đều có những chỗ phần này có mà phần kia không có. [Chẳng hạn như] phần Trường Hàng có tán thán pháp, nhưng không nói [cặn kẽ về] Ngũ Trược. Phần này (kệ tụng) có Ngũ Trược, nhưng không tán thán pháp.

- Hai là thứ tự khác nhau. Phần Trường Hàng trước hết tán thán pháp, kế đó nói đến “chẳng hư dối” nhằm khai Quyền hiển Thật. Kệ tụng thì trước hết khai Quyền hiển Thật, sau đó mới nói “chẳng hư dối”.

- Ba là tách ra hay gộp lại khác nhau. Phần Trường Hàng gộp chung khuyến tín và [khẳng định pháp này] chẳng hư dối. Kệ tụng tách rời “khuyến tín” và “chẳng hư dối”. Lại nữa, phần Trường Hàng dùng phương tiện của Phật Thích Ca để giải thích sự quyền biến của chư Phật. Kệ tụng dùng chuyện “hiển nhất” (hiển thị Nhất Thừa) của Phật Thích Ca để giải thích Thật pháp của chư Phật.

Đó là bốn điều sai khác. Kinh văn trong phần này được chia thành năm phần: Một là trùng tụng về chuyện thực hiện Quyền, hai là trùng tụng về chuyện hiển Thật, ba là trùng tụng khuyến tín, bốn là nêu ra Ngũ Trược, năm là trùng tụng [pháp này] chẳng hư dối.

2.2.2.2.1.2.2.1.1.1. Trùng tụng về chuyện thực hiện Quyền

(Kinh) Chư Phật sở đắc pháp, vô lượng phương tiện lực, nhi vị chúng sanh thuyết. Chúng sanh tâm sở niệm, chủng chủng sở hành đạo, nhược can chư dục tánh, tiên thế thiện ác nghiệp. Phật tất tri thị dĩ. Dĩ chư duyên, thí dụ, ngôn từ, phương tiện lực, linh nhất thiết hoan hỷ, hoặc thuyết Tu Đa La, Già Đà, cập Bổn Sự, Bổn Sanh, Vị Tằng Hữu, diệc thuyết ư Nhân Duyên, Thí Dụ tịnh Kỳ Dạ, Ưu Ba Đề Xá Kinh. Độn căn nhạo tiểu pháp, tham trước ư sanh tử, ư chư vô lượng Phật, bất hành thâm diệu đạo, chúng khổ sở não loạn, vị thị thuyết Niết Bàn.

(經)諸佛所得法。無量方便力。而為眾生說。眾生心所念。種種所行道。若干諸欲性。先世善惡業。佛悉知是已。以諸緣譬喻。言辭方便力。令一切歡喜。或說修多羅。伽陀及本事。本生未曾有。亦說於因緣。譬喻並祇夜。優波提舍經。鈍根樂小法。貪著於生死。於諸無量佛。不行深妙道。眾苦所惱亂。為是說涅槃。

(Kinh: Pháp chư Phật đã đắc, vô lượng sức phương tiện, vì chúng sanh mà nói. Tâm chúng sanh suy nghĩ, các thứ đạo đã hành, bao nhiêu loại chủng tánh, nghiệp thiện ác đời trước, Phật đều biết hết cả. Dùng các duyên, thí dụ, ngôn từ, sức phương tiện, khiến hết thảy hoan hỷ, hoặc nói ra Khế Kinh, Kệ Tụng và Bổn Sự, Bổn Sanh, Vị Tằng Hữu, và cũng nói Nhân Duyên, Thí Dụ cùng Trùng Tụng, Ưu Ba Đề Xá kinh. Độn căn ưa tiểu pháp, tham đắm nơi sanh tử, ở nơi vô lượng Phật, chẳng hành đạo sâu mầu, bị các khổ não loạn, vì họ nói Niết Bàn).

“Chư Phật sở đắc pháp” (pháp do chư Phật đạt được): Tu đạo đạt được các Quyền pháp. Ấy là vì cái nhân tự hành đã trọn vẹn, cảm vời Hậu Đắc Vô Phân Biệt Trí, còn gọi là Sai Biệt Trí. Ngay trong khi tự hành Quyền pháp thuộc về Thể, bản thể của pháp ấy cũng chẳng thể nói. Do vì phương tiện, vì chúng sanh mà nói, trở thành hóa tha Quyền, chiếu soi căn cơ trong chín pháp giới, nói ra bảy phương tiện. Chín [pháp giới] là đối tượng tiếp độ, giáo hóa chẳng ngoài bảy [phương tiện]. Nói ra bảy [phương tiện] để thích ứng với [căn cơ] trong chín [pháp giới], khiến cho họ dần dần nhập Thật. Trong bảy và chín thứ đó, tùy theo căn cơ như thế nào, sẽ được nghe pháp như thế đó. Hễ gặp căn cơ liền [thuyết pháp] phù hợp, chứ thoạt đầu không nhất định [phải nói pháp nào]; vì thế nói “vô lượng phương tiện lực, nhi vị chúng sanh thuyết” (vô lượng sức phương tiện, vì chúng sanh mà nói). Hiện hành, dấy lên hy vọng thì gọi là “sở niệm”. “Niệm” chính là mong muốn, những điều mong muốn quen thuộc đã trở thành tánh, có thể tạo thành chủng tử sau này, cộng thêm các nghiệp trước đó có thiện và ác, sai biệt ngần ấy, đúng là chẳng thể do một duyên, một thí dụ, một loại phương tiện mà có thể độ thoát, chỉ có Phật đều có thể biết trọn! Vì thế, [đức Phật] có thể tùy nghi thuyết chín bộ pháp[16], khiến cho hết thảy đều hoan hỷ. Hoan hỷ ắt “sanh thiện, diệt ác, nhập lý” (tức Vị Nhân, Đối Trị và Đệ Nhất Nghĩa Tất Đàn). [Kệ tụng] nêu ra điều [Tất Đàn] đầu tiên (hoan hỷ) để gồm chung các điều [Tất Đàn] sau đó (sanh thiện, diệt ác, nhập lý).

“Chín bộ”: Nói chung thì Đại Thừa hay Tiểu Thừa đều có mười hai bộ loại, nhưng luận riêng thì Tiểu Thừa hoặc là mười một bộ, hoặc chỉ có chín bộ, nói cặn kẽ thì như trong sách Huyền Nghĩa đã nói. Sáu câu từ “độn căn nhạo tiểu pháp” (độn căn ưa pháp nhỏ) trở đi nhằm tiểu kết ý “thực hiện Quyền”. Đời trước độn căn, đời này chẳng có cơ hội, chẳng kham nghe đại pháp. Vì thế nói là “bất hành thâm diệu đạo” (chẳng hành đạo sâu mầu). Đời trước tham đắm, chướng nặng, đời này bị các khổ quấy nhiễu, não hại, chỉ có thể nghe tiểu pháp. Vì thế nói “vị thị thuyết Niết Bàn” (vì những người ấy mà nói Niết Bàn).

2.2.2.2.1.2.2.1.1.2. Kệ tụng hiển Thật

2.2.2.2.1.2.2.1.1.2.1. Trùng tụng Lý Nhất

(Kinh) Ngã thiết thị phương tiện, linh đắc nhập Phật huệ, vị tằng thuyết nhữ đẳng, đương đắc thành Phật đạo. Sở dĩ vị tằng thuyết, thuyết thời vị chí cố. Kim chánh thị kỳ thời, quyết định thuyết Đại Thừa. Ngã thử cửu bộ pháp, tùy thuận chúng sanh thuyết, nhập Đại Thừa vi bổn. Dĩ cố thuyết thị kinh.

(經)我設是方便。令得入佛慧。未曾說汝等。當得成佛道。所以未曾說。說時未至故。今正是其時。決定說大乘。我此九部法。隨順眾生說。入大乘為本。以故說是經。

(Kinh: Ta lập phương tiện này, khiến được nhập Phật huệ. Chưa từng nói các ông, sẽ được thành Phật đạo. Sở dĩ chưa từng nói, vì chưa đến lúc nói. Nay chính là đúng lúc, quyết định nói Đại Thừa. Chín bộ pháp của ta, tùy thuận chúng sanh nói, nhập Đại Thừa làm gốc. Vì thế, nói kinh này).

“Phật huệ” chính là một đại sự nhân duyên. Nếu xét theo người có thể biết thì là Hạnh Nhất. Nếu xét theo cái được biết thì là Lý Nhất. Nếu lại xét theo khía cạnh “nói kinh” thì phải là Giáo Nhất. Nếu xét theo pháp được tuyên nói thì là Lý Nhất. Do cũng chọn lấy điều thuận tiện, nên gọi là Lý Nhất.

2.2.2.2.1.2.2.1.1.2.2. Trùng tụng Nhân Nhất

(Kinh) Hữu Phật tử tâm tịnh, nhu nhuyễn diệc lợi căn, vô lượng chư Phật sở, nhi hành thâm diệu đạo. Vị thử chư Phật tử, thuyết thị Đại Thừa kinh. Ngã ký như thị nhân, lai thế thành Phật đạo, dĩ thâm tâm niệm Phật, tu trì tịnh giới cố. Thử đẳng văn đắc Phật, đại hỷ sung biến thân, Phật tri bỉ tâm hạnh, cố vị thuyết Đại Thừa. Thanh Văn, nhược Bồ Tát, văn ngã sở thuyết pháp, nãi chí ư nhất kệ, giai thành Phật vô nghi.

(經)有佛子心淨。柔軟亦利根。無量諸佛所。而行深妙道。為此諸佛子。說是大乘經。我記如是人。來世成佛道。以深心念佛。修持淨戒故。此等聞得佛。大喜充徧身。佛知彼心行。故為說大乘。聲聞若菩薩。聞我所說法。乃至於一偈。皆成佛無疑。

(Kinh: Có Phật tử tâm tịnh, mềm mỏng và lợi căn, nơi vô lượng chư Phật, tu hành đạo sâu mầu. Vì các Phật tử ấy, nói kinh Đại Thừa này. Ta thọ ký người ấy, đời sau thành Phật đạo, do thâm tâm niệm Phật, vì tu trì tịnh giới. Bọn họ nghe thành Phật, khắp thân rất mừng rỡ. Phật biết tâm hạnh họ, vì họ nói Đại Thừa. Thanh Văn hay Bồ Tát, nghe pháp do ta nói, thậm chí một bài kệ, đều thành Phật chẳng ngờ).

Đây chính là trùng tụng chư Phật Như Lai chỉ giáo hóa Bồ Tát, rộng tạo các phương tiện khiến cho mọi người đều trở thành Thật nhân (người chứng nhập Thật lý). “Hữu Phật tử tâm tịnh” (có Phật tử tâm thanh tịnh) tức là người thuộc Biệt Giáo. “Vị chư Phật tử thuyết Đại Thừa kinh” (vì các Phật tử nói kinh Đại Thừa): Được thọ ký tâm hoan hỷ, tức là trở thành người chân thật trong Viên Giáo. “Thanh Văn, nhược Bồ Tát” (Thanh Văn hoặc Bồ Tát): Nói Thanh Văn là gộp chung cả Duyên Giác, tức là hàng Nhị Thừa trong hai giáo. “Bồ Tát” gồm chung các vị đại sĩ thuộc Tạng Giáo và Thông Giáo, đều thành Phật chẳng nghi, tức là bảy loại phương tiện, không ai chẳng phải là Phật tử; điều ấy đã rõ! Đấy là lời chân thành của bậc cực thánh (Phật), sao lại chẳng tin?

2.2.2.2.1.2.2.1.1.2.3. Trùng tụng Giáo Nhất

(Kinh) Thập phương Phật độ trung, duy hữu Nhất Thừa pháp, vô nhị, diệc vô tam, trừ Phật phương tiện thuyết, đản dĩ giả danh tự, dẫn đạo ư chúng sanh, thuyết Phật trí huệ cố.

(經)十方佛土中。唯有一乘法。無二亦無三。除佛方便說。但以假名字。引導於眾生。說佛智慧故。

(Kinh: Trong mười phương cõi Phật, chỉ có pháp Nhất Thừa, không hai, cũng chẳng ba, trừ Phật nói phương tiện; chỉ dùng danh tự giả, hướng dẫn các chúng sanh, nói trí huệ của Phật).

Đây là trùng tụng điều đã nói trong phần trước (phần Trường Hàng): Như Lai chỉ dùng một Phật Thừa để thuyết pháp cho chúng sanh, chẳng có thừa nào khác, dù hai hay ba! Chỉ là dùng giả danh “tam giáo” để hướng dẫn họ nhập một giáo thuộc Phật huệ! Vì thế, do dựa theo phương tiện để nói, cho nên là tạm thời có. Xét theo mục đích cuối cùng để luận định, chắc chắn chẳng có hai hay ba thừa!

2.2.2.2.1.2.2.1.1.2.4. Trùng tụng Hạnh Nhất

(Kinh) Chư Phật xuất ư thế, duy thử nhất sự thật, dư nhị tắc phi chân. Chung bất dĩ Tiểu Thừa, tế độ ư chúng sanh. Phật tự trụ Đại Thừa, như kỳ sở đắc pháp, Định Huệ lực trang nghiêm. Dĩ thử độ chúng sanh, tự chứng vô thượng đạo. Đại Thừa bình đẳng pháp. Nhược dĩ Tiểu Thừa hóa, nãi chí ư nhất nhân, ngã tắc đọa xan tham, thử sự vi bất khả!

(經)諸佛出於世。唯此一事實。餘二則非真。終不以小乘。濟度於眾生。佛自住大乘。如其所得法。定慧力莊嚴。以此度眾生。自證無上道。大乘平等法。若以小乘化。乃至於一人。我則墮慳貪。此事為不可。

(Kinh: Chư Phật hiện trong đời, chỉ một sự thật này, hai thứ kia chẳng thật. Trọn chẳng dùng Tiểu Thừa, để tế độ chúng sanh. Phật tự trụ Đại Thừa, đúng như pháp đã đắc, sức Định Huệ trang nghiêm. Dùng đó độ chúng sanh, tự chứng đạo vô thượng, pháp Đại Thừa bình đẳng. Nếu dạy pháp Tiểu Thừa, thậm chí chỉ một người, ta liền đọa keo tham, chuyện ấy chẳng thể được).

“Duy thử nhất sự thật” (chỉ có một sự thật này): Trùng tụng chuyện nói trong phần trên, trong tất cả các việc làm, thường vì một đại sự. “Phật tự trụ Đại Thừa”: Trùng tụng chuyện đã nói trong phần trên, chỉ dùng tri kiến của Phật để chỉ bày khiến cho chúng sanh ngộ. Sáu câu cuối nhằm giải thích ý nghĩa “Phật chẳng dùng pháp Tiểu Thừa để độ chúng sanh”. Phần thứ hai, trùng tụng về Hiển Thật đã xong.

2.2.2.2.1.2.2.1.1.3. Trùng tụng chuyện khuyến tín

2.2.2.2.1.2.2.1.1.3.1. Nêu ra cái quả để khuyến tín

(Kinh) Nhược nhân tín quy Phật, Như Lai bất khi cuống, diệc vô tham tật ý, đoạn chư pháp trung ác. Cố Phật ư thập phương, nhi độc vô sở úy. Ngã dĩ tướng nghiêm thân, quang minh chiếu thế gian, vô lượng chúng sở tôn, vị thuyết Thật Tướng ấn.

(經)若人信歸佛。如來不欺誑。亦無貪嫉意。斷諸法中惡。故佛於十方。而獨無所畏。我以相嚴身。光明照世間。無量眾所尊。為說實相印。

(Kinh: Nếu ai tin, quy Phật, Như Lai chẳng lừa dối, cũng chẳng hề tham, ganh, đoạn trừ các pháp ác. Vì thế trong mười phương, riêng Phật không sợ hãi. Ta dùng các tướng hảo, để trang nghiêm thân mình, quang minh soi thế gian, vô lượng chúng tôn kính, nói ra ấn Thật Tướng).

Tâm Phật thanh tịnh, đoạn hết các ác, thuyết pháp không sợ hãi. Nội đức ấy đáng tin. Diệu tướng trang nghiêm quang minh rạng ngời, được đại chúng tôn trọng, nói Đại Thừa ấn thì chính là ngoại đức đáng tin.

2.2.2.2.1.2.2.1.1.3.2. Nêu ra cái nhân để khuyến tín

(Kinh) Xá Lợi Phất đương tri, ngã bổn lập thệ nguyện, dục linh nhất thiết chúng, như ngã đẳng vô dị, như ngã tích sở nguyện, kim giả dĩ mãn túc, hóa nhất thiết chúng sanh, giai linh nhập Phật đạo.

(經)舍利弗當知。我本立誓願。欲令一切眾。如我等無異。如我昔所願。今者已滿足。化一切眾生。皆令入佛道。

(Kinh: Xá Lợi Phất nên biết, ta vốn lập thệ nguyện, muốn cho hết thảy chúng, bằng như ta chẳng khác. Như nguyện xưa của ta, đến nay đã trọn đủ, giáo hóa mọi chúng sanh, khiến đều nhập Phật đạo).

Xưa đã có thệ nguyện chân thành, nay nhằm tương ứng với lời thề cho nên nói ra; nguyện xưa ấy đáng tin! Nguyện Bồ Đề được thỏa, giáo hóa người khác cùng nhập Bồ Đề. Cái nhân ắt đạt được quả, nhân chẳng hư luống, càng rất đáng tin!

Hỏi: Bổn thệ đã trọn khắp, nay chúng sanh vẫn còn đông đảo, sao lại nói là “nguyện được viên mãn”?

Đáp: Phật ba đời luôn tạo lợi ích cho chúng sanh, chẳng hề có lúc xong. Nay xét theo căn cơ đã chín muồi trong hiện tại, mà nói là “nguyện mãn”. Phần kệ tụng thứ ba nhằm khuyến tín đã xong.

2.2.2.2.1.2.2.1.1.4. Nêu ra Ngũ Trược

2.2.2.2.1.2.2.1.1.4.1. Nêu chung Ngũ Trược gây chướng ngại to lớn

(Kinh) Nhược ngã ngộ chúng sanh, tận giáo dĩ Phật đạo. Vô trí giả thác loạn, mê hoặc bất thọ giáo.

(經)若我遇眾生。盡教以佛道。無智者錯亂。迷惑不受教。

(Kinh: Nếu ta gặp chúng sanh, trọn dạy bằng Phật đạo. Kẻ vô trí lầm loạn, mê hoặc, chẳng nghe dạy).

Chúng sanh tự dùng khổ não nung nấu. Chư Phật vì đại bi mà cứu vớt muôn loài. Bi đối ứng với khổ, cho nên nói là “tương ngộ” (gặp gỡ). Hơn nữa, Phật như, chúng sanh như, nhất như, chẳng phải là nhị như, thiên tánh tương quan, vì thế nói là “tương ngộ”. “Tận giáo dĩ Phật đạo” (đều dạy họ trọn hết bằng Phật đạo), đó là bổn hoài của Phật. Kẻ vô trí do mê hoặc chẳng tiếp nhận lời dạy. Ngũ Trược ngăn chướng đại pháp. Họ (chúng sanh) đã có chướng, há lẽ nào chẳng lập ra phương tiện để dẫn dụ dần dần? Kinh dạy: “Quá khứ hữu Phật, hiệu Trụ Vô Trụ, phát nguyện sử kỷ quốc chúng sanh đồng nhật, đồng thời thành Phật, tức nhật diệt độ. Hựu Hiền Kiếp tiền hữu Phật, hiệu viết Bình Đẳng, diệc nguyện kỷ quốc, cập thập phương chúng sanh đồng nhật thành Phật, tức nhật diệt độ. Nhược nhĩ, kim nhật hữu Phật, phục hữu chúng sanh, vân hà da? Phật ngôn: “Chỉ chỉ, ngã tiền sở ngôn, đắc nhân thân giả nhĩ”. “Phả hữu phát nguyện, linh ngũ đạo đồng nhật thành Phật phủ?” Phật ngôn: - Bất khả dĩ phi khí chi thân thành vô thượng đạo. Yếu tiên hóa tam thú, linh đắc nhân thiên, nhiên hậu nãi khả như nguyện. Tam thú phi thiện đạo, hà năng thành Phật?” ([Đức Phật dạy]: “Trong quá khứ, có Phật hiệu là Trụ Vô Trụ, phát nguyện khiến cho chúng sanh trong nước mình trong cùng một ngày, đồng thời thành Phật và nhập diệt ngay trong ngày hôm ấy. Lại nữa, trước Hiền Kiếp có Phật, hiệu là Bình Đẳng, cũng nguyện cho chúng sanh trong nước mình và mười phương cùng một ngày thành Phật, diệt độ ngay trong hôm ấy”. [Đại chúng có người thắc mắc]: “Nếu là như vậy, ngày nay có Phật mà cũng có chúng sanh, tức là như thế nào vậy?” Đức Phật dạy: “Thôi, thôi, ta nói những chúng sanh trên đây là những kẻ đã được làm thân người”. [Người ấy lại thắc mắc]: “Há có vị nào phát nguyện năm đường thành Phật trong cùng một ngày hay không?” Đức Phật dạy: “Chẳng thể dùng cái thân không phải là pháp khí để thành vô thượng đạo. Trước hết, phải hóa độ ba đường [ác] đều đạt được thân người hay trời. Sau đấy mới có thể như nguyện. Ba đường chẳng phải là thiện đạo, sao có thể thành Phật cho được?”)

2.2.2.2.1.2.2.1.1.4.2. Nói riêng về ngũ chướng

(Kinh) Ngã tri thử chúng sanh, vị tằng tu thiện bổn, kiên trước ư ngũ dục, si ái cố sanh não. Dĩ chư dục nhân duyên, trụy đọa tam ác đạo, luân hồi lục thú trung, bị thọ chư khổ độc.

(經)我知此眾生。未曾修善本。堅著於五欲。癡愛故生惱。以諸欲因緣。墜墮三惡道。輪迴六趣中。備受諸苦毒。

(Kinh: Ta biết chúng sanh ấy, chưa từng tu cội lành, chấp chặt vào ngũ dục, si ái nên phiền não. Do nhân duyên các dục, rơi rớt ba đường ác, luân hồi trong sáu nẻo, chịu đủ các khổ độc).

Hai bài kệ này riêng nói về Chúng Sanh Trược. Chân Như Thật Tướng được gọi là “thiện bổn” (cội lành). Do chẳng nương theo loại thiện căn này, cho nên chẳng thể cảm đại pháp. Ngũ dục là cội gốc của các điều ác. Từ si mà có ái, cho nên các thứ phiền não đua nhau nẩy sanh.

(Kinh) Thọ thai chi vi hình, thế thế thường tăng trưởng. Bạc đức thiểu phước nhân, chúng khổ sở bức bách.

(經)受胎之微形。世世常增長。薄德少福人。眾苦所逼迫。

(Kinh: Lúc thọ thai bé bỏng, đời đời thường tăng trưởng[17], kẻ đức mỏng, ít phước, bị các khổ bức bách).

Bài kệ này riêng nói về Mạng Trược. Kinh Xử Thai nói cặn kẽ tướng trạng tăng trưởng dần dần từ bảy ngày đầu tiên cho đến tuần thứ ba mươi tám (tròn chín tháng mười ngày), tức là như kinh nói “thế thế thường tăng trưởng” (đời đời thường tăng trưởng), đúng là đáng chán lìa. Dùng quán tâm để giải thích thì một niệm tâm khởi chính là tạo nghiệp cho vị lai. Do nghiệp bèn nhập thai, thai nghiệp vô cùng, đời đời chẳng đoạn, tức là “tăng trưởng”.

(Kinh) Nhập tà kiến trù lâm. Nhược hữu, nhược vô đẳng, y chỉ thử chư kiến, cụ túc lục thập nhị.

(經)入邪見稠林。若有若無等。依止此諸見。具足六十二。

(Kinh: Vào rừng rậm tà kiến, dường như có, như không, nương các tà kiến ấy, trọn đủ sáu mươi hai).

Bài kệ này nói riêng về Kiến Trược. Năm thứ kiến đan xen, giống như rừng rậm dày đặc. “Nhược hữu” là Thường Kiến, “nhược vô” là Đoạn Kiến. Nương vào hai loại Kiến ấy, bèn thành sáu mươi hai kiến[18], nói cặn kẽ thì như [các sách giảng về] Pháp Số đã nói.

(Kinh) Thâm trước hư vọng pháp, kiên thọ bất khả xả, ngã mạn, tự căng cao, siểm khúc tâm bất thật.

(經)深著虛妄法。堅受不可捨。我慢自矜高。諂曲心不實。

(Kinh: Chấp sâu pháp hư vọng; nhận chắc, chẳng thể bỏ. Ngã mạn, tự hống hách, siểm khúc, tâm chẳng thật).

Bài kệ này nói riêng về Phiền Não Trược, nêu đại lược tham và mạn trong các căn bản [phiền não], cũng như Siểm trong Tiểu Tùy phiền não để nói gộp chung các phiền não khác.

(Kinh) Ư thiên vạn ức kiếp, bất văn Phật danh tự, diệc bất văn chánh pháp. Như thị nhân nan độ.

(經)於千萬億劫。不聞佛名字。亦不聞正法。如是人難度。

(Kinh: Trong ngàn vạn ức kiếp, chẳng nghe danh hiệu Phật, cũng chẳng nghe chánh pháp. Kẻ như thế khó độ).

Bài kệ này nói riêng về Kiếp Trược. Thời gian dài lâu chẳng nghe Phật pháp, tức là Kiếp Trược. Lại nữa, bốn loại Trược trên đây tập trung trong thời này, nên gọi là Kiếp Trược. Do Ngũ Trược ngăn chướng, nên chẳng tin Nhất Thừa; vì thế, khó độ! Giải thích theo quán tâm, niệm nào cũng là cảm nhận ác, vĩnh viễn chẳng có chánh quán tự giác. Đó là “chẳng nghe danh hiệu Phật”. Vĩnh viễn chẳng tương ứng với Bát Chánh Đạo là “chẳng nghe chánh pháp”. Cái tâm ấy sẽ khó độ. Phần thứ hai, “nói riêng về năm chướng” đã xong.

2.2.2.2.1.2.2.1.1.4.3. Chỉ ra “vì Ngũ Trược cho nên nói tiểu pháp”

(Kinh) Thị cố, Xá Lợi Phất! Ngã vị thiết phương tiện, thuyết chư tận khổ đạo, thị chi dĩ Niết Bàn.

(經)是故舍利弗。我為設方便。說諸盡苦道。示之以涅槃。

(Kinh: Vì thế, Xá Lợi Phất! Ta lập ra phương tiện, nói các đạo dứt khổ, dùng Niết Bàn để dạy).

2.2.2.2.1.2.2.1.1.4.4. Nói rõ “vì pháp Đại mà thí pháp Tiểu. Tiểu pháp nhằm đối trị Ngũ Trược, nhờ đó hưng khởi đại nguyện”

(Kinh) Ngã tuy thuyết Niết Bàn, thị diệc phi chân diệt. Chư pháp tùng bổn lai, thường tự tịch diệt tướng, Phật tử hành đạo dĩ, lai thế đắc tác Phật.

(經)我雖說涅槃。是亦非真滅。諸法從本來。常自寂滅相。佛子行道已。來世得作佛。

(Kinh: Ta tuy nói Niết Bàn, cũng chẳng phải chân diệt. Các pháp vốn trước nay, thường tự tịch diệt tướng. Phật tử đã hành đạo, đời sau được làm Phật).

Chia chẻ tam giới nhằm dứt hết sạch vọng, diệt Sắc giữ lấy Không thì chẳng phải là “thật sự diệt” (chân diệt), vì vô minh Biệt Hoặc vẫn còn đó thì Biến Dịch sanh tử thuộc giới ngoại (ở ngoài tam giới) vẫn đang lồng lộng. Nếu thấu đạt “vô minh vốn là Không”, các pháp sao còn nữa! Như mắt có màng mộng, sẽ thấy hoa đốm trên hư không, hình tướng của hoa đốm vốn là hư giả. Pháp tuy vốn tịch, nếu chẳng tu đạo, sẽ chẳng do đâu mà khế hội được! Vì thế nói “Phật tử hành đạo dĩ, lai thế đắc tác Phật” (Phật tử đã hành đạo, đời sau sẽ thành Phật). Như hoa đốm trên hư không tuy tịch, nhưng nếu không trừ màng mộng, sẽ chẳng có cách nào thấy hư không thanh tịnh được! Phần thứ tư “nêu bày Ngũ Trược” đã xong.

2.2.2.2.1.2.2.1.1.5. Trùng tụng [pháp Nhất Thừa] chẳng hư giả

(Kinh) Ngã hữu phương tiện lực, khai thị tam thừa pháp, nhất thiết chư Thế Tôn, giai thuyết Nhất Thừa đạo, kim thử chư đại chúng, giai ưng trừ nghi hoặc, chư Phật ngữ vô dị, duy nhất, vô nhị thừa.

(經)我有方便力。開示三乘法。一切諸世尊。皆說一乘道。今此諸大眾。皆應除疑惑。諸佛語無異。惟一無二乘。

(Kinh: Ta có sức phương tiện, khai thị pháp tam thừa, hết thảy các Thế Tôn, đều nói đạo Nhất Thừa, nay trong đại chúng đây, đều nên trừ nghi hoặc, lời chư Phật chẳng khác, duy nhất, chẳng hai thừa).

Trước là Quyền, sau là Thật, khéo vì Ngũ Trược thực hiện phương tiện này, lời thành thật chẳng dối, chớ sanh nghi! Phần thứ nhất, trùng tụng về chư Phật đã xong.

2.2.2.2.1.2.2.1.2. Trùng tụng quá khứ chư Phật

2.2.2.2.1.2.2.1.2.1. Trùng tụng đại lược về chuyện khai tam hiển nhất

(Kinh) Quá khứ vô số kiếp, vô lượng diệt độ Phật, bách thiên vạn ức chủng, kỳ số bất khả lượng. Như thị chư Thế Tôn, chủng chủng duyên, thí dụ, vô số phương tiện lực, diễn thuyết chư pháp tướng, thị chư Thế Tôn đẳng, giai thuyết Nhất Thừa pháp, hóa vô lượng chúng sanh, linh nhập ư Phật đạo.

(經)過去無數劫。無量滅度佛。百千萬億種。其數不可量。如是諸世尊。種種緣譬喻。無數方便力。演說諸法相。是諸世尊等。皆說一乘法。化無量眾生。令入於佛道。

(Kinh: Vô số kiếp quá khứ, vô lượng Phật diệt độ, trăm ngàn vạn ức loại, số ấy chẳng thể lường. Các Thế Tôn như thế, các thứ duyên, thí dụ, vô số sức phương tiện, diễn nói các pháp tướng. Các vị Thế Tôn ấy, đều nói pháp Nhất Thừa, độ vô lượng chúng sanh, khiến vào trong Phật đạo).

Hai bài kệ nói đến chuyện Phật ban bố pháp tam thừa, bài kệ sau cùng nói về chuyện “khai tam, hiển nhất”. Nói pháp Nhất Thừa chính là Giáo Nhất. Hóa độ vô lượng chúng sanh tức là Nhân Nhất. Nhập Phật đạo tức là Hạnh Nhất và Lý Nhất.

2.2.2.2.1.2.2.1.2.2. Trùng tụng chi tiết về chuyện khai tam hiển nhất

2.2.2.2.1.2.2.1.2.2.1. Nêu ra phương tiện chung giúp cho việc khai hiển

(Kinh) Hựu chư đại thánh chúa, tri nhất thiết thế gian, thiên nhân quần sanh loại, thâm tâm chi sở dục, cánh dĩ dị phương tiện, trợ hiển Đệ Nhất Nghĩa.

(經)又諸大聖主。知一切世間。天人群生類。深心之所欲。更以異方便。助顯第一義。

(Kinh: Lại các đại thánh chúa, biết hết thảy thế gian, trời, người, các quần sanh, thâm tâm ham muốn gì, bèn dùng phương tiện lạ, giúp hiển Đệ Nhất Nghĩa).

Nói “thiên nhân quần sanh” là nêu ra các thừa hòng chỉ rõ Nhân Nhất. “Dị phương tiện” (phương tiện lạ) là nêu ra các giáo, các hạnh để hiển thị Giáo Nhất và Hạnh Nhất. Đệ Nhất Nghĩa là Lý Nhất. Chánh nhân Phật tánh chính là Đệ Nhất Nghĩa. Nếu dùng viên diệu chánh quán thì là phương tiện Thật Tướng, chẳng nói là “dị” (khác lạ). Nay dùng năm thừa, bảy phương tiện v.v… để giúp hiển lộ [Đệ Nhất Nghĩa], cho nên gọi là “dị phương tiện”, tức là nói từ Lục Độ cho đến cúng dường, xưng danh v.v… trong phần sau. Ấy là vì chúng sanh ưa muốn khác nhau, khiến cho phương tiện của chư Phật có sai khác. Nhưng phương tiện tuy khác, [công năng] giúp hiển lộ [Nhất Thừa] giống nhau. Đã hiển Thật thì “dị” ấy chẳng phải là dị! Ân cần ca ngợi là vì lẽ này!

2.2.2.2.1.2.2.1.2.2.2. Riêng chỉ bày tướng khai hiển

2.2.2.2.1.2.2.1.2.2.2.1. Dựa theo các điều thiện để hiển lộ công đức của duyên nhân[19]

2.2.2.2.1.2.2.1.2.2.2.1.1. Dựa theo Lục Độ để nói về khai hiển

(Kinh) Nhược hữu chúng sanh loại, trị chư quá khứ Phật, nhược văn pháp bố thí, hoặc trì giới, nhẫn nhục, tinh tấn, Thiền, trí đẳng, chủng chủng tu phước huệ. Như thị chư nhân đẳng, giai dĩ thành Phật đạo.

(經)若有眾生類。值諸過去佛。若聞法佈施。或持戒忍辱。精進禪智等。種種修福慧。如是諸人等。皆已成佛道。

(Kinh: Nếu có các chúng sanh, gặp chư Phật quá khứ, hoặc nghe pháp bố thí, hoặc trì giới, nhẫn nhục, tinh tấn, Thiền, trí thảy, tu phước huệ mọi lẽ. Những người như thế đó, đều đã thành Phật đạo).

Chánh nhân Phật tánh thì chúng sanh và Phật có cùng một Thể. Nếu huyễn chướng sâu, sẽ vĩnh viễn chẳng gặp Phật. Người được gặp gỡ quá khứ Phật, ắt do sức của nội nhân (cái nhân bên trong) mạnh mẽ, bèn cảm cái duyên xuất thế. Nhưng điều ham muốn trong thâm tâm của chúng sanh khác nhau, cho nên chư Phật thuyết pháp cũng khác biệt. Trong lúc đó, hoặc nghe đốn pháp, hoặc nghe tiệm pháp, hoặc tu bố thí, hoặc tu trì giới, hoặc tu nhẫn nhục, hoặc tu tinh tấn, hoặc tu Thiền Định, hoặc tu trí huệ, hoặc chỉ tu một pháp, một hạnh, hoặc kiêm tu các pháp, các hạnh khác, hoặc chuyển[20], hoặc trợ, các thứ bất đồng. Lại hoặc dùng tâm hữu tướng để tu Lục Độ, hoặc dùng tâm vô tướng để tu Lục Độ, hoặc dùng phi tướng phi vô tướng để lần lượt tu Lục Độ, lại còn có nhiều thứ khác nhau! Nay xét ra, [những người ấy tu tập như thế ấy] đều đã thành Phật, đều chứng Lý Nhất, vậy thì những người như thế chính là Nhân Nhất. Phước huệ do họ đã tu chính là Hạnh Nhất. Các pháp họ được nghe chính là Giáo Nhất. Nghe pháp và trí huệ ở đây tợ hồ thuộc về liễu nhân, nhưng do [nghe pháp và trí huệ] khiến cho họ về sau được nghe kinh Pháp Hoa. Vì thế, chúng chỉ thuộc vào duyên nhân!

2.2.2.2.1.2.2.1.2.2.2.1.2. Dựa theo tâm bi luyến để nói rõ về sự khai hiển

(Kinh) Chư Phật diệt độ hậu, nhược nhân thiện nhuyễn tâm. Như thị chư chúng sanh, giai dĩ thành Phật đạo.

(經)諸佛滅度後。若人善軟心。如是諸眾生。皆已成佛道。

(Kinh: Chư Phật diệt độ rồi, nếu ai tâm thiện nhuyễn, các chúng sanh như thế, đều đã thành Phật đạo).

Nối tiếp ý đoạn kinh văn trước đó: Không chỉ là người gặp Phật, nghe pháp, tu hành Lục Độ đã thành Phật, mà ngay sau khi chư Phật đã thị hiện nhập diệt, nếu có thể khởi tâm bi luyến đối với Như Lai, trong một niệm, xả ác theo thiện, hóa ương ngạnh thành mềm mỏng. Nếu xét theo lúc đó, tợ hồ [pháp họ tu] thuộc về nhân, thiên, Nhị Thừa, nhưng nay xét ra, họ cũng đều đã thành Phật đạo. Đối với Phật đạo đã chứng Lý Nhất. Vậy thì các chúng sanh chính là Nhân Nhất. Cái tâm tốt lành, mềm mỏng chính là Hạnh Nhất. Thị hiện nhập diệt chính là Giáo Nhất.

2.2.2.2.1.2.2.1.2.2.2.1.3. Xét theo chuyện cúng dường xá-lợi để nói rõ về sự khai hiển

(Kinh) Chư Phật diệt độ dĩ, cúng dường xá-lợi giả, khởi vạn ức chủng tháp, kim, ngân, cập pha lê, xa cừ dữ mã não, mai khôi, lưu ly châu, thanh tịnh quảng nghiêm sức, trang hiệu ư chư tháp. Hoặc hữu khởi thạch miếu, chiên đàn cập trầm thủy, mộc mật tịnh dư tài, chuyên ngõa, nê, thổ đẳng. Nhược ư khoáng dã trung, tích thổ thành Phật miếu. Nãi chí đồng tử hý, tụ sa vi Phật tháp. Như thị chư nhân đẳng, giai dĩ thành Phật đạo.

(經)諸佛滅度已。供養舍利者。起萬億種塔。金銀及玻瓈。硨磲與碼碯。玫瑰琉璃珠。清淨廣嚴飾。莊校於諸塔。或有起石廟。旃檀及沈水。木樒并餘材。甎瓦泥土等。若於曠野中。積土成佛廟。乃至童子戲。聚沙為佛塔。如是諸人等。皆已成佛道。

(Kinh: Chư Phật đã diệt độ, người cúng dường xá-lợi, dựng vạn ức loại tháp. Vàng, bạc, và pha lê[21], xa cừ cùng mã não[22], mai khôi[23], châu lưu ly, thanh tịnh, rộng trang hoàng, tô điểm nơi các tháp. Hoặc là dựng miếu đá, chiên đàn và trầm thủy, gỗ mật[24], các vật liệu, gạch, ngói, bùn, đất thảy. Hoặc là nơi đồng trống, đắp đất thành Phật miếu. Cho đến trẻ nhỏ giỡn, gom cát làm tháp Phật. Những người như thế đó, đều đã thành Phật đạo).

Nối tiếp ý câu trên. Lại nữa, không chỉ người do bi luyến Như Lai mà sanh tâm mềm mỏng, tốt lành đã thành Phật. Ngay như sau khi chư Phật đã nhập diệt, nát thân thành bao nhiêu viên xá-lợi, những người ấy do thờ phụng xá-lợi bèn dựng tháp báu, cho đến kẻ dựng miếu bằng đá, hay xây miếu bằng đất. Thậm chí trẻ nhỏ gom cát làm miếu. Hoặc có xá-lợi bằng hạt cải, hoặc chẳng có xá-lợi, hoặc do tâm chân thành, hoặc dùng tâm đùa giỡn, ngay trong lúc đó, công đức dù lớn hay nhỏ, dù có hay không, nay nhìn lại, cũng đều đã thành Phật đạo. Đã chứng Phật đạo thì là Lý Nhất. Vậy thì những người như thế chính là Nhân Nhất. Dựng tháp, xây miếu, đắp đất, gom cát tức là Hạnh Nhất. Nát thân thành xá-lợi tức là Giáo Nhất.

Xét ra, Phật Thích Ca thị hiện nhập diệt, trà-tỳ[25] xong, ngài Đại Ca Diếp nói: “Xá-lợi của Như Lai chẳng phải là chuyện của chúng ta. Đã có quốc vương, vương tử, đại thần, tể quan, trưởng giả, cư sĩ, Bà La Môn v.v… là những người yêu thích phước điền sẽ rộng tu cúng dường. Chuyện của chúng ta là hãy nên kết tập Tam Tạng, chớ để chánh pháp nhanh chóng diệt mất”. Do vậy, thấy rằng: Ngài Ca Diếp coi truyền tâm ấn của Phật là chuyện cấp bách phải chú trọng trước tiên. Trời, người thích gieo phước điền, cho nên coi chuyện cúng dường làm đầu. Khi họ tu cúng dường, đã phát ra tâm nguyện ba thừa hoặc năm thừa khác nhau, nhưng do sức phương tiện của chư Phật quá khứ, lâu sau, chẳng có ai không quy vào Phật đạo.

Lại xét theo cách tạo tháp trong kinh, tháp của Như Lai mười ba cấp, Bích Chi Phật năm cấp, A La Hán bốn cấp, A Na Hàm ba cấp, Tư Đà Hàm hai cấp, Tu Đà Hoàn một cấp, Luân Vương chẳng có cấp. “Cấp” [được nói ở đây] chính là luân tướng[26]. Hiện thời, phàm phu cứ hở ra là dựng tháp [thờ tro cốt của người đã mất], đem phàm lạm thánh, trái nghịch chẳng nhẹ! Sách Luận Ngữ nói: “Quân tử ái nhân dĩ đức” (quân tử dựa theo đạo đức để yêu thương người khác, hoặc có thể hiểu là quân tử yêu thương người khác theo đúng chuẩn mực đạo đức). Dẫu cho đệ tử tôn trọng thầy, há có nên hãm thầy mắc tội “lạm thánh” hay chăng? Lại nữa, dẫu cho người chết mờ mịt, há chẳng tỏ rõ sự xoàng xĩnh của kẻ sống ư?

2.2.2.2.1.2.2.1.2.2.2.1.4. Xét theo việc tạo tượng Phật để nói rõ chuyện khai hiển

(Kinh) Nhược nhân vị Phật cố, kiến lập chư hình tượng, khắc điêu thành chúng tướng, giai dĩ thành Phật đạo. Hoặc dĩ thất bảo thành, thâu thạch, xích bạch đồng. Bạch lạp cập diên tích, thiết, mộc, cập dữ nê, hoặc dĩ giao tất bố, nghiêm sức tác Phật tượng. Như thị chư nhân đẳng, giai dĩ thành Phật đạo.

(經)若人為佛故。建立諸形像。刻雕成眾相。皆已成佛道。或以七寶成。鍮鉐赤白銅。白蠟及鉛錫。鐵木及與泥。或以膠漆布。嚴飾作佛像。如是諸人等。皆已成佛道。

(Kinh: Nếu có người vì Phật, tạo lập các hình tượng, chạm khắc thành các tướng, đều đã thành Phật đạo. Hoặc dùng bảy báu tạo, đồng thau, đồng trắng, đỏ, sáp trắng và chì, thiếc, sắt, gỗ, cùng đất sét, hoặc dùng keo, sơn, vải, trang hoàng tạo tượng Phật. Những người như thế đó, đều đã thành Phật đạo).

Tiếp nối đoạn kinh văn trên đây: Lại nữa, không chỉ người vì thờ phụng xá-lợi mà dựng tháp, cất miếu đều đã thành Phật, mà [những ai] dùng bất cứ vật liệu gì để tạo lập hình tượng [cũng sẽ đều thành Phật]. Trong khi đó, vật liệu có thô tháp hay tinh tế, giá trị có cao hay thấp, tâm có chân thành hay không, nguyện có xa hay gần, dường như công đức cũng có lớn hay nhỏ. Nhưng nay nhìn lại, họ cũng đã đều thành Phật đạo! Phật đạo là Lý Nhất. Các người [tạo tượng] chính là Nhân Nhất, tạo tượng tức là Hạnh Nhất. Như Lai phân biệt công đức tạo tượng chính là Giáo Nhất. Nhưng kinh Ưu Bà Tắc Giới dạy tạo tượng chẳng được dùng keo[27], [nếu dùng] sẽ mắc tội “thất ý” (vô ý, chẳng cẩn thận); kinh này lại cho phép dùng. Cổ đức nói: “Ngoại quốc dùng chất keo từ nhựa cây”. Có người nói: “Nước đậu nành có thể thay thế chất keo trong”. Lại nữa, kinh Địa Trì chẳng cho phép sử dụng thư hoàng[28], hoặc các vật có mùi hôi thối. Giới kinh chẳng cho phép tạo tượng bán thân. Hơn nữa, đối trước tượng Phật đứng, chớ nên ngồi; đối trước tượng Phật ngồi, chớ nên nằm. Hơn nữa, kinh Tạo Tượng Công Đức nói đại lược mười một công đức:

- Một là đời đời mắt trong sạch.

- Hai là sanh vào chỗ chẳng có điều ác.

- Ba là thường sanh trong nhà sang quý.

- Bốn là thân có màu như vàng tía được giồi mài.

- Năm là các vật quý báu dư dật.

- Sáu là sanh vào nhà hiền thiện.

- Bảy là sanh ra được làm vua.

- Tám là làm Kim Luân Vương.

- Chín là sanh vào Phạm Thiên, thọ mạng một kiếp.

- Mười là chẳng đọa ác đạo.

- Mười một, đời sau vẫn có thể kính trọng Tam Bảo.

Lại nói: - Nếu người lúc lâm chung thốt lời tạo tượng, thậm chí [tượng chỉ to] bằng hạt lúa mạch, sẽ có thể trừ tội trong tám mươi ức kiếp sanh tử khắp ba đời. Hãy nên biết công đức như thế ấy hoàn toàn là hoa báo, quả báo thuộc vào địa vị Phật.

2.2.2.2.1.2.2.1.2.2.2.1.5. Dựa theo chuyện vẽ tượng để nói rõ chuyện khai hiển

(Kinh) Thái họa tác Phật tượng, bách phước trang nghiêm tướng, tự tác, nhược sử nhân, giai dĩ thành Phật đạo. Nãi chí đồng tử hý, nhược thảo mộc cập bút, hoặc dĩ chỉ trảo giáp, nhi họa tác Phật tượng. Như thị chư nhân đẳng, tiệm tiệm tích công đức, cụ túc đại bi tâm, giai dĩ thành Phật đạo, đản hóa chư Bồ Tát, độ thoát vô lượng chúng.

(經)彩畫作佛像。百福莊嚴相。自作若使人。皆已成佛道。乃至童子戲。若草木及筆。或以指爪甲。而畫作佛像。如是諸人等。漸漸積功德。具足大悲心。皆已成佛道。但化諸菩薩。度脫無量眾。

(Kinh: Vẽ vời làm tượng Phật, tướng trăm phước trang nghiêm, tự làm, sai người làm, đều đã thành Phật đạo. Cho đến trẻ nhỏ giỡn, dùng cỏ cây làm bút, hoặc dùng móng tay mình, để vẽ thành tượng Phật. Những người như thế đó, dần dần chứa công đức, trọn đủ tâm đại bi, đều đã thành Phật đạo, chỉ giáo hóa Bồ Tát, độ thoát vô lượng chúng).

Nối tiếp ý của đoạn kinh văn trước đó. Lại nữa, không chỉ người tạo lập tượng Phật đã thành Phật, mà vẽ hình ảnh của Phật, tự làm, hoặc sai người khác làm, cho đến trẻ nhỏ vẽ giỡn chơi. Trong lúc đó, công đức dù lớn hay nhỏ, hoặc có hay không. Nay nhìn lại, [những người ấy] cũng đều đã thành Phật đạo. Phật đạo là Lý Nhất. Những người đó là Nhân Nhất. Dần dần tích tập công đức trọn đủ đại bi tâm, tức Hạnh Nhất. Chỉ giáo hóa Bồ Tát tức là Giáo Nhất. Lại nữa, hai câu “chỉ giáo hóa” nói rõ chuyện sau khi họ đã thành Phật, chính là tự chứng Tứ Nhất (Lý Nhất, Giáo Nhất, Hạnh Nhất, Nhân Nhất), lại dùng Tứ Nhất để độ chúng sanh.

2.2.2.2.1.2.2.1.2.2.2.1.6. Xét theo chuyện cúng tháp để nói rõ về chuyện khai hiển

(Kinh) Nhược nhân ư tháp miếu, bảo tượng, cập họa tượng, dĩ hoa, hương, phan, cái, kính tâm nhi cúng dường. Nhược sử nhân tác nhạc, kích cổ, xuy giác bối, tiêu, địch, cầm, không hầu, tỳ bà, não, đồng bạt. Như thị chúng diệu âm, tận trì dĩ cúng dường. Hoặc dĩ hoan hỷ tâm, ca bái tụng Phật đức. Nãi chí nhất tiểu âm, giai dĩ thành Phật đạo. Nhược nhân tán loạn tâm, nãi chí dĩ nhất hoa, cúng dường ư họa tượng, tiệm kiến vô số Phật. Hoặc hữu nhân lễ bái, hoặc phục đản hiệp chưởng, nãi chí cử nhất thủ, hoặc phục tiểu đê đầu. Dĩ thử cúng dường tượng, tiệm kiến vô lượng Phật, tự thành vô thượng đạo, quảng độ vô số chúng, nhập Vô Dư Niết Bàn, như tân tận hỏa diệt.

(經)若人於塔廟。寶像及畫像。以華香幡蓋。敬心而供養。若使人作樂。擊鼓吹角貝。簫笛琴箜篌。琵琶鐃銅鈸。如是眾妙音。盡持以供養。或以歡喜心。歌唄頌佛德。乃至一小音。皆已成佛道。若人散亂心。乃至以一華。供養於畫像。漸見無數佛。或有人禮拜。或復但合掌。乃至舉一手。或復小低頭。以此供養像。漸見無量佛。自成無上道。廣度無數眾。入無餘涅槃。如薪盡火滅。

(Kinh: Nếu ai nơi tháp miếu, đối tượng báu, tượng vẽ, dùng hoa, hương, phan, lọng, tâm cung kính cúng dường. Nếu sai người tấu nhạc, đánh trống, thổi sừng, ốc[29], tiêu, sáo, đàn, không hầu, tỳ bà, chiêng, chập chõa[30]. Các diệu âm như thế, dùng hết để cúng dường. Hoặc dùng tâm hoan hỷ, xướng tán tụng Phật đức, thậm chí một âm nhỏ, đều đã thành Phật đạo. Nếu ai tâm tán loạn, cho đến dùng một hoa, cúng dường nơi tượng vẽ, dần thấy vô số Phật. Hoặc có người lễ bái, hoặc lại chỉ chắp tay, cho đến giơ một tay, hoặc lại khẽ cúi đầu. Dùng đó cúng dường tượng, dần thấy vô lượng Phật, tự thành vô thượng đạo, rộng độ vô số chúng, nhập Vô Dư Niết Bàn, như củi hết lửa diệt).

Nối tiếp đoạn kinh văn trước đó. Lại nữa, không chỉ người dựng tháp, cất miếu, tạo tượng, vẽ tượng đã thành Phật, mà người đối trước tượng báu hoặc tượng vẽ trong bất cứ loại tháp miếu nào để tu các loại cúng dường, đều đã thành Phật. Luận định cặn kẽ sự cúng dường, chẳng ra ngoài ngũ trần. Hoa, phan, lọng là Sắc Trần. Âm nhạc, ca vịnh, phạm bái là Thanh Trần. Hương chính là Hương Trần. Lễ bái tức là Xúc Trần. Lại còn y phục là Xúc Trần. Thức ăn là Vị Trần. Những thứ này lược đi chẳng nói, chứ theo đúng lẽ thì ắt phải có.

Lại nữa, cúng dường cần luận định tam nghiệp. Tâm cung kính chính là ý nghiệp, ca tụng phẩm đức chính là khẩu nghiệp. Lễ bái, chắp tay, giơ tay, hoặc cúi đầu chính là thân nghiệp. Xét theo ngũ trần và ba nghiệp ấy, Trần hoặc nhiều, hoặc ít, nghiệp hoặc chuyên ròng hoặc tản mạn. Trong lúc đó, công đức ắt có sai biệt. Nay nhìn lại, [những người làm như thế] đều thành tựu Tứ Nhất. Lại dùng Tứ Nhất để rộng độ chúng sanh. Củi Tam Hoặc đã hết, lửa nhị tử (Phần Đoạn và Biến Dịch sanh tử) bèn tắt, nhập Vô Trụ Xứ Đại Bát Niết Bàn.

Kinh văn nói “nhược sử nhân tác nhạc” (nếu sai người khác tấu nhạc), tức là hàng xuất gia tỳ-kheo, tỳ-kheo-ni, sa-di, sa-di-ni, hàng tại gia như quốc vương, trưởng giả, tể quan, cư sĩ trọn chẳng có lẽ nào tự tấu nhạc, cho nên ắt nói “sử nhân” (sai người [tấu nhạc]). Còn như ca vịnh, phạm bái, tán tụng phẩm đức thì xuất gia lẫn tại gia đều có thể làm, nhưng cũng cần phải biết đại thể. Nếu phạm âm hòa nhã, dẫu dính dáng đến [nhạc giải trí, vui chơi của] thế tục vẫn là thích đáng. Nếu xen lạm giống như ca khúc giải trí của thế tục thì giới luật chẳng cho phép. Thường thấy xướng tán trong thời gần đây, phần nhiều sử dụng xoang điệu của các nhà soạn nhạc [theo lối giải trí thế tục]. Lại còn khi lễ sám, xướng phạm bái, chẳng tuân theo quy cách thời cổ, đua nhau khoe hơi dài, chỉ sợ tăng trưởng tham và mạn cho người khác, tăng thêm sự buông lung cho chính mình. Phước ít, lỗi nhiều, hãy nên suy nghĩ để lựa chọn!

2.2.2.2.1.2.2.1.2.2.2.1.7. Xét theo chuyện xưng danh hiệu Phật để nói rõ chuyện khai hiển

(Kinh) Nhược nhân tán loạn tâm, nhập ư tháp miếu trung, nhất xưng Nam-mô Phật, giai dĩ thành Phật đạo.

(經)若人散亂心。入於塔廟中。一稱南無佛。皆已成佛道。

(Kinh: Nếu ai tâm tán loạn, vào trong chốn tháp miếu, xưng mô Phật một tiếng, đều đã thành Phật đạo).

Tiếp nối ý trong đoạn văn trên đây. Lại nữa, không chỉ người dùng ngũ trần tam nghiệp để cúng tháp, cúng tượng đã thành Phật, ngay cả kẻ tán tâm xưng danh Phật một tiếng, cũng đều thành Phật. “Nam-mô” được phương này dịch là Quy Mạng, cũng dịch thành Độ Ngã (độ tôi), cũng dịch thành Kính Tùng (kính trọng thuận theo). Điều Đạt (Đề Bà Đạt Đa) khi lâm chung, xưng Nam-mô, chưa niệm tới chữ Phật thì sanh thân đã hãm nhập địa ngục. Đức Phật thọ ký khi ông ta từ địa ngục thoát ra, sẽ làm Bích Chi Phật, có tên là Nam Mô.

Cõi Tây Trúc có kẻ thờ tượng thiên thần, dùng vàng làm đầu tượng, giặc đến ăn trộm, chẳng thể lấy được. Kẻ giặc xưng “nam-mô Phật” liền lấy được đầu vàng. Hôm sau, mọi người tụ tập bàn bạc: “Tượng trời mất đầu, tức là chẳng có thiên thần dựa vào. Nếu có thiên thần dựa, sao lại mất đầu?” Thiên thần bèn nhập vào thân một người, nói: “Khi kẻ giặc lấy đầu đã xưng nam-mô Phật, chư thiên đều kinh động. Do đó hắn bèn thừa cơ chiếm lợi nơi ta; vì thế bị mất đầu”. Mọi người nói: “Trời chẳng bằng Phật ư? Đã chẳng bằng, sao không thờ Phật? Kẻ giặc xưng nam-mô Phật còn lấy được đầu của thiên thần, huống hồ người hiền xưng danh hiệu Phật, mười phương tôn thần há dám chống lại?” Chỉ nên tinh tấn, chớ giải đãi.

Kinh Na Tiên chép: “Như nhân trì nhất thạch trí thủy, tất một vô nghi. Nhược trì bách thạch trí thuyền thượng, tất bất một. Hữu ác nghiệp nhân, trực nhĩ tử, tất đọa Nê Lê, như thạch trí thủy. Nhược lâm tử, xưng nam-mô Phật, Phật lực cố linh bất nhập Nê Lê. Như thuyền lực cố, sử thạch bất một” (Như người cầm hòn đá bỏ vào nước, ắt chìm chẳng ngờ. Nếu cầm một trăm tảng đá, đặt trên thuyền, ắt chẳng chìm. Kẻ có ác nghiệp tới khi chết ắt đọa địa ngục, giống như đá bỏ xuống nước. Nếu lúc sắp chết, niệm nam-mô Phật, do Phật lực nên chẳng vào địa ngục, như do sức của thuyền khiến đá chẳng chìm). Kinh còn dạy: Đại hội thứ ba ở vườn Hoa Lâm [của Di Lặc Bồ Tát khi Ngài thành Phật], gồm chín mươi hai ức người, toàn là những người xưng “nam-mô Phật” trong di pháp của đức Phật Thích Ca mà được thấy ngài Di Lặc!

Lại nữa, thuở Phật tại thế, có một cụ già, xin được thế độ với khắp năm trăm vị thượng tọa. Các vị thượng tọa quán thấy người ấy đời trước chẳng có thiện căn, đều chẳng chấp thuận. Cuối cùng, cụ già gặp Phật, đức Phật liền độ cho cụ xuất gia, cụ chứng A La Hán. Các vị thượng tọa hỏi Phật, đức Phật bảo: “Người này trong vô lượng kiếp trước, vào rừng đẵn củi, gặp cọp hoảng sợ, liền xưng nam-mô Phật. Nay thiện căn xưng danh ấy đã chín muồi, cho nên đắc độ. Do người ấy chẳng có thiện căn nào khác, cho nên lưu chuyển sanh tử rất lâu trong kiếp số dài lâu. Vì thế, đạo nhãn của Thanh Văn chẳng thể thấy, chẳng thể biết được!” Đã được chứng A La Hán, rành rành là ắt cũng sẽ chứng Vô Thượng Bồ Đề. Tán loạn xưng danh mà còn ắt đều thành Phật, huống hồ nhất tâm bất loạn ư? Một niệm tương ứng một niệm Phật, một ngày tương ứng một ngày Phật. Tâm này làm Phật, tâm này là Phật. Chẳng tin điều này, ta chẳng biết làm như thế nào nữa! Phần thứ nhất, “xét theo các điều thiện để hiển lộ công đức nơi duyên nhân” đã xong.

2.2.2.2.1.2.2.1.2.2.2.2. Xét theo chuyện nghe kinh để hiển lộ công đức của liễu nhân

(Kinh) Ư chư quá khứ Phật, tại thế hoặc diệt hậu, nhược hữu văn thị pháp, giai dĩ thành Phật đạo.

(經)於諸過去佛。在世或滅後。若有聞是法。皆已成佛道。

(Kinh: Nơi quá khứ chư Phật, tại thế hoặc diệt độ, nếu ai nghe pháp này, đều đã thành Phật đạo).

“Thị pháp” (pháp này) chính là nói pháp Khai Quyền Hiển Thật trong kinh Diệu Pháp Liên Hoa. Trên đây, từ Lục Độ cho đến đối với kinh tượng, từ cúng dường cho đến xưng danh, hoàn toàn là chư Phật dùng sức phương tiện lạ để giúp hiển lộ chân thật. Mở ra [các phương tiện lạ như thế] mà còn tạo thành duyên nhân mầu nhiệm, huống hồ kinh này thật sự hiển lộ chân thật. Nếu có người nghe [kinh này], tức là đã gieo liễu nhân, há chẳng thành Phật ư? Nhưng xét theo lúc nghe kinh, hoặc là hiểu, hoặc không hiểu, hữu tướng hay vô tướng, chí tâm hay tán tâm, Sự chẳng phải nhất loạt như nhau, cũng phải luận định theo ý nghĩa “ngũ thừa sai biệt”. Nhưng hễ thoảng qua tai, sẽ vĩnh viễn trở thành hạt giống đạo, dù xa hay gần, rốt cuộc đều nhờ vào đó mà được giải thoát, chẳng có một ai không thành Phật! Đấy là lời lẽ chân thật của chư Phật, chẳng thể không tin tưởng sâu xa!

Hỏi: Vì sao chỉ xét theo quá khứ Phật để nói cặn kẽ ngũ thừa đều cùng nhập Thật?

Đáp: Tam thế chư Phật đều mở ra Quyền, nhưng vị lai chưa dấy lên, hiện tại mới hành, [nếu dùng chuyện hiện tại và vị lai để] chứng nghĩa thì sẽ hơi yếu! Quá khứ khai Quyền đã lâu, người được giáo hóa đều đã thành tựu Tứ Nhất, lại còn ở trong mười phương khai Quyền hiển Thật, chứng nghĩa mạnh mẽ. Nói suông chẳng bằng dùng sự thật để kiểm chứng. Vì thế, đối với quá khứ Phật, nêu cặn kẽ chuyện ngũ thừa hiển Thật. Phần thứ hai, “trùng tụng quá khứ Phật” đã xong.

2.2.2.2.1.2.2.1.3. Trùng tụng chư Phật vị lai

2.2.2.2.1.2.2.1.3.1. Trùng tụng chuyện thực hành Quyền

(Kinh) Vị lai chư Thế Tôn, kỳ số vô hữu lượng, thị chư Như Lai đẳng, diệc phương tiện thuyết pháp.

(經)未來諸世尊。其數無有量。是諸如來等。亦方便說法。

(Kinh: Vị lai các Thế Tôn, số ấy chẳng hạn lượng, các đức Như Lai ấy, cũng phương tiện thuyết pháp).

2.2.2.2.1.2.2.1.3.2. Trùng tụng hiển Thật

2.2.2.2.1.2.2.1.3.2.1. Trùng tụng Nhân Nhất

(Kinh) Nhất thiết chư Như Lai, dĩ vô lượng phương tiện, độ thoát chư chúng sanh, nhập Phật vô lậu trí. Nhược hữu văn pháp giả, vô nhất bất thành Phật.

(經)一切諸如來。以無量方便。度脫諸眾生。入佛無漏智。若有聞法者。無一不成佛。

(Kinh: Hết thảy các chư Như Lai, dùng vô lượng phương tiện, độ thoát các chúng sanh, nhập Phật vô lậu trí. Nếu có người nghe pháp, không ai chẳng thành Phật).

Xét theo người nghe pháp, do không ai chẳng thành Phật, nên là Nhân Nhất. Nếu xét theo người hóa độ thì là Giáo Nhất. Pháp được chứng bởi Phật trí chính là Lý Nhất. Nhập Phật trí chính là Hạnh Nhất.

2.2.2.2.1.2.2.1.3.2.2. Trùng tụng Hạnh Nhất

(Kinh) Chư Phật bổn thệ nguyện, ngã sở hành Phật đạo, phổ dục linh chúng sanh, diệc đồng đắc thử đạo.

(經)諸佛本誓願。我所行佛道。普欲令眾生。亦同得此道。

(Kinh: Chư Phật vốn thệ nguyện, Phật đạo do ta hành, muốn khiến khắp chúng sanh, cũng cùng đắc đạo này).

Tự hành, hóa độ người khác, không gì chẳng phải là Phật đạo. Vì thế là Hạnh Nhất.

2.2.2.2.1.2.2.1.3.2.3. Trùng tụng Giáo Nhất

(Kinh) Vị lai thế chư Phật, tuy thuyết bách thiên ức, vô số chư pháp môn, kỳ thật vi Nhất Thừa, chư Phật Lưỡng Túc Tôn, tri pháp thường vô tánh, Phật chủng tùng duyên khởi, thị cố thuyết Nhất Thừa.

(經)未來世諸佛。雖說百千億。無數諸法門。其實為一乘。諸佛兩足尊。知法常無性。佛種從緣起。是故說一乘。

(Kinh: Chư Phật đời vị lai, tuy nói trăm ngàn ức, vô số các pháp môn, thật ra vì Nhất Thừa. Chư Phật Lưỡng Túc Tôn, biết pháp thường vô tánh, Phật chủng do duyên khởi. Vì thế nói Nhất Thừa).

“Trăm ngàn vô số các pháp môn” là nói đến hết thảy các thứ nói quyền biến thuộc bảy phương tiện trong ngũ thừa. “Kỳ thật vi Nhất Thừa” (Thật ra là Nhất Thừa): Nói rõ ý nghĩa của Quyền. Tuy nói pháp quyền biến, ý vốn ở nơi Thật. Quyền chính là Quyền sẵn có nơi Thật. Vì thế, hễ được chỉ bày đó là Quyền, sẽ cùng trở thành liễu nhân. “Tri pháp thường vô tánh” (biết pháp là thường, chẳng có tự tánh): Thật Tướng thường trụ, chẳng có tự tánh, chẳng có tha tánh, chẳng có cộng tánh, chẳng phải là vô nhân tánh (tánh Không), vô tánh cũng chẳng có tánh (tướng Không). Hễ nói đến vô tánh, sẽ có đủ hai thứ vô tánh, tức là có tánh chất vô tánh và tánh chất vô tướng. Do vốn tự có, nên nói là “thường vô”. “Tri” (biết) là chiếu (quán chiếu). Nói chi tiết thì như trong cảnh chẳng thể nghĩ bàn thứ năm của Chỉ Quán: “Một niệm trọn đủ tam thiên, chẳng có tự hay tha” v.v… Đã chẳng có bốn tánh (tự tánh, tha tánh, cộng tánh, vô nhân tánh), một niệm cũng chẳng có, tức là tánh Không. Đã chẳng có một niệm thì vô niệm cũng chẳng có, tức là tướng Không. Đấy chính là Nhị Không (tướng không và tánh không) chẳng thể nghĩ bàn! Nếu vốn đã là Nhị Không, đấy chính là Tánh Đức. Nếu truy vấn, suy xét để nhập Không thì là Tu Đức. Thôi thúc mà chẳng thành, cần phải tu vạn hạnh, chánh lẫn trợ cùng hành, trong hành trọn đủ hết thảy các hạnh thì mới gọi là Duyên Nhân. Nghe nghĩa ấy rồi thì mới gọi là Khai.

Hỏi: Nhân duyên trong thế gian có thể dùng bốn câu để hiểu rõ sanh và vô sanh. Nay tánh vốn tịnh, chẳng liên quan đến duyên khởi, sao lại cần phải dùng bốn câu ấy để suy cầu?

Đáp: Duyên khởi của pháp thế gian vốn cũng là vô sanh, nhưng do tình kiến chấp trước, bèn cho đó là sanh. Lý tánh cũng thế, do cho là có tự, tha v.v… cho nên cần phải suy cầu. Nhị Không chẳng hiển lộ, vẫn cần phải dựa theo sự liên tục đối đãi để suy nghiệm, huống hồ do cái nhân mà thành ư?

Hỏi: Vì sao kinh văn ở đây chẳng lập ra môn Quán ấy?

Đáp: Kinh này do hàng lợi căn mà khai.

“Phật chủng tùng duyên khởi” (Phật chủng do duyên mà dấy lên): Trung Đạo vô tánh chính là “Phật chủng”. Kẻ mê lý này, do vô minh làm duyên, ắt sẽ có “chúng sanh” dấy lên. Kẻ hiểu lý này, do Giáo Hạnh làm duyên, sẽ có Chánh Giác khởi. Muốn dấy khởi Phật chủng, cần có Nhất Thừa giáo. Vì thế, trùng tụng Giáo Nhất.

Hơn nữa, “vô tánh” chính là chánh nhân Phật tánh. “Phật chủng tùng duyên khởi” tức là duyên liễu, dùng duyên để trợ giúp. Chánh chủng (chủng tử chánh yếu) đã dấy lên, một thứ dấy lên, hết thảy đều dấy lên. Ba tánh như thế gọi là Nhất Thừa (ba cái nhân chẳng thay đổi, cùng gọi là Tánh. Toàn thể đều thành tu, lại gọi là “duyên liễu”. Đó chính là địa vị Lý Tức. Khổ là chánh nhân Phật tánh, Hoặc là liễu nhân Phật tánh, Nghiệp là duyên nhân Phật tánh. Ba thứ Phật tánh ấy chẳng ngang hay dọc, chẳng cùng hay khác, chẳng thể nghĩ bàn, chẳng có tự tánh, cho đến chẳng có vô nhân tánh, vô tánh cũng chẳng có tánh, bèn gọi cái vô tánh ấy là Chánh Nhân Phật Tánh, tức là thuộc vào địa vị Danh Tự Tức. Hơi có chút hiểu biết, và cũng có chút hành trì, tức là tánh “vô tánh”. Toàn thể trở thành hiểu biết đôi chút, hành trì đôi chút, cho đến thuộc địa vị Quán Hạnh và Tương Tự, giải hạnh dần dần tích tụ, cũng là do toàn thể của tánh vô tánh mà tạo thành. Ba cái nhân chẳng thể nghĩ bàn ấy trong các địa vị Danh Tự, Quán Hạnh và Tương Tự được gọi là Duyên Nhân Phật Tánh. Trong địa vị Phần Chân, Sơ Trụ một thứ phát thì hết thảy đều phát, cái tâm thuộc về Lý Chánh Nhân đã phát thì gọi là Pháp Thân Đức. Liễu nhân huệ tâm đã phát thì gọi là Bát Nhã Đức. Do duyên nhân thiện tâm phát khởi thì gọi là Giải Thoát Đức, chẳng dọc ngang, không cùng hàng hay khác biệt, chẳng thể nghĩ bàn! Gọi ba cái nhân chẳng thể nghĩ bàn trong địa vị Phần Chân là Liễu Nhân Phật Tánh. Trong địa vị Cứu Cánh, Tánh Đức hiển lộ trọn hết, Tu Đức hoàn tất công năng. Vì thế nói “chánh chủng được khởi, một thứ khởi thì hết thảy đều khởi” chính là hiển thị tướng của quả thừa. Y báo, chánh báo, chủ, bạn, cho đến mỗi trần, mỗi hạnh đều nhằm đền đáp cái nhân cùng lúc đều dấy lên. Hễ dấy lên thì sẽ là thành. Tu và tánh hễ gộp lại, chẳng còn chia tách, tức là ba cái nhân của lý tánh rốt ráo được hiển lộ trọn vẹn. Vì thế nói: “Ba tánh như thế gọi là Nhất Thừa”).

2.2.2.2.1.2.2.1.3.2.4. Trùng tụng Lý Nhất

(Kinh) Thị pháp trụ pháp vị, thế gian tướng thường trụ, ư đạo tràng tri dĩ, đạo sư phương tiện thuyết.

(經)是法住法位。世間相常住。於道場知已。導師方便說。

(Kinh: Pháp này trụ pháp vị, tướng thế gian thường trụ, nơi đạo tràng đã biết, đạo sư phương tiện nói).

Chữ Thị chỉ Nhất Thừa “tánh tu bất nhị” trên đây. Nhất Thừa ấy chính là “pháp trụ”, còn gọi là “pháp vị”. Từ cái gốc vô trụ mà lập ra hết thảy các pháp. Do cái gốc vô trụ ấy chẳng thể động, cho nên là “pháp trụ”. Các loại pháp nói chung chẳng ra ngoài phạm vi ấy, bèn gọi là “pháp vị”. Nêu ra “pháp này trụ pháp vị” để làm tướng Chánh Giác thế gian, do “pháp trụ pháp vị” là thường trụ. Vì thế, tướng Chánh Giác thế gian cũng là thường trụ. Nêu ra “pháp trụ pháp vị” để làm tướng của chúng sanh thế gian và khí thế gian[31]. Do pháp trụ pháp vị là thường trụ, cho nên tướng chúng sanh và thế gian cũng là thường trụ. Đấy chính là ba tướng thế gian, mỗi mỗi không gì chẳng thường trụ, mỗi mỗi không gì chẳng phải là “pháp trụ pháp vị”, mỗi mỗi không gì chẳng phải là Nhất Thừa. Nhưng chúng sanh mê ám, chẳng thể hay biết, đối với thường trụ lại hư vọng thấy là sanh diệt. Đối với Nhất Thừa, hư vọng thấy sai biệt. Chỉ có đấng đại giác đạo sư ngồi nơi đạo tràng là biết như thật mà thôi. Đối với lý tánh tịch diệt lìa các hý luận chẳng thể nói, có thể dùng phương tiện để nói Lý Nhất này! Lại có thể dùng phương tiện lạ để giúp hiển lộ Lý Nhất này.

Hỏi: Ngộ lý tánh này thì gọi là Chánh Giác Thế Gian, do vì thuận tánh. Tánh là thường, mà tướng cũng thường thì được, nhưng mê lý tánh này sẽ là Chúng Sanh Thế Gian. Do đã trái tánh, tánh tuy vốn thường, tướng ắt phải vô thường. Cớ sao tướng chúng sanh thế gian và tướng khí thế gian cũng là thường trụ?

Đáp: Như băng và nước, cùng lấy “ướt” làm tánh. Ướt thì lấy băng và nước làm tướng. Băng và nước vô thường, tức là tánh ướt vô thường. Vì thế, gọi tánh ướt là vô tánh. Tướng ướt đã là thường, tức tướng của băng và nước cũng đều thường! Vì thế, gọi tướng của băng và nước là thường trụ. Lại nữa, Lý Nhất Thừa vô tánh giống như cái nhà vốn chẳng xoay chuyển, Như Lai đã ngộ, giống như người tỉnh sẽ thấy nhà chẳng xoay chuyển. Chín pháp giới do mê, giống như kẻ say, hư vọng thấy nhà cửa xoay chuyển! Tuy họ thấy là xoay chuyển, nhà vốn chẳng chuyển. Vì thế, tuy họ hư vọng thấy tướng chúng sanh thế gian và tướng khí thế gian sanh diệt, [các tướng ấy] thật ra là thường trụ, do chúng sanh thế gian và khí thế gian chính là vô tánh, chính là pháp trụ, chính là pháp vị.

Lại như mắt có màng mộng, lầm lạc thấy hư không có hoa đốm dấy lên hay diệt mất, nhưng hoa đốm trên hư không thật sự chẳng dấy lên hay diệt mất. Do là vô tánh, do chính là Không, thế gian thường trụ. Lý ấy như thế, hết thảy chúng sanh chỉ có lý thường, nghe mà có thể hiểu thì là Danh Tự Thường. Niệm niệm thấu hiểu, xem xét, tâm tâm chẳng gián đoạn, thì gọi là Quán Hạnh Thường. Thô cấu rụng trước, sáu căn thanh tịnh là Tương Tự Thường. Hoát nhiên khai ngộ, chứng chân nhân (cái nhân chân thật) của bốn mươi mốt địa vị, thì gọi là Phần Chứng Thường. Viên mãn hiển phát, chẳng thừa, chẳng thiếu, thì là Cứu Cánh Thường. Do từ đầu tới đuôi bình đẳng, nên gọi là Tức. Thăng trầm rất khác, cho nên cần phải biện định sáu món. Nương vào cái Thể bình đẳng, cho nên mới có thăng trầm khác biệt. Như nương vào hư không thì mới có thể luận định xa gần. Vì thế nói “toàn tánh khởi tu” (nói chung hai cách tu nghịch và thuận), bất luận thăng trầm khác biệt vời vợi, vẫn chẳng lìa một Thể bình đẳng, như xa và gần chẳng ra khỏi hư không. Vì thế nói “toàn tu tại tánh”. Giáo vốn để diễn nói điều này, cho nên gọi là Giáo Nhất. Hạnh để khế nhập điều này, cho nên gọi là Hạnh Nhất. Người ắt hiểu điều này, cho nên gọi là Nhân Nhất. Phần ba, “trùng tụng vị lai Phật” đã xong.

* Ghi chú của người chuyển ngữ:

Do đoạn này Tổ giảng quá cao và quá sâu, chúng tôi xin trích thêm lời giảng của pháp sư Phổ Hành như sau: - “Thị pháp trụ pháp vị”, chữ Pháp thứ nhất nói về hết thảy các pháp, chữ Pháp thứ hai chỉ Chân Như Pháp Tánh. Hết thảy các pháp vốn trụ trong không tịch, như như bất động, tức là an trụ trong Chân Như pháp vị. Vì thế, nói là “pháp này trụ trong pháp vị”. Đại Trí Độ Luận nói: “Pháp tánh, pháp giới, pháp vị đều là tên gọi khác của Chân Như”.

Trong Pháp Hoa Kinh Giảng Diễn Lục, Thái Hư đại sư viết: “Pháp thường tức là Trung Đạo trong nơi các pháp, là tánh Viên Thành Thật. Pháp vô tánh tức là pháp không, tức là Biến Kế Chấp Tánh. Phật chủng chính là vô lậu chủng tử mà chúng sanh vốn sẵn có. ‘Từ duyên khởi’ tức là từ các duyên thù thắng được huân tập trong Phật pháp mà dấy lên. Pháp trụ, tức là thường trụ nơi Thật Tướng Nhất Thừa do Phật đã chứng. Pháp trụ pháp vị tức là pháp thường trụ nơi Thật Tướng ấy, tức là trụ trong bổn tâm chân thật của Phật và chúng sanh. Đấy chính là nói chư Phật Thế Tôn biết thật lý của các pháp, biết pháp tánh vốn không, và biết chúng sanh vốn có Phật chủng vô lậu, cần phải dựa vào các duyên thù thắng để dấy khởi, cho nên nói ra pháp Nhất Thừa”.

2.2.2.2.1.2.2.1.4. Trùng tụng hiện tại Phật

(Kinh) Thiên nhân sở cúng dường, hiện tại thập phương Phật. Kỳ số như Hằng sa, xuất hiện ư thế gian, an ổn chúng sanh cố, diệc thuyết như thị pháp. Như đệ nhất tịch diệt, dĩ phương tiện lực cố, tuy thị chủng chủng đạo, kỳ thật vị Phật Thừa. Tri chúng sanh chư hạnh, thâm tâm chi sở niệm, quá khứ sở tập nghiệp, dục tánh, tinh tấn lực, cập chư căn lợi độn. Dĩ chủng chủng nhân duyên, thí dụ, diệc ngôn từ, tùy ứng phương tiện thuyết.

(經)天人所供養。現在十方佛。其數如恒沙。出現於世間。安隱眾生故。亦說如是法。如第一寂滅。以方便力故。雖示種種道。其實為佛乘。知眾生諸行。深心之所念。過去所習業。欲性精進力。及諸根利鈍。以種種因緣。譬喻亦言辭。隨應方便說。

(Kinh: Trời người nay cúng dường, hiện tại mười phương Phật. Số như cát sông Hằng, xuất hiện trong thế gian. Vì an ổn chúng sanh, cũng nói pháp như thế, như đệ nhất tịch diệt, do vì sức phương tiện, tuy dạy các thứ đạo, thật ra là Phật Thừa. Biết các hạnh chúng sanh, thâm tâm họ nghĩ tưởng, nghiệp tu tập quá khứ, dục tánh, sức tinh tấn, và các căn lợi độn, dùng các thứ nhân duyên, thí dụ và ngôn từ, đúng lẽ phương tiện nói).

Trước là trùng tụng ý nghĩa hóa độ, kế đến trùng tụng chuyện hiển Thật, sau đó trùng tụng chuyện hành Quyền. “Như thị pháp” (pháp như thế) tức là nói đến hai pháp Quyền và Thật. “Đệ nhất tịch diệt” tức Lý Nhất. “Phương tiện thị chủng chủng đạo” (phương tiện dạy các thứ đạo) thật sự vì Phật Thừa. Xét theo người chỉ dạy, đó chính là Giáo Nhất. Xét theo điều được dạy thì là Hạnh Nhất. Biết các hạnh của chúng sanh là thực hành Quyền. Phần thứ nhất, “trùng tụng bốn loại Phật” đã xong.

2.2.2.2.1.2.2.2. Trùng tụng Phật Thích Ca

2.2.2.2.1.2.2.2.1. Trùng tụng đại lược Quyền Thật trong phần trước để làm căn bản cho các thí dụ trong phần sau

2.2.2.2.1.2.2.2.1.1. Trùng tụng hiển Thật

(Kinh) Kim ngã diệc như thị, an ổn chúng sanh cố, dĩ chủng chủng pháp môn, tuyên thị ư Phật đạo.

(經)今我亦如是。安隱眾生故。以種種法門。宣示於佛道。

(Kinh: Nay ta cũng như thế, do an ổn chúng sanh, dùng đủ thứ pháp môn, tuyên nói, dạy Phật đạo).

Đoạn kinh văn này trùng tụng trọn đủ Tứ Nhất. “Kim ngã diệc như thị” (nay ta cũng giống như thế) tức là giống như chư Phật, cùng dùng Nhất Thật để giáo hóa chúng sanh, tức là trùng tụng chung về chuyện hiển Thật. “An ổn” là Niết Bàn bí tạng, là chỗ an ổn. Phật tự trụ trong đó, mà cũng xếp đặt cho chúng sanh cùng vào trong đó. Chỗ an ổn chính là Lý Nhất. Chúng sanh là Nhân Nhất. “Các thứ pháp môn nhập Phật đạo” chính là Hạnh Nhất. “Tuyên thị” chính là Giáo Nhất.

2.2.2.2.1.2.2.2.1.2. Trùng tụng thực hành Quyền

(Kinh) Ngã dĩ trí huệ lực, tri chúng sanh tánh dục, phương tiện thuyết chư pháp, giai linh đắc hoan hỷ.

(經)我以智慧力。知眾生性欲。方便說諸法。皆令得歡喜。

(Kinh: Ta dùng sức trí huệ, biết tánh dục chúng sanh, phương tiện nói các pháp, khiến họ đều hoan hỷ).

Sức trí huệ chính là Quyền Trí. “Tri tánh dục” là soi xét hàng tiểu cơ. Nói các pháp chính là thực hành Quyền, “đều hoan hỷ”: [Do nói pháp] tương xứng cơ nghi. Hai bài kệ trên đây tuy đại lược, nhưng đã thâu nhiếp sự giáo hóa của đức Phật từ đầu đến đuôi, không gì chẳng gồm tận. Vì thế tương xứng với phần trùng tụng đại lược chuyện Quyền Thật đã nói trong phần trên, nhằm làm căn bản cho sáu nghĩa thuộc tổng thí dụ [nhà lửa] trong phần sau:

- Một, ta nay cũng giống như thế. “Ta” chính là Phật Thích Ca, là vị hóa chủ Nhất Thừa, làm căn bản cho ông đại trưởng giả trong phẩm Thí Dụ thuộc phần sau.

- Hai, an ổn tức là đại Niết Bàn thường lạc ngã tịnh, chẳng có Ngũ Trược gây chướng ngại. Đối với tam giới tỏ lộ Ngũ Trược thì gọi là “chẳng an ổn”, tức là căn bản cho thí dụ “nhà lửa” trong phần sau.

- Ba, chúng sanh chính là các đồ đệ tiếp nhận sự giáo hóa trong năm đường, tức là thí dụ cho năm trăm người [ở trong ngôi nhà cũ nát bốc cháy] trong phần sau.

- Bốn, pháp an ổn, vẫn đối ứng với pháp chẳng an ổn trong thuở Ngũ Trược, là căn bản của thí dụ [căn nhà cũ] bốc lửa trong phần sau.

- Năm, các thứ pháp môn, đối lập với “các thứ”, làm căn bản cho thí dụ trong phần sau [căn nhà cũ đang bốc cháy ấy] chỉ có một cửa [để ra vào].

- Sáu, biết tánh dục của chúng sanh, tức là trong ngũ đạo có căn tánh tam thừa sai khác, làm căn bản cho thí dụ ba mươi đứa con [ông trưởng giả] trong phần sau. Phần thứ nhất, “trùng tụng đại lược Quyền Thật trong phần trên” đã xong.

2.2.2.2.1.2.2.2.2. Trùng tụng cặn kẽ sáu nghĩa trong phần trước để làm căn bản cho phần Biệt Thí trong phần sau

2.2.2.2.1.2.2.2.2.1. Trùng tụng Ngũ Trược để làm căn bản cho thí dụ “lửa bốc cháy” trong phần sau

(Kinh) Xá Lợi Phất đương tri, ngã dĩ Phật nhãn quán, kiến lục đạo chúng sanh, bần cùng, vô phước huệ, nhập sanh tử hiểm đạo, tương tục khổ bất đoạn, thâm trước ư ngũ dục, như mao ngưu ái vĩ, dĩ tham ái tự tế, manh minh vô sở kiến, bất cầu đại thế Phật, cập dữ đoạn khổ pháp, thâm nhập chư tà kiến, dĩ khổ dục xả khổ. Vị thị chúng sanh cố, nhi khởi đại bi tâm.

(經)舍利弗當知。我以佛眼觀。見六道眾生。貧窮無福慧。入生死險道。相續苦不斷。深著於五欲。如犛牛愛尾。以貪愛自蔽。盲瞑無所見。不求大勢佛。及與斷苦法。深入諸邪見。以苦欲捨苦。為是眾生故。而起大悲心。

(Kinh: Xá Lợi Phất nên biết: Ta dùng Phật nhãn xem, thấy lục đạo chúng sanh, bần cùng, không phước huệ, vào đường hiểm sanh tử, liên tục khổ chẳng dứt, chấp sâu nơi ngũ dục, như mao ngưu[32] mến đuôi, bị tham ái che lấp, mù lòa chẳng trông thấy, chẳng cầu đại thế Phật, ban cho pháp dứt khổ. Thâm nhập các tà kiến, toan dùng khổ xả khổ, vì các chúng sanh ấy, bèn dấy lòng đại bi).

Mười một chữ đầu nhằm nói rõ Phật nhãn có thể trông thấy. Trong phần sau có nói: Chủ nhà đứng ở ngoài cửa, ấy là vì Phật thuộc địa vị Pháp Thân, dùng Phật nhãn thường tịch chiếu soi trọn vẹn các căn cơ. Nếu [chúng sanh] căn nhạy bén, trược nhẹ, sẽ dùng hình tượng Lô Xá Na (Báo Thân Phật) nói pháp Nhất Thừa. Nếu căn độn, trược nặng, sẽ dùng hình tượng giống như một vị lão tỳ-kheo, kinh sợ vào trong nhà lửa, phương tiện thực thi tam thừa, chỉ là đúng thời soi xét căn cơ. Vì thế nói: “Ngã dĩ Phật nhãn quán” (ta dùng Phật nhãn nhìn thấy). Phàm quán Sắc pháp, phải nên dùng Thiên Nhãn. Phân biệt căn cơ thì phải nên dùng Pháp Nhãn. Nay nói “dùng Phật nhãn quán”, tức là nêu ra mắt thù thắng để bao gồm các loại mắt kém hơn. Hơn nữa, bốn loại mắt kia được gộp trong Phật nhãn, đều gọi là Phật Nhãn.

Từ câu “lục đạo chúng sanh” trở đi, nói đến chuyện thấy Ngũ Trược. Trong phần sau, kinh văn nói: “Nhữ chư tử đẳng, tiên nhân du hý, lai nhập thử trạch, trĩ tiểu vô tri, hoan ngu nhạo trước” (các con của ông trước kia do chơi đùa, vào trong nhà này, trẻ dại không hiểu biết, vui sướng, ham thích). “Bần cùng vô phước huệ” là trùng tụng Chúng Sanh Trược. Hai câu “nhập sanh tử” trùng tụng Mạng Trược. Bốn câu như “thâm trước” (chấp trước sâu đậm) v.v… trùng tụng Phiền Não Trược. Hai châu “bất cầu [đại thế Phật]…” (chẳng cầu vị Phật có oai thế to lớn) trùng tụng Kiếp Trược. Trong kiếp chẳng có Phật, nên gọi là Trược. Nếu kiếp có Phật, dẫu trược vẫn có thể phá. Hai câu “thâm nhập” trùng tụng Kiến Trược. Bốn câu “hoặc bất cầu” trùng tụng chung về Kiến Trược. “Dĩ tà kiến cố, bất cầu đại thế Phật” (do vì tà kiến, chẳng cầu vị Phật có oai thế lớn): Chẳng cầu pháp đoạn khổ, bèn chuốc lấy cái nhân khổ, cứ lầm lạc mong xả khổ quả, há có được chăng? Lúc bốn thứ trược (Kiến Trược, Chúng Sanh Trược, Mạng Trược, Phiền Não Trược) tụ tập thì gọi là Kiếp Trược. Vì thế, chẳng cần trùng tụng riêng. Hai câu “vị thị chúng sanh” (vì các chúng sanh ấy) ý nói Phật dấy lòng đại bi ứng hiện. Đó chính là căn bản cho chuyện ông trưởng giả nghe nói xong, liền kinh hãi vào nhà lửa trong phần sau.

2.2.2.2.1.2.2.2.2.2. Trùng tụng dùng phương tiện để giáo hóa để làm căn bản cho thí dụ bỏ bàn ghế, dùng xe trong phần sau

2.2.2.2.1.2.2.2.2.2.1. Nghĩ sử dụng Đại Thừa chẳng được

2.2.2.2.1.2.2.2.2.2.1.1. Tính dùng Đại Thừa

(Kinh) Ngã thỉ tọa đạo tràng, quán thụ diệc kinh hành, ư tam thất nhật trung, tư duy như thị sự, ngã sở đắc trí huệ, vi diệu tối đệ nhất.

(經)我始坐道場。觀樹亦經行。於三七日中。思惟如是事。我所得智慧。微妙最第一。

(Kinh: Ta mới ngồi đạo tràng, quán cây và kinh hành, trong hai mươi mốt ngày, tư duy chuyện thế này: Ta đạt được trí huệ, vi diệu tột bậc nhất).

“Thỉ tọa đạo tràng” (thoạt đầu ngồi tại đạo tràng): Chí lý (lý cùng tột) chẳng có thời, giả lập thời để hóa độ chúng sanh, trở thành điểm khởi đầu của sự giáo hóa. Vì thế nói là “thỉ” (khởi đầu). Giải thích theo Sự thì thoạt đầu Ngài tu trì, đắc đạo nơi đây, vì thế nói là “đạo tràng”. Do ngồi dưới cây ấy, bèn đắc Chánh Giác, nên gọi là “đạo thụ” (cây đạo tràng). Do cảm ơn cây nên quan sát, do nghĩ tới phẩm đức của đất nên kinh hành. Cây và đất chẳng có phân biệt, há cần phải báo ân? Kinh Vị Tằng Hữu nói: “Chỉ dĩ thông hóa truyền pháp, danh báo ân nhĩ” (Chỉ vì giáo hóa chung để truyền pháp nên gọi là báo ân). Kinh Quá Khứ Nhân Quả dạy: “Phật thành đạo sơ thất nhật, tư duy ngã pháp diệu, vô năng thọ giả. Nhị thất nhật, tư duy chúng sanh thượng trung hạ căn. Tam thất nhật, tư duy thùy ưng tiên văn pháp? Tức chí Ba La Nại, vị ngũ nhân thuyết Tứ Đế, Trần Như đắc Pháp Nhãn Tịnh” (Đức Phật thành đạo, trong bảy ngày đầu tiên, tư duy “pháp của ta mầu nhiệm, chẳng ai có thể tiếp nhận”. Trong bảy ngày kế đó, tư duy chúng sanh là thượng, trung, hay hạ căn. Bảy ngày thứ ba, tư duy ai là người đáng nghe pháp trước hết? Bèn tới thành Ba La Nại (Vāraṇasi, tức thành phố Benares hiện thời), vì năm người nói Tứ Đế, ngài Kiều Trần Như đắc Pháp Nhãn Tịnh). Đó là xét theo cái thấy của tiểu cơ.

Nay nói rõ Phật trụ trong địa vị Pháp Thân, tịch mà thường chiếu, luôn dùng Phật Nhãn nhìn thấu suốt chẳng sót, há có phải [thật sự là] thoạt đầu tới đạo tràng, im lặng suốt hai mươi mốt ngày để suy nghĩ chuyện này. Nói “hai mươi mốt ngày” nhằm biểu thị muốn dùng tam châu để thuyết pháp. Bảy ngày đầu tiên suy nghĩ về Pháp Thuyết Châu. Bảy ngày kế tiếp suy nghĩ về Thí Thuyết Châu. Bảy ngày sau cùng nghĩ về Nhân Duyên Thuyết Châu. Ba châu ấy đều là “chẳng có căn cơ tương xứng sẽ không được!” Vì thế, ngưng nói đại pháp mà nói tiểu pháp. Đây là cách giải thích riêng biệt của Viên Giáo trong Đại Thừa. Nếu giải thích thông thường theo Đại Thừa thì bảy ngày đầu tiên suy nghĩ về Viên Giáo, bảy ngày kế tiếp nghĩ về chuyện nói Biệt Giáo. Bảy ngày sau cùng nghĩ về chuyện nói Thông Giáo, đều thấy “chẳng có căn cơ tương ứng [để tiếp nhận] thì sẽ không được (chẳng hóa độ được)”! Vì thế, thôi nói Đại Thừa mà nói pháp phương tiện thuộc tam thừa trong Tam Tạng.

Giải thích theo quán tâm thì Cây chính là cây to mười hai nhân duyên. Quán sâu xa duyên khởi, tự thành Bồ Đề, toan dùng rừng pháp vô lậu để che rợp, lợi ích chúng sanh. Vì thế nói là “quán thụ”. “Kinh hành” chính là ba mươi bảy phẩm của Đại Thừa, tức là hành trì đạo pháp, tự dùng đạo phẩm để đặt chân lên đất Thật Tướng, được thành tựu Phật đạo, muốn dùng pháp này để hóa độ chúng sanh. Vì thế khởi hạnh. “Tam thất” (hai mươi mốt ngày): Bảy ngày đầu muốn nói về Trung Đạo Quán. Trung Đạo mầu nhiệm khó quán, chẳng được! Bảy ngày kế tiếp muốn nói Tức Giả Quán, Tức Giả Quán thì Phân Biệt Trí khó sanh khởi, chẳng được! Bảy ngày cuối, muốn nói Tức Không Quán, tức Không Xảo Độ[33], vẫn chẳng được! Đấy chính là nói đến phương tiện chia chẻ các pháp để quán của Tiểu Thừa.

2.2.2.2.1.2.2.2.2.2.1.2. Nói rõ chúng sanh chẳng phải là căn cơ [của pháp viên đốn]

(Kinh) Chúng sanh chư căn độn, trước lạc si sở manh, như tư chi đẳng loại, vân hà nhi khả độ?

(經)眾生諸根鈍。著樂癡所盲。如斯之等類。云何而可度。

(Kinh: Chúng sanh các căn độn, chấp vui si mù quáng, những hạng người như thế, sẽ độ như thế nào?)

Trí huệ đã là vi diệu bậc nhất. Vì thế, chẳng phải là kẻ căn độn, ngu si, mù tối mà hòng lãnh nhận, thông hiểu được. Kinh văn trong phần sau có nói: “Chư tử vô tri, tuy văn phụ hối, do cố nhạo trước, hy hý bất dĩ” (Các con vô tri, tuy nghe cha răn dạy, vẫn cứ vui thích chấp trước, vui đùa chẳng ngớt).

2.2.2.2.1.2.2.2.2.2.1.3. Suy nghĩ toan thôi giáo hóa

(Kinh) Nhĩ thời, chư Phạm vương, cập chư Thiên Đế Thích, hộ thế tứ thiên vương, cập Đại Tự Tại Thiên, tịnh dư chư thiên chúng, quyến thuộc bách thiên vạn, cung kính hiệp chưởng lễ, thỉnh ngã chuyển pháp luân. Ngã tức tự tư duy, nhược đản tán Phật Thừa, chúng sanh một tại khổ, bất năng tín thị pháp. Phá pháp, bất tín cố, trụy ư tam ác đạo. Ngã ninh bất thuyết pháp, tật nhập ư Niết Bàn.

(經)爾時諸梵王。及諸天帝釋。護世四天王。及大自在天。並餘諸天眾。眷屬百千萬。恭敬合掌禮。請我轉法輪。我卽自思惟。若但讚佛乘。眾生沒在苦。不能信是法。破法不信故。墜於三惡道。我寧不說法。疾入於涅槃。

(Kinh: Khi đó, các Phạm vương, và các Thiên Đế Thích, hộ thế bốn thiên vương, và Đại Tự Tại Thiên, cùng các chúng trời khác, quyến thuộc trăm ngàn vạn, cung kính, chắp tay lễ, thỉnh ta chuyển pháp luân. Ta liền tự suy nghĩ: “Nếu chỉ khen Phật Thừa, chúng sanh chìm trong khổ, chẳng thể tin pháp này. Do phá pháp chẳng tin, rơi vào ba đường ác. Ta thà chẳng thuyết pháp, mau chóng nhập Niết Bàn”).

Tuy Phạm thiên, Đế Thích thỉnh cầu, đức Phật biết chẳng có căn cơ [tương ứng để lãnh thọ đại pháp], cho nên chẳng nói. Kinh văn trong phần sau chép: “Chư tử ấu trĩ, vị hữu sở thức, hoặc đương đọa lạc, vị hỏa sở thiêu” (các con thơ dại, chẳng hiểu biết, chắc sẽ bị té ngã, bị lửa đốt cháy). Phần thứ nhất, “suy nghĩ dùng Đại Thừa chẳng được” đã xong.

2.2.2.2.1.2.2.2.2.2.2. Nghĩ giống như chư Phật, sử dụng tam thừa, do tương